Fizjoterapia oddechowa.pdf

(3370 KB) Pobierz
(ZJOTERAPI
ODDECHOWA
WYDAWNICTWO A W F WE WROCŁAWIU
Spis treści
OD AUTORÓW ......
5
WYBRANE ZAGADNIENIA Z FIZJOLOGII 1 PATOFIZJOLOGII UKŁADU ODDECHOWEGO ............... 7
1. Zaburzenia regulacji oddy ch an ia.........................................................................................................7
2. Zaburzenia wentylacji p łu c ......................
8
2.1. Objętości p łu c .......................................................................... ................................................... 11
2.2. Pojemności płuc .......................................................................... .............................................. 11
2.3. Postać ograniczająca zaburzeń wentylacji płuc .................................................................... 12
2.4. Postać zaporowa zaburzeń wentylacji p łu c ........................................................................... 13
2.5. Postać mieszana zaburzeń wentylacji płuc ........................................................................... 13
3. Zaburzenia przepływu krwi przez naczynia włosowate p łu c ..................................................... 13
4. Zaburzenia stosunku wentylacji pęcherzykowej
do przepływu krwi przez naczynia włosowate płuc .......................................
14
5. Zaburzenia dyfuzji gazów ................................................................................................................ 14
6. Niewydolność o d d ech o w a................................................................
15
WPŁYW WYSIŁKU FIZYCZNEGO NA CZYNNOŚĆ UKŁADU ODDECHOWEGO................................. 17
1. Zmiany czynności układu oddechowego podczas wysiłku fizycznego .................................... 17
2. Wpływ systematycznego wysiłku fizycznego na czynność
układu oddechowego u osób zdrowych ....................................................................................... 19
3. Wpływ wysiłku fizycznego na czynność układu oddechowego
u chorych na przewlekłe choroby p ł u c .................................. ..;...................................................... 20
CEL I ZASADY STOSOWANIA FIZJOTERAPII ODDECHOWEJ
W ZABURZENIACH CZYNNOŚCI PŁUC..................................................................................................... 22
1. Ćwiczenia o d d ech o w e .........................................................................................................................22
2. Fizykoterapia i masaż leczniczy ........................................................................................................26
2.1. Przykłady fizjoterapii w wybranych chorobach układu oddechow ego.............................. 28
PODSTAWOWE METODY BADANIA UKŁADU ODDECHOWEGO........................................................ 30
1. Badanie po d m io tow e.................
30
1.1. Dolegliwości ze strony układu o d d ech o w eg o ........................................................................30
2. Badanie przed m iotow e..........................
31
3. Badania pom ocnicze
................
......................
33
PRÓBY CZYNNOŚCIOWE UKŁADU ODDECHOWEGO ........................................................................... 35
1. Badania spirometryczne i spirograficzne
.........................................................................35
2. Badania gazometryczne krwi tętniczej ........................ ...................................................
40
3. Próby wysiłkowe .............................................., ...........................................................................
41
FIZJOTERAPIA W CHOROBACH UKŁADU ODDECHOWEGO ............................................................... 43
1. Przewlekłe zapalenie o sk rz e li.......................................................................
43
1.1. Leczenie przewlekłego zapalenia oskrzeli .................................
44
1.1.1. Leczenie farmakologiczne ................................................................................
44
1.1.2. Pozycje drenażowe ............................................................
45
1.1.3. Skuteczny k a s z e l.............................................................................................
47
1.1.4. Oklcpywanie i masaż mięśni klatki piersiowej ..........................................................48
2. Rozstrzenie oskrzeli ..................................................
50
2.1. Leczenie rozstrzeni oskrzeli ......................................................................................
52
2.1.1. Leczenie farm akologiczne......................................
52
2.1.2. Pozycje d re n a ż o w e..........................................................................................................52
2.1.3. Kinezyterapia od d ech o w a.............................................................................................. 58
2.1.4. Ćwiczenia ogólnie uspraw niające........................................................
58
2.1.5. Zajęcia sportow o-rekreacyjne........................................................................................58
Od autorów
W obecnym wydaniu naszego podręcznika poszerzono treść niektórych
rozdziałów i usunięto usterki zauważone w tekście drugiego wydania.
Używane w naszym opracowaniu określenie „fizjoterapia oddechowa” ozna­
cza ćwiczenia oddechowe, zabiegi fizykalne, masaż leczniczy oraz inne zabiegi
stosowane w zaburzeniach czynności układu oddechowego.
Fizjoterapia oddechowa odgrywa bardzo ważną rolę w leczeniu chorób płuc,
w zapobieganiu i leczeniu płucnych powikłań pooperacyjnych oraz zmian
w układzie oddechowym w przebiegu leczenia chorób nowotworowych. Dla­
tego fizjoterapeuta powinien zapoznać się dokładnie z powyższym zagadnie­
niem. Brakuje jednak u nas podręczników z fizjoterapii oddechowej, opraco­
wanych specjalnie dla studentów wydziału fizjoterapii ruchowej w akademiach
wychowania fizycznego. Dlatego w naszym opracowaniu uwzględniono wia­
domości niezbędne dla zrozumienia celu i konieczności stosowania fizjoterapii
oddechowej w różnych działach medycyny.
Omawiając poszczególne jednostki chorobowe przytoczono podstawowe
wiadomości dotyczące ich etiologii, patogenezy i kliniki, szczegółowo omó­
wiono natomiast metody stosowane w fizjoterapii oddechowej. Leczenie far­
makologiczne i psychoterapię przedstawiono w dużym skrócie z uwagi na
przeznaczenie książki.
Fizjoterapia oddechowa w chirurgii i onkologii została w tym podręczniku
po raz pierwszy w naszym piśmiennictwie tak dokładnie i obszernie przed­
stawiona.
Objaśnienia skrótów:
kg - kończyna górna
kd - kończyna dolna
kkg - kończyny górne
kkd - kończyny dolne
Adam Rosławski
Wybrane zagadnienia
z fizjologii i patofizjologii
układu oddechowego
Pierwszy etap oddychania, to jest wymiany tlenu i dwutlenku węgla między
powietrzem atmosferycznym a krwią naczyń włosowatych płuc, zwany jest
oddychaniem zewnętrznym. Prawidłowy przebieg wymiany gazów na tym
etapie zależy od sprawności mechanizmów wentylacji i krążenia płucnego.
Oddychanie jest czynnością w znacznym stopniu autonomiczną, sterowaną
przez zespoloną czynność ośrodka oddechowego, wielu pięter ośrodkowego
układu nerwowego i przez obwody układu nerwowego. Na czynność tego
złożonego układu regulacyjnego - sprzężonego zwrotnie z mięśniami prążko­
wanymi i gładkimi - wpływają również bodźce działające przez receptory
obwodowe znajdujące się w zatoce szyjnej, łuku aorty, w błonie śluzowej
dróg oddechowych, w płucach i skórze oraz zmiany składu chemicznego łowi,
a przede wszystkim zmiany zawartości dwutlenku węgla we krwi. Zadaniem
tego układu regulacyjnego jest koordynacja czynności wentylacyjnej płuc i krą­
żenia płucnego oraz dostosowywanie ich do aktualnych potrzeb ustroju.
Upośledzenie czynności układu oddechowego powstaje na skutek zaburzeń:
- regulacji oddychania,
- wentylacji pęcherzykowej ( VA),
- stałego przepływu krwi przez naczynia włosowate płuc ( Qc),
- stosunku wentylacji pęcherzykowej do przepływu krwi przez naczynia
włosowate płuc ( VA/Q c),
- dyfuzji gazów.
Obserwujemy wówczas pogłębione, nasilone oddychanie, którego celem jest
wyrównanie kwasicy przez zwiększone wydalanie dwutlenku węgla. Obniże­
nie pobudliwości ośrodka oddechowego ma miejsce w niedotlenieniu mózgu,
w zatruciu niektórymi lekami, na przykład morfiną, barbituranami, w czasie
ogólnej narkozy. Zaburzenia oddychania mogą być również spowodowane
czynnikami psychogennymi. Należy tu dowolna hiperwentylacja doprowadza­
jąca do napadu tężyczki na skutek utraty dużej ilości dwutlenku węgla i wtór­
nej zasadowicy (tężyczka hiperwentylacyjna).
Zaburzenia nerwowej regulacji oddychania wyrażają się również w tak
zwanych odruchach obronnych. Kichanie powstaje w wyniku podrażnienia re­
ceptorów błony śluzowej nosa środkami chemicznymi, pyłkami, nagromadzoną
w nosie wydzieliną. Po głębokim wdechu następuje gwałtowny wydech przez
jamę nosową, przez co zostaje ona mechanicznie oczyszczona. Występujące
niekiedy napadowe kichanie, trwające przez dłuższy czas, może spowodować
duże zaburzenia oddychania.
Kaszel powstaje przy podrażnieniu receptorów błony śluzowej krtani,
tchawicy i oskrzeli. Po głębokim wdechu następuje nagły wydech przy zamknię­
tej głośni wywołujący gwałtowny wzrost ciśnienia powietrza w płucach, które
wydostaje się na zewnątrz otwierając głośnię. Powstaje wówczas charakterys­
tyczny dla kaszlu dźwięk. Podczas kaszlu zostają wykrztuszone substancje
drażniące lub wydzielina. Długotrwały kaszel sprzyja powstawaniu rozedmy
płuc, odmy opłucnej, pękaniu zmienionych chorobowo naczyń krwionośnych
z następowym krwotokiem płucnym lub mózgowym. Kaszel wpływa również
niekorzystnie na czynność układu krążenia. Wzrost ciśnienia w klatce piersio­
wej podczas kaszlu upośledza wypełnianie się krwią prawego przedsionka,
co jest przyczyną zastoju krwi w żyłach dużego krążenia. Podczas kaszlu po­
wstaje ucisk na naczynia płucne i wzrost oporów w krążeniu płucnym obcią­
żający prawą komorę.
Zatrzymanie oddechu występuje jako odruch obronny w przypadku zadzia­
łania substancji wydzielających silną, nieprzyjemną woń, jak na przykład siar­
kowodór.
1. Zaburzenia regulacji oddychania
Do zaburzeń regulacji oddychania zaliczamy stany nadmiernego pobudze­
nia lub obniżonej pobudliwości ośrodka oddechowego oraz tak zwane odruchy
obronne, jak kichanie, kaszel czy zatrzymanie oddechu. Nadmierne pobudzenie
ośrodka oddechowego występuje na skutek zaburzeń metabolicznych, na przy­
kład w cukrzycy i mocznicy, doprowadzających do kwasicy metabolicznej.
7
2. Zaburzenia wentylacji płuc
Na czynność wentylacyjną składa się ruch powietrza w drogach oddecho­
wych (wentylacja przestrzeni martwej) oraz rozdział powietrza w pęcherzykach
płucnych, w których odbywa się wymiana gazów (wentylacja pęcherzykowa).
W czasie ruchów oddechowych klatka piersiowa działa jak pompa - przede
wszystkim ssąca - wspólna dla układu oddechowego i krążenia. Zmiany ciśnie­
8
nia powodują przedostawanie się powietrza do płuc w czasie wdechu i wydos­
tawanie się z płuc na zewnątrz w czasie wydechu, ułatwiają również napływ
kiwi żylnej do serca oraz przepływ krwi przez naczynia niskociśnieniowego
krążenia płucnego.
Praca mięśni oddechowych polega na pokonaniu w czasie wentylacji sił
przeciwstawiających się zmianie objętości płuc. Zaliczamy do nich tak zwane
opory nieelastyczne stwarzane przez tarcie tkanek klatki piersiowej i płuc,
bezwładność tkanek oraz przepływ gazów w drogach oddechowych.
Klatka piersiowa i płuca - będące strukturami elastycznymi - zachowują się
jak sprężyna, to jest ulegają rozciąganiu pod wpływem skurczu mięśni wde­
chowych, a po ustąpieniu skurczu tych mięśni wracają do stanu wyjściowego.
Siły elastyczne płuc są skierowane przeciwstawnie do sił elastycznych klatki
piersiowej.
Ruchy oddechowe klatki piersiowej powodują zmiany panującego w niej
ciśnienia (w jam ie opłucnej) potrzebnego do pokonania oporów elastycznych
płuc oraz ciśnienia śródpłucnego (w drogach oddechowych) potrzebnego do
pokonania oporów nieelastycznych dróg oddechowych. Ciśnienie w opłucnej
jest zawsze niższe od atmosferycznego. W czasie wdechu staje się ono bardziej
ujemne, a w czasie wydechu mniej (rys.
1
).
Ciśnienie śródpłucne jest w przerwie między oddechami równe ciśnie­
niu atmosferycznemu. W czasie wdechu klatka piersiowa poszerza się, co
powoduje zwiększenie się objętości płuc i stopniowe obniżanie się ciśnienia
śródpłucnego w stosunku do atmosferycznego, dzięki czemu powietrze wpływa
do płuc. Na szczycie wdechu ciśnienie śródpłucne staje się wyższe od atmosfe­
rycznego, dzięki czemu powietrze zostaje wydalone z płuc.
Wdech jest aktem czynnym, powodowanym pracą mięśni wdechowych.
Ruch dolnych żeber (od VII do X) poszerza klatkę piersiową i unosi ją
w górę, natomiast ruch górnych żeber (od Ii do VI) wysuwa mostek do przodu
i w górę. Najbardziej rozszerzają się dolne partie płuc, najmniej śródpiersiowe,
przykręgosłupowc oraz szczyty płuc.
Przy wykonywaniu spokojnego wdechu biorą udział mięśnie wdechowe
właściwe, to jest przepona, będąca najważniejszym mięśniem wdechowym,
oraz mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne. W czasie wdechu kopuła przepony
obniża się i uciska trzewia jamy brzusznej, przesuwając je ku dołowi. Skurcz
przepony unosi żebra, do których się ona przyczepia, co powoduje wysunięcie
mostka do przodu i w górę. Prawidłową czynność przepony warunkują silne
mięśnie brzucha oraz różnica ciśnień między jam ą brzuszną a jam ą klatki
piersiowej, ułatwiająca unoszenie się kopuły przepony ku górze w czasie
wydechu.
Przy nasilonym, względnie utrudnionym wdechu biorą udział mięśnie
wdechowe pomocnicze, zwane również rezerwowymi lub wspomagającymi.
Podczas utrudnionego wdechu najpierw podejmują pracę mięśnie pochyłe,
a w miarę potrzeby również mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe. Bardzo
nasilona hiperwentylacja (tj. znaczne przyspieszenie i pogłębienie oddechów
zależne od woli) wymaga ponadto włączenia innych mięśni, jak: mięsień zę­
baty tylny górny, zębaty przedni, podobojczykowy, piersiowy mniejszy, czwo­
roboczny (część górna), równolcgłoboczny, dźwigacz łopatki, prostownik
grzbietu, najszerszy grzbietu. Spośród wymienionych mięśni mięsień piersiowy
mniejszy, podobojczykowy, zębaty przedni, czworoboczny, równolcgłoboczny,
dźwigacz łopatki i najszerszy grzbietu działają jako pomocnicze mięśnie
wdechowe wówczas, kiedy obręcz kończyn górnych jest ustabilizowana.
Mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe pracują wydatnie tylko przy usta­
bilizowanej głowie i kręgosłupie szyjnym, unosząc mostek, a wraz z nim klatkę
piersiową.
Spokojny wydech jest aktem biernym, rozpoczynającym się po ustąpieniu
skurczu mięśni wdechowych i przebiegającym na skutek wyzwalania się
energii elastycznej płuc i klatki piersiowej nagromadzonej w czasie wdechu.
Nasilony lub utrudniony wydech wymaga natomiast użycia siły mięśni wyde­
chowych właściwych, to jest międzyżebrowych wewnętrznych oraz wydecho­
wych pomocniczych, do których zaliczamy mięśnie: prosty brzucha, skośny
brzucha wewnętrzny i zewnętrzny, poprzeczny brzucha, czworoboczny lędźwi
oraz inne - mięsień poprzeczny klatki piersiowej, zębaty tylny dolny, zębaty
przedni, najszerszy grzbietu.
Rysunek 1.
Wahania ciśnienia wewnątrzpłucnego
(1) i w jamie opłucnej (II) w czasie wde­
chu i wydechu.
10
Wentylacją płuc dzielimy na wentylacją anatomicznej przestrzeni bezuży­
tecznej, którą stanowi powietrze wypełniające tchawicą i oskrzela (a wiąc nie
docierające do pęcherzyków płucnych) oraz na wentylacją pęcherzykową, to
jest tę ilość powietrza, która bierze udział w wymianie gazów wentylując pę­
cherzyki płucne o prawidłowym przepływie krwi.
Ilość powietrza znajdującego się w płucach dzielimy na objętości i pojem­
ności, których wielkość zmienia się w różnych stanach patologicznych. Podsta­
wową, niepodzielną składową całkowitej ilości powietrza znajdującego się
w płucach jest objętość
{volume).
Jednostką miary objętości jest mililitr. Dwie
lub więcej objętości tworzą pojemność
(capacity).
3. Czynnościowa pojemność zalegająca (FRC -
functional residual capacity)
jest sumą objętości wydechowej zapasowej i objętości zalegającej (FRC =
= ERV + RV), czyli jest to ilość powietrza znajdującego się w płucach
w chwili zakończenia spokojnego wydechu.
4. Całkowita pojemność płuc (TLC -
total lung capacity)
jest sumą wszyst­
kich czterech objętości (TLC = TV + IRV + ERV + RV), czyli jest to ilość
powietrza znajdująca się w płucach na szczycie najgłębszego wdechu.
Schemat prawidłowego spirogramu przedstawiono na rysunku
2
.
*
2 .
1
. Objętości płuc
1. Objętość oddechowa (TV -
tidal volume)
to objętość powietrza wdycha­
nego i wydychanego podczas jednego spokojnego cyklu oddechowego.
2. Objętość wdechowa zapasowa (IRV -
inspiratory reserve volume)
to obję­
tość powietrza, którą badany może wprowadzić do płuc w czasie maksy­
malnego wdechu, mierzona od szczytu spokojnego wdechu do szczytu
maksymalnego wdechu.
3. Objętość wydechowa zapasowa (ERV -
expiratory reserve volume)
to obję­
tość powietrza, którą badany wydycha z płuc w czasie maksymalnego
wydechu, mierzona od szczytu spokojnego wydechu do szczytu maksymal­
nego wydechu.
4. Objętość zalegająca (RV -
residual volume)
to objętość powietrza, która
pozostaje w płucach po najgłębszym wydechu. Wielkość jej wynosi około
25% całkowitej pojemności płuc.
i
2.2. Pojemności płuc
1. Pojemność życiowa płuc (VC -
vital capacity) jest
sumą objętości odde­
chowej, wdechowej zapasowej i wydechowej zapasowej (VC = TV + IRV +
+ ERV), czyli odpowiada ilości powietrza, która jest wydalana z płuc w cza­
sie maksymalnego wydechu poprzedzonego maksymalnym wdechem (ok.
75
% całkowitej pojemności płuc).
2. Pojemność wdechowa (IC -
inspiratory capacity)
jest sumą objętości
oddechowej i wdechowej zapasowej (IC = TV + IRV), czyli odpowiada
ilości powietrza wprowadzonego do płuc w czasie maksymalnego wdechu,
licząc od szczytu spokojnego wydechu.
2.3. Postać ograniczająca zaburzeń wentylacji płuc
Postać ograniczająca (restrykcyjna) zaburzeń wentylacji płuc charaktery­
zuje się tym, że zdolność rozszerzania się płuc jest zmniejszona, natomiast
drożność oskrzeli - prawidłowa. Ta postać wentylacji powstaje w następstwie:
zmian .włóknistych .w..płucach (marskość płuca, śródmiąższowe zwłóknienia),
nacieków zapalnych, rozległych zrostów opłucnej, dużej ilości płynu w jam ie
opłucnej, odmy opłucnej, zwłaszcza zastawkowej, chorób i dysfunkcji mięśni
oddechowych, chorób ograniczających mchy klatki piersiowej, zniekształceń
klatki piersiowej, dużej otyłości.
12
całkowita
pojemność
płuc
zalegająca
pojemność
zalegająca
R ysunek 2.
I
|
Schemat prawidłowego spirogramu.
Wyróżniamy trzy postacie zaburzeń wentylacji płuc:
- ograniczającą (restrykcyjną),
- zaporową (obturacyjną),
- mieszaną.
11

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin