Strategia Chin na przełomie XX i XXI wieku.pdf

(332 KB) Pobierz
Aleksandra C
HŁOPEK
„P
RZEGLĄD
G
EOPOLITYCZNY
”
2011,
T
. 4
S
TRATEGIA
C
HIN NA PRZEŁOMIE
XX/XXI
WIEKU
Chiny są jednym z najprężniej rozwijających się centrów gospodarczych XXI
wieku. Nie oznacza to jednak, że w najbliższej dekadzie staną się one nowym
supermocarstwem.
Zdaniem Z. Brzezińskiego, o sile państwa świadczą nie tylko
wysokie wskaźniki gospodarcze, ale także wydolność danego systemu ekonomicz-
nego, stan środowiska międzynarodowego, efektywność elit politycznych czy „dys-
cyplina społeczeństwa”.
Brzeziński,
odwołuje się tu do przypadku Japonii, kiedy to
obserwując jej rozwój gospodarczy, przepowiadano, że przejmie ona rolę Stanów
Zjednoczonych, a jednak tak się nie stało
56
.
Jednym z kluczowych czynników dla budowania potęgi państwa jest strategia
polityki
zagranicznej. Pierwotnie pojęciem strategii zajmowano się w środowiskach
wojskowych, które łączyły je ze stosowaniem siły, potęgi oraz przemocy w sto-
sunkach międzynarodowych. W latach 60-tych
XX
wieku, termin ten znalazł się
w
kręgu zainteresowania socjologów i politologów. Kojarzyli go oni z
posiadaniem
odpowiedniej wiedzy, informacji oraz sposobami ich wykorzystania przez decy-
dentów polityki zagranicznej, wojskowych, dyplomatów oraz doradców. Strategię
zaczęto utożsamiać ze „sztuką mierzenia oraz łączenia wszelkich środków narodo-
wych, państwowych, czy międzynarodowych”
57
w celu zmaksymalizowania praw-
dopodobieństwa realizacji wcześniej ustalonych dążeń i założeń. Za „Słownikiem
myśli politycznej” strategię można określić jako „zespół planów obejmujących
wszystkie
możliwości rozwoju sytuacji”
58
.
J. Kukułka wyróżnia strategie sektorowo-branżowe, wśród których można wska-
zać na strategię polityczną, ekonomiczną, obronną, dyplomatyczną i rozwojową.
One z kolei budują tak zwane narodowo-państwowe polistrategie, będące wyłącznie
w zakresie kompetencji państwa. Ich kształt jest wypadkową indywidualnych pre-
ferencji danego kraju, celów i interesów innych aktorów oraz specyfiki środowiska
międzynarodowego. Ich treść zawiera określone wartości, które pokrywają się
z
dominującym trendem myślowym w polityce danego państwa. Polistrategia
opiera się na operacyjno-aksjologicznej płaszczyźnie polityki zagranicznej, jednak
w odróżnieniu od niej, zajmuje się prognozowaniem możliwych sytuacji, który to
proces
podlega ciągłemu dostosowywaniu do zmieniających się warunków
59
.
Z
kolei R. Kuźniar poddaje krytyce stwierdzenie, iż polistrategia pełni pomocniczy
charakter względem polityki zagranicznej państwa. Jego zdaniem, w dobie nie-
zwykłej zmienności i niepewności
polityki, która
wynika z niestałości sił politycz-
nych, a w konsekwencji ciągle zmieniających się wartości, celów i interesów, tru-
56
Z. Brzeźiński,
Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej,
Warszawa 1998, s. 201.
J. Kukułka,
Międzynarodowe Stosunki Polityczne,
Warszawa 1978, s. 166.
58
R. Scruton,
Słownik myśli politycznej,
Poznań 2002, s. 393.
59
J. Kukułka,
Międzynarodowe Stosunki Polityczne,
dz. cyt., s. 167.
57
109
dno jest myśleć i działać w sposób strategiczny. Autor ten uważa, że wielkie,
państwowe strategie powinny „cywilizować politykę w sensie
jej stosunku do naj-
wyższych interesów państwowych i podlegających zmianie celów polityki zagrani-
cznej”
60
.
Oznacza to, że strategia powinna być „odporna” na wahania polityki
wewnętrznej i zagranicznej państwa. Trafnie również R. Kuźniar definiuje pojęcie
strategii, posługując się w tym celu wskazaniem na jej cechy charakterystyczne.
Należą do nich:
– całościowy pod względem przestrzennym i funkcjonalnym charakter,
– długofalowość,
– jest wynikiem starannej analizy środowiska „swego działania”, szczególnie
pod
kątem czynników sprzyjających i utrudniających jej realizację,
– jest uporządkowaną pod względem hierarchicznym strukturą celów, która istnieje
w
pewnej relacji z zasobami, instrumentami oraz metodami ich osiągania,
– jest określana i realizowana przez możliwie jednolity,
zintegrowany podmiot
w
postaci państwa lub wspólnoty międzynarodowej
61
.
Jak wynika z powyższego opisu, strategia stanowi funkcję określonego celu,
wiedzy na temat możliwości jego realizacji, potencjału, który będzie wspierał owe
działania oraz chęci jej urzeczywistnienia.
Dokonując analizy współczesnej strategii Chin, można zauważyć, iż państwo to
przeszło głęboką ewolucję w sposobie postrzegania stosunków międzynarodowych.
Zmiany te
można ująć w następujący sposób:
– przejście od postrzegania stosunków międzynarodowych przez pryzmat ideologii
marksistowskiej w stadium postkomunistyczne, w kierunku nacjonalistycznego
mocarstwa
62
,
– przejście od postrzegania stosunków międzynarodowych jako gry o sumie zero-
wej na rzecz gry o obustronnych korzyściach,
– przejście od podejrzliwości i wrogości w stosunku do systemu międzynarodo-
wego do identyfikacji z systemem międzynarodowym
63
.
Efektem wyżej wymienionych przemian jest otwarcie się Chin na świat zew-
nętrzny oraz zwiększenie możliwości oddziaływania tego mocarstwa na kształt ładu
międzynarodowego. Rozwój gospodarczy oraz wzrost politycznych powiązań mię-
dzynarodowych otworzyły dla Chin kanały artykulacji, obrony i legitymizacji ich
interesów, wyrażenia poglądów oraz promocji tego państwa w świecie
64
. Z drugiej
zaś strony, wzrost parametrów potęgi Chin, takich jak potencjał gospodarczy, budzi
niepokój wśród innych mocarstw, zwłaszcza ze strony Stanów Zjednoczonych,
które obawiają się zachwiania równowagi w regionie Azji. Aby móc odpowiedzieć
na pytanie,
w jakim stopniu Chiny dążą
do uzyskania pozycji mocarstwa, wpierw
należałoby wskazać na motywy ich działania oraz istotę strategii, którą realizują na
arenie międzynarodowej.
60
R. Kuźniar,
Polityka i siła. Studia strategiczne –
zarys problematyki,
Warszawa 2006, s. 178-
179.
Tamże,
s. 180.
Z. Brzeziński,
Wybór. Dominacja czy przywództwo,
Kraków 2004,
s. 131
63
J. Qingguo,
China’s new leadership and strategic relations with United States,
Center for con-
temporary conflict, 2005, wrzesień;
<http://www.ccc.nps.navy.mil/si/index.asp>.
64
Tamże.
62
61
110
Niewątpliwie punktem zwrotnym w chińskim sposobie odbierania rzeczywi-
stości międzynarodowej było zakończenie zimnej wojny. Po rozpadzie systemu
dwubiegunowego, pozostało tylko jedno supermocarstwo. Zmiana układu sił
w
świecie, wymagała od Chin zrewidowania na nowo ich stosunku do Stanów
Zjednoczonych. Co prawda jeszcze w połowie lat
90-tych
władze chińskie po-
strzegały Amerykę tylko w kategoriach zagrożenia, jednak pogląd ten uległ zmia-
nie. Zadecydował o tym m.in. kryzys tajwański w 1996 roku, który ukazał moż-
liwość interwencji zbrojnej Stanów Zjednoczonych oraz ich nieuniknionego
za-
angażowania w ten konflikt. Duże znaczenie miało także pokojowe przejęcie Hong-
kongu, co uświadomiło Chinom jak skuteczne mogą być właśnie pokojowe metody
rozwiązywania problemów międzynarodowych. Władze w Pekinie zdały sobie
sprawę, że Stany Zjednoczone posiadają zbyt duży potencjał i wpływy polityczne
na to, aby ignorować ich rolę podczas kształtowania własnej strategii polityki za-
granicznej. Stwierdzono również, że najbardziej optymalnymi warunkami dla
rozwoju potęgi Chin, będzie „pokojowy i stabilny porządek międzynarodowy
w regionie Azji i Pacyfiku”
65
, co wymaga budowania przyjaznych relacji z Wa-
szyngtonem. W 2002 roku prezydent Hu Jintao powiedział
w swym przemówieniu:
„historia i rzeczywistość mówi nam, że współpraca pomiędzy Chinami a USA
będzie
dla nas obu korzystna, a konfrontacja nikogo nie zrani. Wzrost relacji
chińsko-amerykańskich będzie służyć realizacji naszych fundamentalnych intere-
sów”
66
.
Słowa te wskazują na gotowość Chin do współdziałania ze Stanami Zjed-
noczonymi, jednocześnie dają do zrozumienia, że władze chińskie przewidują
konfrontację z Ameryką, co z kolei jest dowodem na mocarstwowe dążenia Chin.
Równie istotnym momentem, który wpłynął na zmianę strategii Chin w wy-
miarze wojskowym, była wojna w Zatoce Perskiej w 1991 roku. Stwierdzono wów-
czas, iż „forma wojny zmieniła się od mechanizacji do informatyzacji. Informa-
tyzacja stała się kluczowym czynnikiem w podwyższeniu zdolności prowadzenia
wojny. Konfrontacja między tymi dwoma systemami stała się decydująca w kon-
frontacji na polu
bitwy”
67
.
Nie trzeba się domyślać jak bardzo ważna jest kondycja
armii chińskiej w kontekście Tajwanu oraz pozycji Chin w regonie Azji i Pacyfiku,
gdzie Stany Zjednoczone jako potęga militarna posiadają swoje strefy wpływów.
Chiny muszą liczyć się z ryzykiem wojny w Tajwanie, zwłaszcza, że w 2002 roku
USA opracowały plan pod nazwą U.S. Posture Reviev, dotyczący użycia broni ato-
mowej przez Amerykę, jeśli Chiny zaatakują Tajwan. Zakładano także rozbudowę
narodowego bądź regionalnego systemu antyrakietowego, co podważałoby znacze-
nie potencjału militarnego Chin, który w tej sytuacji zostałby zneutralizowany.
Pozwalałoby to Stanom Zjednoczonym na posługiwanie się szantażem w stosunku
do Chin oraz prowokowanie Pekinu do rozpoczęcia wyścigu zbrojeń, co wpłynęło-
by negatywnie na ich gospodarkę, a przede wszystkim mijałoby się z założoną stra-
tegią
68
.
Już po wojnie w Zatoce Perskiej zmieniono strategię obronną z „wojny
E. Haliżak,
Zmiana układu sił USA-Chiny a transformacja porządku międzynarodowego,
„Żura-
wia Papers”, Z. 7, Warszawa 2005,
s. 128-129.
66
J. Qingguo,
China’s new leadership and strategic relations with United States,
dz. cyt.
67
Tamże.
68
R. Olszewski,
Bezpieczeństwo współczesnego świata,
Toruń 2005, s. 53-54.
65
111
lokalnej w warunkach normalnych” na strategię „wojny w warunkach zaawansowa-
nej technologii”, zaś w 1997 roku postanowiono zmodernizować armię pod wzglę-
dem jakościowym i technologicznym. Z kolei wojna w Iraku w 2003 roku jeszcze
bardziej uświadomiła Chinom zacofanie technologiczne oraz anarchiczność sposo-
bu dowodzenia armią. Stworzono więc program pod nazwą „rewolucja w sprawach
wojskowych według chińskiej specyfiki ”, którego istota sprowadza się do przej-
mowania amerykańskiej technologii oraz „wykorzystywania słabości przeciwnika
w konkretnych warunkach terenowych,
klimatycznych i innych”
69
. Potencjał
militarny będzie odgrywał pierwszorzędną rolę w dochodzeniu Chin do statusu
mocarstwa w regionie Azji i Pacyfiku, gdzie prócz Stanów Zjednoczonych, wyz-
waniem staje się Japonia, która zdaniem Z. Brzezińskiego jest o krok od stania się
mocarstwem atomowym,
gdyż dysponuje grupą wysoce wyszkolonych naukow-
ców, którzy mają możliwość skonstruowania bomby atomowej z 44 reaktorów,
które to państwo posiada
70
.
Militarne i gospodarcze zagrożenie dla Chin stanowią także Indie, które jako
demokratyczne państwo regionu „flirtują” ze Stanami Zjednoczonymi. Według
Heritage Foundation, Ameryka powinna nawiązać
strategiczny dialog z Indiami
w celu ograniczenia dominacji Chin w regionie Azji i Pacyfiku. W lipcu 2011 roku
Sekretarz Stanu USA Hilary Clinton odbyła wizytę w Indiach, która miała na celu
zapoczątkowanie wspólnych inicjatyw w zakresie polityki zagranicznej obu państw,
w tym w dziedzinie bezpieczeństwa
71
.
Reasumując powyższe rozważania, geneza współczesnej strategii Chin tkwi
w
następujących kwestiach:
–
stanowi ona
reakcję na postzimnowojenny układ sił w świecie, w którym naj-
silniejszym ogniwem są Stany Zjednoczone, stąd też Chiny kontestują ten porządek
i zmierzają do przekształcenia go w kierunku multipolaryzmu,
– wynika z przekonania, iż przyszłość i bezpieczeństwo Chin będą zależały od ich
rozwoju ekonomicznego, który jest także niezbędny dla wzrostu potencjału mili-
tarnego,
– jest ściśle związana z napiętymi stosunkami z Tajwanem, zwłaszcza
po 1996,
kiedy to nowo wybrani liderzy dążą do ogłoszenia suwerenności,
– ma na celu przeciwdziałać negatywnym reakcjom ze strony innych państw wobec
ekonomicznego i militarnego rozwoju Chin. Szczególnie dotyczy to państw Azji
Południowo-Wschodniej, z którymi Chiny posiadały morskie i terytorialne spory,
jak i Stanów Zjednoczonych, które mogłyby wykorzystać niechęć tych państw, aby
wzmocnić swą pozycję w regionie
72
.
Wyżej wskazane motywy spowodowały, iż głównymi celami strategii polityki
zagranicznej Chin, realizowanymi od drugiej
połowy lat
90-tych
stało się:
–
promowanie Chin
jako odpowiedzialnego gracza na arenie międzynarodowej,
E. Haliżak,
Zmiana układu sił USA-Chiny a transformacja porządku międzynarodowe-
go,
dz. cyt.,
s. 92-94.
70
Z. Brzeziński,
Wybór. Dominacja czy przywództwo,
dz. cyt., s. 133.
71
L. Curtis, D.Cheng,
The China challenge: A strategic vision for U.S.
–
India Relations,
The He-
ritage Foundation, Washington 2011, Nr 2583.
72
A. Goldstein,
China’s grand strategy and U.S foreign policy,
“Foreign Policy Research Institu-
te”, Washington 2005, wrzesień,
<http://www.fpri.org>.
69
112
– wypracowywanie partnerstwa z głównymi mocarstwami, w celu zapewnienia
sobie odpowiedniego kontekstu politycznego, umożliwiającego kontynuowanie
długiego procesu modernizacji, który jest niezbędny do tego, aby stać się wielkim
mocarstwem
73
,
– osiągnięcie statusu mocarstwa globalnego jako cel długoterminowy.
E. Haliżak zwraca uwagę także na bardziej szczegółowe cele strategiczne, wśród
których wymienia:
– budowa konkurencyjnej wobec rozwiniętych gospodarek
Zachodu gospodarki
Chin,
– zapewnienie integralności terytorialnej,
– rozbudowa i unowocześnienie chińskiego potencjału militarnego
74
.
Jak widać, założenia te są logiczną kontynuacją mocarstwowych ambicji Pekinu.
Badając strategię Chin , można opisać ją z perspektywy
trzech koncepcji:
1)
koncepcji wielobiegunowości,
2) koncepcji strategicznego partnerstwa,
3) koncepcji pokojowego wzrostu
75
.
Postrzeganie rzeczywistości międzynarodowej w wymiarze multipolarnym
związane jest z załamaniem się systemu dwubiegunowego
w latach 90-tych oraz
przeciwstawieniem się niekwestionowanemu prymatowi Stanów Zjednoczonych
w
świecie. Jeżeli przyjmiemy założenie, że najbardziej korzystną dla Waszyngtonu
sytuacją, z punktu widzenia realizacji ich interesów, jest utrwalenie się jedno-
biegunowego ładu międzynarodowego, wtedy to Pekin nie mógłby uzyskać pozycji
mocarstwa w regionie Azji i Pacyfiku, gdyż musiałby dzielić wpływy przynajmniej
między USA i Japonię, a także musiałby się pogodzić z ogłoszeniem niepodległości
przez Tajwan. Natomiast
wielobiegunowy kształt porządku międzynarodowego
stanowi dla Chin najbardziej optymalne rozwiązanie zarówno jeśli chodzi o ich
interesy, jak i poglądy na stosunki międzynarodowe. Władze chińskie odwołują się
do stwierdzenia, że wielobiegunowy ład światowy pozwala na aktywność na arenie
międzynarodowej państw o różnym systemie politycznym. W przeciwieństwie do
unilateralizmu, w tym systemie wzrastająca współzależność ekonomiczna nie
powoduje dyskryminacji, czy też wykorzystywania biedniejszych państw
z racji ich
suwerenności. Multilateralizm dotyczy także współpracy w ramach organizacji
międzynarodowych w wymiarze regionalnym, jak i globalnym, co niewątpliwie
oznacza budowanie mechanizmu konsultacji, który z kolei przyczynia się do
tworzenia systemu bezpieczeństwa
zbiorowego oraz wzrostu poziomu zaufania
76
.
Pomimo tego, że koncepcja ta silnie oddziałuje na strategię Pekinu, podlega ona
również głosom krytyki. Okazuje się bowiem, że nie ma pomysłu na to, ile
biegunów powinien posiadać porządek międzynarodowy. Do zakończenia zimnej
Tamże.
E. Haliżak,
Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku,
Warszawa 1999 , s. 171.
75
A. Kołodziejczyk,
Chińskie wizje rzeczywistości międzynarodowej,
[w:]
Porządek międzynaro-
dowy u progu XXI wieku...,
dz. cyt., s. 350.
76
E. Haliżak,
Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku,
dz. cyt., s. 110-111.
74
73
113

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin