Wykorzystywanie seksualne dzieci w Polsce – analiza badań.pdf

(582 KB) Pobierz
Psychiatr. Pol. 2014; 48(1): 105–120
PL ISSN 0033-2674
www.psychiatriapolska.pl
Wykorzystywanie seksualne dzieci w Polsce – analiza badań
257 sprawców, którzy popełnili przestępstwa seksualne
wobec małoletnich
Children sexual abuse in Poland – study of 257 sexual offenders
against minors
Janusz Heitzma n
1
, Michał Lew-Sta r o wi c z
2
, Marek Pa c ho ls ki
1
,
Zbigniew Lew-St ar ow ic z
3
Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Heitzman
2
III Klinika Psychiatrii IPiN w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Jarema
3
Zakład Seksuologii Medycznej i Psychoterapii, Centrum Medyczne
Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Z. Lew-Starowicz
1
Summary
Introduction.
Obtaining objective data on sexual offenders against minors is difficult. In
order to enhance the possibilities to prevent such crimes it is essential to determine factors
that condition this kind of sexual behavior.
Aim:
The aim of the study was to prepare a multidimensional analysis of a profile of sexual
offenders against minors.
Material and method.
A detailed analysis of documentation from forensic sexological,
psychiatric and psychological examinations and information from the records of the proceed-
ings concerning 257 perpetrators was performed by the authors. Information analyzed included
demographic data, psychosocial background, psychosexual development, recent sexual activity,
physical and mental health issues and information concerning accused sexual crime.
Results.
The majority of the offenders had undisturbed family relations. However, subjects
with sexual preference disorders perceived their parents’ relationship as worse, reported more
difficulties in educational process and in relation to teachers and peers. 5.4% of subjects expe-
rienced sexual abuse and 23.3% physical violence in their childhood. The majority reported no
sexual dysfunction and had regular but rare sexual activity. 20.6% were diagnosed as having
mental disorder and 36.8% were alcohol abusers. Almost 30% were under influence of alcohol
or another substance during the crime. The majority had no sexual preference disorder. Defi-
nite pedophilia was found in 27% and traits of psychosexual immaturity in 23.1% of cases.
There was no relationship between sexual preference disorders and psychiatric comorbidity,
alcohol or substance abuse. The acts of sexual abuse comprised genital touching, vaginal or
oral intercourse as well as exposing offender’s or victim’s body. These acts were typically
against one child, planned, being aware of victim’s age and using physical violence.
106
Janusz Heitzman i wsp.
Conclusions.
The data from our research should be taken into account when planning
therapeutic and preventive interventions.
Słowa klucze:
wykorzystywanie seksualne dzieci; sprawcy przestępstw; zaburzenia prefe-
rencji seksualnych; pedofilia
Key words:
child sexual abuse; offenders; sexual preference disorders; pedophilia
Wstęp
Zjawisko wykorzystywania seksualnego dzieci jest poważnym problemem
społecznym o zasięgu światowym. Nieustannie ujawnia się nowe zdarzenia tego
typu. Wbrew powszechnym opiniom, pedofilia to nie tylko problem tzw. środowisk
patologicznych. Danych na temat profilu sprawców przestępstw seksualnych wobec
dzieci jest niewiele, ale wydają się one przeczyć popularnym wyobrażeniom na ten
temat. Raymond i wsp. stwierdzili, że wśród tego rodzaju sprawców (średni wiek: 37
lat) 71% ukończyło szkołę średnią lub wyższą, a jedynie 7% było bezrobotnych [1].
Fagan i wsp. zwrócili natomiast uwagę, że klinicyści nie powinni zapominać, że osoba
dopuszczająca się napaści seksualnej wobec dziecka nie tylko popełnia przestępstwo,
ale również cierpi z powodu zaburzeń psychicznych [2]. Według Raymonda i wsp.
jedynie 7% sprawców nie ujawniało żadnych współistniejących zaburzeń psychicznych
na podstawie kryteriów SCID-P (Structured Clinical Interview for DSM-IV, Patient
Edition). Pięćdziesiąt sześć procent spełniało kryteria pięciu lub więcej zaburzeń
(poza pedofilią). U 67% rozpoznawano w przeszłości zaburzenia nastroju, najczęściej
depresję. U 64% stwierdzano w wywiadzie zaburzenia lękowe (najczęściej fobię spo-
łeczną i zaburzenie stresowe pourazowe), a 60% przyznawało się podczas badania do
nadużywania substancji psychoaktywnych, najczęściej alkoholu (51%), kannabinoidów
(38%) i kokainy (18%) [1].
Charakteryzując parafilnego przestępcę seksualnego, wskazuje się na kompulsywne
powtarzanie i osobliwość zachowania seksualnego, które leżą u źródła częstej recydy-
wy sprawców, niezależnie od kary. Różnica jakościowa między motywacją seksualną
a upośledzeniem socjalizacji seksualnej jest szczególnie wyróżniającą cechą. Prze-
stępcy parafilni zazwyczaj nie wykazują zaburzeń osobowości, są sprawni społecznie
i nierzadko wydają się poprawnie funkcjonować w związkach partnerskich. Ryan i wsp.
zwracają uwagę, że wspólną cechą pedofilów jest anormalne zainteresowanie dziećmi,
które nie wyklucza jednak seksualnego zainteresowania dorosłymi; prawie połowa
pedofilów pozostaje w związkach małżeńskich [3]. Według raportu statystycznego
NIBRS Departamentu Sprawiedliwości USA, obejmującego lata 1991–1996, 96%
zgłoszonych przestępców seksualnych było płci męskiej. Kobiety popełniają tego
rodzaju przestępstwa najczęściej wobec dzieci poniżej 6 roku życia. W grupie ofiar
– dzieci między 6 a 12 rokiem życia – kobiety sprawczynie stanowiły 6%, a dzieci
pomiędzy 12 a 17 rokiem życia – kobiet sprawczyń było tylko 3% [4].
W piśmiennictwie najczęściej spotykanymi teoriami wyjaśniającymi podłoże
pedofilii są: teoria przemocy seksualnej [5], teoria determinizmu biologicznego (za-
burzenia hormonalne [6], nieprawidłowości chromosomalne [7], mózgowe zaburzenia
strukturalne lub funkcjonalne) [8–10] oraz teorie psychologiczne uwzględniające
Wykorzystywanie seksualne dzieci w Polsce – analiza badań 257 sprawców
107
cechy osobowości, kompetencje społeczne i mechanizmy kontroli impulsów. Wspo-
mniane koncepcje psychologiczne są zdominowane przez analizę zaburzeń rozwoju
psychoseksualnego i relacji z obiektem. Odnoszą się do teorii psychodynamicznych
[11], teorii uczenia społecznego [12], społecznych teorii funkcjonalnych, teorii chaosu
społecznego czy teorii feministycznych [13]. Prace teoretyczne wyjaśniające etiologię
pedofilii dawno zaczęły scalać poszczególne podejścia, a równocześnie wyróżniać
pojedyncze czynniki odpowiedzialne za aktywność seksualną wobec dziecka [14].
W kolejnych opracowaniach autorzy starają się tworzyć nowe zintegrowane teorie
etiologii przestępstw seksualnych [15, 16].
W celu przeciwdziałania zjawisku seksualnego wykorzystywania dzieci niezbędne
jest, oprócz upowszechnienia edukacji seksualnej, stworzenie skutecznych programów
leczenia jego sprawców. Podejmowane do niedawna w Polsce działania polegały na
osadzeniu przestępcy w więzieniu, co nie dawało odpowiednich efektów terapeutycz-
nych, które przeciwdziałałyby recydywie. Co więcej, sami sprawcy tychże czynów
deklarowali często chęć odbycia takiej terapii w obawie, że nadal nie będą w stanie
zapanować nad własnym popędem. Środowiska polityczne i organizacje społeczne
oczekują od środowisk naukowych coraz większego zaangażowania w poszukiwanie
rozwiązań tego problemu.
Wydaje się, że istnieje coraz większe społeczne oczekiwanie, by określić czynniki,
które odgrywają decydującą rolę w rozwoju przestępstw seksualnych. Podstawowe
znaczenie ma rozróżnienie zachowań pedofilnych jako preferencyjnych od szersze-
go zjawiska wykorzystywania seksualnego dzieci. Niestety – w debacie społecznej
i politycznej oba pojęcia stosowane są wymiennie. Można było się o tym przekonać
niedawno (2010), kiedy polski Kodeks karny został uzupełniony o uregulowania
dotyczące detencji i leczenia sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej
[17]. Choć pedofilia nie jest terminem prawnym i jako pojęcie nie funkcjonuje w pol-
skim Kodeksie karnym, warto zaznaczyć, że kodeks przewiduje karanie stosunków
seksualnych z osobami poniżej 15. roku życia, czyli obowiązującej w Polsce granicy
wieku, poniżej której nie można odbywać stosunków płciowych (tab. 1).
Tabela 1.
Artykuł 200 polskiego Kodeksu karnego
§ 1.
kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec
takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim
czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od
lat 2 do 12.
§ 2.
Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje
małoletniemu poniżej lat 15 wykonanie czynności seksualnej.
W oparciu o tak określone kryteria prawne można przyjąć, że naruszenie prawa,
jakim jest pedofilia, odnosi się do określonego zdarzenia, a nie do stanu czy dyspo-
zycji osoby popełniającej taki czyn zabroniony. Z drugiej zaś strony, nowy artykuł 95
polskiego Kodeksu karnego w aktualnie obowiązującej formie (stan na 28 lipca 2013
roku) ogranicza zastosowanie detencji lub leczenia ambulatoryjnego jako nakazanego
108
Janusz Heitzman i wsp.
przez sąd jedynie do sprawców, którzy popełnili przestępstwo skierowane przeciwko
wolności seksualnej w związku z ujawnianymi przez nich zaburzeniami preferencji
seksualnych (np. pedofilią), rozpoznanymi zgodnie z kryteriami ICD-10 (tab. 2) [18].
Tabela 2.
Kryteria rozpoznania pedofilii według klasyfikacji ICD-10
1. Spełnione są ogólne kryteria zaburzeń preferencji seksualnych (F65);
2. Utrwalona lub dominująca skłonność do aktywności seksualnej z dzieckiem
lub dziećmi w wieku przedpokwitaniowym;
3. Osoba ma przynajmniej 16 lat i jest przynajmniej 5 lat starsza niż dziecko lub
dzieci w kryterium 1.
W celu umożliwienia realizacji powyższych uregulowań powstał i jest stosowany pro-
gram terapii preferencyjnych sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej
w powołanych do tego placówkach lecznictwa zamkniętego i ambulatoryjnego.
W celu stworzenia adekwatnych uregulowań prawnych, mających na celu działania
prewencyjne i terapeutyczne względem sprawców przestępstw seksualnych wobec ma-
łoletnich w Polsce, niezbędne jest przeprowadzenie i upublicznienie właśnie badań doty-
czących stanu i dyspozycji (a zatem profilu) osób popełniających takie czyny zabronione.
Niedawno ukazały się wyniki badań autorstwa Beisert i wsp. dotyczące osób skazanych
za aktywność seksualną z dzieckiem i osadzonych w 16 zakładach karnych w Polsce [19].
Do końcowej analizy włączono 248 mężczyzn o średniej wieku 42 lat i 11 miesięcy; 35,9%
z nich pozostawało w stałym związku partnerskim, 24,6% stanowili rozwiedzeni, wdowcy
i separowani, a 38,7% od początku żyło samotnie. Ponad jedną trzecią stanowiły osoby
bezdzietne, w 82,3% o niskim poziomie wykształcenia (podstawowe i zawodowe). Prawie
połowa badanych popełniła przestępstwo w warunkach recydywy. Analizując sposób dzia-
łania sprawcy, Beisert stwierdziła, że najczęstszą (65,3%) formą wykorzystania ofiary było
dotykanie jej intymnych części ciała, a następnie penetrowanie ciała ofiary (stosunek seksu-
alny i jego surogaty). Stosunkowo wysoki (43,1%) był odsetek sprawców zachowujących
się w stosunku do ofiary brutalnie (bicie, drapanie, więzienie i krępowanie). Wykorzystania
seksualnego nie przeżyło 2,8% wszystkich ofiar. Częstotliwość popełnianych czynów była
znacząco wieloczynowa (63,4%) – wielokrotnie się powtarzająca z tą samą ofiarą, a ich
rozpiętość czasowa najczęściej (40,7%) obejmowała lata trwania wykorzystywania. Zapla-
nowanie czynu stwierdzono u 63,2%. Z badań relacji pomiędzy sprawcą a ofiarą wynika, że
w ponad 50% były to osoby sobie obce, a bliskie pokrewieństwo dotyczyło ok. 28%.
Nasze badania, stanowiące sedno niniejszej pracy, starały się uzupełnić na zbliżo-
nej, licznej grupie, dane o sprawcach przestępstw pedofilii, zanim jeszcze zostali oni
skazani i trafili do więzienia. Analizie poddany został ich stan psychiczny podczas
czynu oraz sytuacyjne uwarunkowania psychologiczne.
Materiał i metody
Dokonano szczegółowej analizy dokumentacji z sądowych badań seksuologicznych,
psychologicznych i psychiatrycznych (prowadzonych w latach 1980–2008 w Instytucie
Wykorzystywanie seksualne dzieci w Polsce – analiza badań 257 sprawców
109
Seksuologii Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego oraz w Klinice Psychiatrii Są-
dowej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie) oraz informacji z zapisów roz-
praw (jeżeli były dostępne) osób podejrzanych i oskarżonych o przestępstwa seksualne
przeciwko małoletnim. Analizowano wyłącznie sprawy, w których sprawca przyznał
się do czynu wykorzystywania seksualnego lub w których wina sprawcy poświadczo-
na była materiałem dowodowym. Analiza obejmowała dane demograficzne, podłoże
psychospołeczne i cechy rozwoju psychoseksualnego sprawcy, aktywność seksualną
w okresie poprzedzającym czyn, problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznym
oraz informacje dotyczące zarzucanego przestępstwa seksualnego.
Analiza statystyczna została przeprowadzona za pomocą oprogramowania Micro-
soft Office Excel 2007 i Graph Pad in Stat 3.06 dla systemu operacyjnego Windows.
Dla każdej zmiennej obliczono frekwencję, a ich dystrybucja została zanalizowana
za pomocą testu zgodności Chi
2
Pearsona. Za statystycznie znaczące zostały uznane
wyłącznie wyniki z p < 0,05.
Wyniki
Podstawowe dane demograficzne próby badania przedstawia tabela 3.
Tabela 3.
Dane demograficzne sprawców przestępstw seksualnych wobec dzieci
Mężczyźni
Płeć
Kobiety
bd
< 17
Wiek (w chwili
popełnienia
przestępstwa)
17–21
> 21
bd
Podstawowe
Średnie
Wykształcenie
Zawodowe
Wyższe
Student
bd
Zatrudniony
Bezrobotny
Źródło utrzymania
Na utrzymaniu
rodziców
Emerytura/renta
bd
bd – brak danych
256
1
0
6
17
234
0
86
29
85
22
3
32
101
38
11
11
96
62,7%
23,6%
6,8%
Praca
z dziećmi
6,8%
38,2%
12,9%
37,8%
9,8%
1,3%
Posiadanie
dzieci
Związki
99,6%
0,4%
2,3%
6,6%
91,1%
Dobra
Przeciętna
Sytuacja
ekonomiczna
Słaba
bd
Samotni
Żonaci
Związek
nieformalny
Rozwiedzeni
Owdowiali
Separacja
bd
Tak
Nie
bd
Tak
Nie
bd
17
28
19
193
93
101
23
34
2
1
3
141
110
6
18
187
52
8,8%
91,2%
56,2%
43,8%
36,2%
39,8%
9,1%
13,4%
0,8%
0,4%
26,6%
43,7%
29,7%

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin