A. Bogucki - Strenuus jako tytuł polskich rycerzy pasowanych (XIII-XV w.).pdf

(1202 KB) Pobierz
R
O
Z
P
R
A
W
Y
AM BR OŻY BOGUCKI
Strenuus
jako tytuł polskich rycerzy pasowanych (XIII-XV w.)
I
We wcześniejszym średniowieczu na rycerzy pasowani byli w Euro­
pie zachodniej członkowie warstwy rycerskiej bezpośrednio po osiąg­
nięciu pełnoletności i zdolności do konnej służby wojskowej. W ciągu
XIII w. liczba rycerzy pasowanych zaczęła się zmniejszać. W X IV
i X V w. pas rycerski i związany z nim tytuł (łac.
miles,
niem.
Ritter
itp.)
otrzymywali tylko nieliczni feudałowie świeccy, i to często dopiero
w starszym wieku. Pozostali mężczyźni z tej warstwy uważani byli za
giermków. Także na ziemiach polskich godność rycerza pasowanego po­
siadali w późniejszym średniowieczu tylko niektórzy przedstawiciele
szlachty1.
Źródła śląskie X IV w. wyraźnie odróżniają dwie grupy hierarchiczne
rycerstwa. Na listach świadków pierwsze miejsca zajmują rycerze pa­
sowani
(milites),
a za nimi wymieniani są giermkowie (clientes,
famuli,
armigeri, domicelli).
Z tytułem
miles
często połączony jest przymiotnik
strenuus
(niem.
strengin Ritter, gestrengter R itter)2.
Jako
strenui
są
1 A . B o g u c k i ,
Term in m iles w źródłach śląskich X I I I i X I V w .,
[w :]
S p o­
łeczeń stw o Polski średniow iecznej
t. I, pod red. S. K . K u c z y ń s k i e g o , W a r ­
szawa 1981, s. 224 nn., 232 nn., 241 nn., 253 nn.
W artykule stosuję następujące skróty: A cta cap. —
A cta capitulorum iudicio-
rum ecclesiasticorum
selecta,
w y d . B. U l a n o w s k i , (1902); A G Z —
A kta grodzkie
i ziem skie... z A rch iw u m tzw . bernardyńskiego w e L w o w ie
(1868— ); Dok. s. k r a k .—
D ok u m en ty sądu ziem skiego k rakow skiego 1302— 1453,
opr. Z . P e r z a n o w s k i
(1971); IM T —
Iura M asoviae terrestria,
opr. J. S a w i c k i (1972); K D M K —
K o ­
deks d yp lom a tyczn y miasta Krakow a,
w yd. F. P i e k o s i ń s k i , (1879— 1882); Ks.
Brzes. —
K sięgi sądow e b rzesk o-ku ja w sk ie 1418— 1424,
opr. J. K o c h a n o w s k i ,
[w :]
T eki A . Paw ińskiego
t. V II (1905); K s. Czer. —
K sięga ziem i czerskiej 1404—
—
1425,
w yd. T. J. L u b o m i r s k i , (1879); K s. Łęcz. I— II —
K sięg i sądow e łę­
czyckie od 1385— 1419,
[w :]
T eki A . Paw ińskiego
t. III (cz. I) i t. IV (cz. II) (1897);
K s. Płoń. —
K sięga ziem ska płońska 1400— 1417,
w yd. M . H a n d e l s m a n , (1920);
K s. Pozm. —
Księga ziem ska poznańska 1400— 1407,
w yd. K . K a c z m a r c z y k
i K. R ż y s k i, (1960); K s. Zakr. I— II —
Księga ziem ska zakroczym ska pierwsza
1423— 1427,
w yd. A . R y b á r s k i , (1920);
K sięga ziem ska zakroczym ska druga 1434—
—
1437,
w yd. K . T y m i e n i e c k i , (1920); Leksz. — J. L e k s z y c k i ,
D ie ältesten
grosspolnischen G rodbücher
(1887— 1889; Reg. —
R egesten zur schlesischen G e ­
schichte,
C D Sii. t. X X I X і X X X ; SPPP —
Starodawne prawa polskiego pom niki
(1856); W R S —
W ielkopolskie ro ty sądow e X I V
— X V
w .,
орг. H. K o w a l e w i c z
i W. K u r a s z k i e w i c z
(1959— ); Zap. Sand. —
Zapiski sądow e w ojew ó d ztw a
sandom ierskiego,
w yd. F. P i e k o s i ń s k i , [w :] „A rchiw um K o m isji Prawniczej
A U ” t. V III (1970); Zap. W arsz. —
Zapiski i roty polskie
X V
— X V I w . z ksiąg są­
d o w ych ziem i w arszaw skiej,
w yd. W . K u r a s z k i e w i c z
i A. W o l f f
(1950);
ZD M łp. —
Zbiór doku m en tów m ałopolskich,
w yd. S. K u r a ś
(1962— ). (Pom ijam
skróty powszechnie znane: CD Sil., K D K K , K D M az. Koch., K D M a z. Lub., K D M łp .,
K D P ol., K D T yn ., K D W lk p ., Lites, M og., M PH).
2
K sięga henrykow ska,
w yd. R. G r ó d e c k i , Poznań 1949, s. 363 (1310 r.):
strenuo militi dom ino Nicolao de M unsterberch nostro iudici curie·,
zob. także
P R Z E G L Ą D H I S T O R Y C Z N Y , T O M L X X V I I , 1986, Z E S Z . 4
626
AM BRO ŻY BOGUCKI
jednak określani w źródłach śląskich X IV w. także giermkowie. W do­
kumencie burgrabiego kłodzkiego z 1342 r. wymienieni są dwaj
strenui
fam uli3.
W 1339 r. występują
die gestrengten Männer Andreas Radak,
Ritter, u. s. Sohn Franczko4,
a świadkami w dyplomie z 1340 r. są
die gestrengten Herren: Ritter Mulich v. Rydeburg, Otto v. Borsnitz,
Joh. Crik v. Rydeburg, Jesco v. Smolcz, Henczko v. Scwarczhorn, H ey­
nemann Gallicus u. Luthco v. Culpe 5.
Spośród feudałów wzmiankowa­
nych w 1339 і 1340 r. rycerzami pasowanymi byli tylko Andrzej Radak
i Mulich R ydeburg6. Pozostałe osoby były giermkami. Do niższej ka­
tegorii świadków zaliczeni są: Otto Borsnic w 1339 i 1346 r.
7
a Jesko
,
Smolcz i Lutko Kulpę w 1340 i 1341 r . 8 Określeniami
gestrengte Män­
ner, gestrengte Herren
(w oryginałach łacińskich zapewne
strenui viri,
strenui domini)
objęci są w obu dyplomach także giermkowie. O god­
ności rycerza pasowanego świadczy więc w źródłach śląskich rzeczownik
miles,
a nie przymiotnik
strenuus.
W polskich źródłach pozaśląskich rzadko spotykamy tak wyraźny
podział na rycerzy pasowanych i giermków. Termin
miles
używany był
w Królestwie Polskim i na Mazowszu nie tylko jako tytuł rycerza
pasowanego, lecz także jako określenie przynależności do rycerstwa-
-szlachty. Dlatego też badanie znaczenia wyrazu
strenuus
w tej części
Polski jest znacznie trudniejsze, niż na Śląsku. Kazimierz T y m i e ­
n i e c k i sądził, że rycerza pasowanego oznaczał w źródłach polskich
prawdopodobnie
miles
z dodatkiem
strenuus;
jako
strenui milites
w y­
stępują bowiem tylko nieliczne osoby spośród ogółu szlachty9. Janusz
B i e n i а к uważa za wyróżnik tej godności w polskich źródłach poza­
śląskich nie rzeczownik
miles,
lecz przymiotnik
cinctus
lub
strenuus.
Stwierdza on, że
miles cinctus
nie budzi w tym względzie wątpliwości,
natomiast związek tytułu
strenuus miles
z pasem rycerskim należy
jeszcze spraw dzić10. Próba spełnienia tego postulatu jest celem niniej­
szego artykułu.
Wyraz
strenuus
był w XIII— X V w. jednym z predykatów, tj. przy­
miotników określających pozycję społeczną danej osoby. W łacinie po­
tocznej znaczył on tyle, co dzielny, mężny. W źródłach średniowiecznych
predykaty umieszczane są albo bezpośrednio przed imieniem, albo są
połączone z jakimś rzeczownikiem (np.
vir, miles, dominus).
Znaczenie
terminu
strenuus
można ustalić przez zbadanie jego stosunku do innych
predykatów. W późniejszym średniowieczu każdy stan miał odrębne
CDSil t. X , nr 150 (1334 г.); tam że, nr 288 (1394 r.); CDS il. t. IV , nir 43 (1372 r.);
C D Sil. t. II, s. 168 n. (1375 r.); tam że, s. 32 (1385 <r.); CD Sil. t. I, nr 89 (1415 r.).
W y raz
gestrengter
jest odpowiednikiem term inu
strenuus
w regeście dokum entu
z 1334 r. (Reg. 5332).
_____
a Reg. 6798.
*
Reg. 6204.
* Reg. 6419.
8 Do rycerzy pasow anych zaliczany jest
Andrzej Radak od 1336 r. (Reg. 5582,
5640, 5654, 5656
itd.), a M ulich Rydeburg od 1338 r. (Reg. 6037, 6226,6255 itd.).
7 Reg. 6368;
R eg esty śląskie 1343— 1348
t. I, pod red. W . K o r t y , W roclaw 1975,
nr 486.
s Reg. 6442, 6466a, 6475, 6480; CUSil. t. IV , nr 14.
9 K . T y m i e n i e c k i ,
P rocesy tw órcze form ow ania się społeczeństw a polskiego
w w iekach średnich,
W arszaw a 1921, s. 205.
10 J. B i e n i a k ,
M ilites w procesie p olsk o-krzyżackim z 1339 r.,
PH t. L X X V ,
1984, z. 3, s. 503.
S T R E N U U S — T Y T U Ł P O L S K IC H R Y C E R Z Y P A S O W A N Y C H
627
predykaty. Duchowny był w zależności od rangi
reverendissimus, re -
verendus, venerabilis, honorabilis, discretus\
mieszczanin —
providusT
jamosus
etc.; chłop —
laboriosus
n .
Około połow y X V w. została ostatecznie ustalona hierarchia trzech
predykatów szlacheckich: w i e l m o ż n y
(magnificus),
u r o d z o n y
(ge­
ner os us)
i s z l a c h e t n y
(nobilis).
Przetrwała ona do XVIII w. Tytuły
te w polskim brzmieniu są znane od X V w . 1 „W ielmożnymi” byli zw y­
2
kle tytułowani wojewodowie, kasztelanowie w ięksi1 oraz najwyżsi
S
urzędnicy centralni (marszałek wielki, kanclerz, podskarbi); „urodzo­
nymi” — kasztelanowie mniejsi, starostowie oraz inni urzędnicy ziemscy
i nadworni; „szlachetnymi” — szlachta bez urzędów. Wyższe stopnie
w tej hierarchii zależały więc od piastowania urzędów. Przykładami
stosowania predykatów mogą być dokumenty sądu ziemskiego lwowskie­
go z 1469 r. i księcia mazowieckiego Konrada III z 1476 r. Pierwszy
z nich został wystawiony w obecności Grzegorza arcybiskupa lwowskie­
go oraz
magnifiais, venerabili et generosis dominis Stanislao de Ostrorog
Calyszyensi, Stanislao de Chotecz Russie palatinis, Iohanne de Ryth-
wyany generali marschalco, Alberto de Żychlin vicecancellario Regni
Polonie, Dobeslao de Vischnycze Lublinensi, Dobeslao de Zyrawicza
Premisliensi castellanis, Raphaele de Jarosław Leopoliensi, Paulo Ia-
szyensky Chelmensi et Belzensi capitaneis, Georgio Strumilo succame-
rario, Iohanne Swyńka de Pomorzany vexillifero, Iohanne Chodorowsky
dapifero, Iohanne Culykowsky subdapifero, Iacobo Romanowsky subpin-
cem a Leopoliensibus et aliisu .
Wielmożni od urodzonych są tu oddzie­
leni przez jednego duchownego
(venerabilis
w liczbie pojedynczej); był
nim oczywiście podkanclerzy koronny. Tytuł „wielm ożny” mają więc
w tym dokumencie dwaj wojewodowie i marszałek wielki koronny, a ty­
tuł „urodzony” — kasztelanowie, starostowie, podkomorzy, chorąży,
stolnik, podstoli i podczaszy. Dyplom księcia Konrada z 1476 r. zwalnia
niektóre dobra w powiatach liwskim i czerskim od służebności stawiania
i naprawiania zamków. Są w nim wymienione dwie osoby z tytułem
magnificus
— wojewoda mazowiecki i kasztelan (większy) czerski;
14 osób z tytułem
generosus
— kasztelan (mniejszy) liwski, sędzia, cho­
rążowie, podkomorzowie, stolnik, podsędek, podczaszowie, marszałek
dworu, krajczy i kuchmistrz książęcy; sto kilkadziesiąt osób bez urzędu
z tytułem
nobilisls.
Spotykamy jednak już w X V w. odstępstwa od
tych reguł. Z predykatem
magnificus
występują dość często kasztela­
11 Por, W . D w o r z a c z e k ,
Genealogia,
W arszaw a 1959, s. 29 nn.
11
W R S t. II, nr 1062 (1436 г.):
nobilis Johannis de B r u d z e w o
--------ślachetnem
u
Janowi B ru dzew skiem u ;
tam że, nr 1268 (1444 r.):
nobilis Laurencii de Naderszicze
--------
ślachetnem u W a w rzyń cow i z Nadarzyć·,
Zap. W arsz., nr 1521 (1481 r.):
sla-
chethna Katarzina szona n yeg d y vrodzonego A n drzeya szadzego ploczskyego· sz
G olk ow a;
tam że, nr 1523 (1482 ar.):
V ye lm o z n y P yotr sz Prasm owa castellan liw sky.
19
Podział kasztelanów na większych i m niejszych został ostatecznie ustalony
w 1569 r.; por.
Chronologia polska,
pod red. B. W ł o d a r s k i e g o , W arszaw a 1957,
s. 476. Jednak już w X I I I w . kasztelanow ie grodów stołecznych m ieli wyższą rangę
niż inni kasztelanow ie; zob. J. В i e nd a k,
Polska elita polityczna X I I w .,
{w :]
S p ołeczeń stw o Polski średniow iecznej
t. II, pod red. S. K . K u c z y ń s k i e g o ,
W arszaw a 1982, s. 19. Por. też A . G ą s i o r o w s k i ,
Starszeństw o urzędów w Polsce
późnośredniow iecznej,
R H r. X X X V , 1969, s. 39.
A G Z t. V I, nr 80.
» K D M az. Lub., nr 236.
628
AM BRO ŻY BOGUCKI
nowie m n iejsi16, rzadziej inni urzędnicy17. Tytuł
generosus
noszą też
niekiedy synowie dygnitarzy i inni zamożni szlachcice nie piastujący
urzędów 18.
Predykaty występują już w źródłach polskich X II w. Obdarzani byli
nimi w tedy biskupi (venerabilis) 1 i książęta (serenissimus,
illustris,
9
inclitus)20.
W X III i X IV w. najczęściej spotykanym predykatem ry ­
cerskim był wyraz
nobilis (v ir)21.
Był on używany jako przymiotnik
i rzeczownik. W późniejszym średniowieczu polskim synonimem rze­
czownika
nobilis
był „szlachcic” , a przymiotnika — „szlachetny” ; nie
wiemy jednak, czy oba te polskie wyrazy istniały już w XIII w. Hie­
rarchia predykatów nie była jeszcze wtedy ustalona. Z tytułem
nobilis
występuje nie tylko rycerstwo, lecz także książęta22 i m ieszczanie23,
z tytułem
illustńs
nie tylko książęta, lecz także m o ż n o w ł a d c y z ty­
tułem
reverendissimus
nie tylko biskupi, lecz także książęta 25. W końcu
XIII w. zaczyna się pojawiać mieszczański predykat
providus
*® który
,
jednak jest używany niekiedy jako tytuł dostojników ze stanu rycer­
skiego27. Przymiotnik
magnijicus
był w XIII i X IV w. najczęściej ty­
tułem książąt i k róló w 28. Rzadziej jako
magnijici
określani są w źró­
dłach X IV w. świeccy dostojnicy królewscy
Częściej występują oni
z tym predykatem od początku X V w., ale jeszcze wtedy nawet w oje­
wodowie noszą niekiedy tytuł
nobilis30.
Przez krótki okres na przełomie
1 Por. np. Dok. s. krak., nr 214 (1449 r.); SP PP t. II, nr 4033 (1471 r.); A G Z
6
t. X V I , nr 860 (1472 r.); W R S t I, nr 1570 (1434 r.); W R S t. II, nr 850 (1427 г.).
Zob. także przyp. 168 i 172.
17 Por. np. Dok. s. krak., nr 228 (1453 r.);
m agnificus dominus M uszilo de B u -
czacz Colom iensis et Sznathiensis capitaneus;
W R S t. IV , nr 887 (1424 r.):
magnijici
viri domini Selidze subcamerarii Siradiensis.
1 Por. przyp. 61, 62.
8
w Por. np. K D W lk p . t. I, nr 3 (1065 r.?):
venerabili patře A lexan dro Plocensis
ecclesie episcopo.
s» Por. np. K D K K t. I, nr 1 (1166 r.):
regnante in Polonia serenissim o duce
Boleslao;
K D W lk p . t. I, nr 21 (1175 г.):
illustris condam principis Wladislai m axim i
ducis;
K D M az. K och., nr ІІ23 (1187 r.):
incliti ducis Casimiri.
a
Por. np. M og., nr 2 (1222 r.):
vir nobilis U islaus;
K D W lk p . t. I, nr 129 (1230 r.):
vir nobilis Bronissius c o m e s;
K D M łp . t. II, nr 16 (1234 r.):
nobilis viri com itis T h eo­
doři Cracouiensis palatini;
K D P ol. t. II, nr 507 (1356 г.):
nobili viro Petro de Brusina.
22 Por. np. K D M az. L ub., nr 18 (1250 r.):
nobilis viri Sem ouiti Dei gracia illustris
ducis Mazouie.
и Por. np. M . B i e l i ń s k a ,
Kancelarie i d oku m en ty w ielkopolskie X I I I w .,
W rocław 1967, nr 11 (1283 r.):
nobili viro Oblino cive et m onethario Pisdrensi.
24 Por. np. K D P ol. L II, nr 14 (1233 г.):
uir illustris nom ine Olto.
28 K D M łp . t. I, nr 3 (1192 r.):
reuerendissim us d u x Kazim irus.
** K D K K t. I, nr 87 (1286 r.):
viri providi ac discreti Priceconis advocati de
Biton.
27 K D W lk p . t. II, nr 806 (1299 r.):
viris providis comitibus
Zo vissa
Palatino
S y r a d ie n si--------
.
28 Por. np. K D M łp . t. II, nr 487 (1280 r.):
magnifico dom ino L estcone Ulustri
duce Cracouie;
K D P ol. 1 III, nr Л26 (1361 r.):
magnifici principis domini Regis
Polonie.
Zob. także K D M az. Lub., nr 39 (1289 г.); K D W lk p . t. I, nr 745 (1296 r.);
K D P ol. t. I, nr 114 (1348 r.).
28 K D W lk p . t. II, nr 988 (1316 г.):
his magnificis et honorabilibus viris
(starosta
w ielkopolski .i w ojew odow ie); K D P ol. t. III, nr 104 (1350 r.);
magnificus vir dominus
S p yth co castellanus Cracoviensis;
ZD M łp. cz. V III, nr 2531 (1356 r.):
magnificis
castellanis, pallatinis, camerariis
— -Г -;
M og., nr 94 (1382
г .) :
magnificis et nobili­
bus viris dominis O ttone Sandomiriensi, S p ytk on e Cracoviensi p a la tin is--------
.
“ W R S t. V A , nr 334 (1430 г.):
n obilem dom inum M athiam de Labiszino pa-
latinum B rzesten sem .
-
STRE N U U S — T Y T U Ł P O L S K IC H R Y C E R Z Y P A S O W A N Y C H
629
X IV i X V w. dostojnicy mają niekiedy tytuł
validus
31. Spośród trzech
najtrwalszych predykatów szlacheckich najpóźniej pojawia się
genero-
sus.
Pierwsza znana mi wzmianka z tym tytułem pochodzi z 1379 r. 32,
częściej zaczyna on występować jednak dopiero około połow y X V w. 3
3
„U rodzony” został prawdopodobnie zapożyczony z Czech, gdzie był on
predykatem wyższej szlachty („panów” ). W Polsce natomiast wyraz ten
stał się — wbrew nazwie — tytułem przede wszystkim urzędniczym.
Na przełomie X IV i X V w. częściej niż
generosus
używany był termin
generosa
jako predykat szlachcianek polsk ich34.
II
Pierwsze znane mi wzmianki o wyrazie
strenuus
jako składniku
określeń feudałów polskich pochodzą z połowy XIII w. W dokumencie
Konrada mazowieckiego z 1245 r. wym ieniony jest
strenuus miles no­
mine Budizlaus3S
Autentyczność tego dokumentu jest jednak wątpli­
.
wa. W 1252 r. Bolesław W stydliwy nadał szereg przyw ilejów komesowi
Klemensowi z Ruszczy, wojewodzie krakowskiemu, który
nos de cap-
tivitate patrui nostri ducis Conradi lib era u it------- sicut jidelis miles et
bellator strenuus36.
Wyraz
strenuus
w tym tekście określa jednak zalety
osobiste w ojew ody Klemensa, a nie jego pozycję społeczną; nie jest
więc predykatem. Charakter taki ma
strenuus
dopiero w dokumentach
wielkopolskich z końca XIII w. W 1284 r. Przemysł II zatwierdził na­
danie wsi Chełmno na rzecz arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, które
uczynił
honorabilis kmeto noster et miles strenuus, comes Berwoldus
Venator Kalisiensi et pincem a L endensis37.
W dyplomie arcybiskupa
gnieźnieńskiego Jakuba Świnki z 1289 r. wymieniony jest
strenuus vir
dominus Nicolaus palatinus Calissiensis, heres de Kobylino
określony
w tym przekazie także jako
strenuus m iles38.
Dokument Władysława
Łokietka z 1308 r. został wystawiony w obecności
com ite Stanislao
P a ­
latino nostro Cuyaviensi, strenuo milite K yelczone, domino Stanislao
preposito Crusvyciensi39.
W 1311 r. Mikołaj opat mogileński sprzedał
wieś
nobili vi ro ас strenuo militi Michaeli, heredi de Cossonow et Ca­
stellano in Quecissow
4#.
31 Por. np. K D M az. Lub., nr 119 (1391 г.):
validus vir dom inus K ristinus heres
de Pijaszeczno marsalcus curie nostre
(Siem ow ita m azow ieckiego); Dok. s. krak.,
nr 59 (1393 r.):
validum dom inum Johannem palatinum Lanciciensem ;
K D M az. Lub.,
nr 139 (1400 r.):
validus et strenuus m iles dom inus Prandota pincerna Ra vensis,
heres de P obedna;
Ksi P o m ., nr 9 (1400
т.): Validi domini Thom conis subpincerną
Cracouiensis et capitanei M ayoris Polonie generalis;
D ok. s. krak., nr 161 (1424 г.):
validis hiis d o m in is
------ .
32 Dok. s. krak., nr 19 (1379 r.):
generosa Anna de W isnice, Stephani
castellani
Voinicensis v i d u a
--------generosum
Joannem n ep otem su u m
; ZD M łp. cz. V I, nr 1633
(1400 r.):
generosis, strenuis et nobilibus v i r i s
--------.
33 Dok. s. terak., nr 183 (1437 r.); W R S t. I, nr 1591 (1438 r.); Acta cap. t. II,
nr 1102 (1440 r.); ZD M Ip. cz. II, nr 581 (1441 r.) itd.
34 Dok. s. krak., nr 43 (1388 r.):
generosa domina Cztana filia nobilis viri d é ­
m entis olim de R aw olow icze et u xor nobilis viri L am berti de Stanislawicze:
tamże,
nr 141 (1412 r.), 142 (1412 r.), 167 (1426 r.), 189 (1439 r.) itd. Zap. Sand.,' nr 457
(1408 т.); W R S t. I, nr 1049 (1420 r.), 1119 (1423 r.), 1163 (1424 r.) itd.
35 K D M a z. Koch., nr 461.
» K D M łp . t. II, nr 436.
37 K D W lk p . t. I, nr 539.
38 T am że, nr 638.
K D W lk p . t. II, nr 919. Zob. także tam że, nr 1010 (1319 r.).
40 Tam że, nr 941.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin