Samsonowicz Henryk -Uwagi nad średniowiecznym patrycjatem miejskim w Europie.pdf

(779 KB) Pobierz
Samsonowicz, Henryk
Uwagi nad średniowiecznym
patrycjatem miejskim w Europie
Przegląd H istoryczny 49/3, 574-584
1958
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
576
H E N R Y K S A M S O N O W IC Z
2) Patrycjat jest w zasadzie określeniem grupy rządzącej w mieście, a więc ro­
dzin, z których wywodzą się burmistrzowie, rajcy, ławnicy i inni urzędnicy korzysta­
jący z przywilejów związanych z władzą w mieście. Taki pogląd reprezentują w za­
sadzie wyżej cytowani (w przypisie 1) przedstawiciele nauki belgijskiej, francuskiej
oraz G. P f e i f f e r , M. F o l z , W. v. B i p p e n i inn i7.
3) Patrycjat jest oikreśloną grupą społeczną uzyskującą duże lub nawet przewa­
żające znaczenie na terenie miasta opierając się o konkretny rodzaj dochodów. I tu
znowu nie ma zgody między badaczami. Część — w ślad jeszcze za G. L. M a u r e ­
r e m , W. A r n o l d e m 8 stoi na stanowisku priorytetu renty gruntowej, część — jak
J. S t r i e d e r i H. P i r e n n e oraz L. v. W i n t e r f e l d * — podkreśla znaczenie han­
dlu, część wreszcie — R. S. L o p e z, G. L u z z a to, częściowo Ph. W o l f f 1 —
0
zwraca uwagę na łączenie w jednym ręku posiadłości gruntowych i możliwości obro­
tów towarowych. Najkonsekwentniejstze stanowisko zajmuje tu G. E s p i n a s i F e ­
tav r e widzący w paitryojecie zjawisko niejednolite, będące wynikiem określonej sy­
tuacji gospodarczej w danym mieście. Podobnie uważa G. Luzzato pisząc, że patry­
cjat nie stanowił á nie stworzył klasy w społecznym tego słowa znaczeniu, mimo że
był grupą majory żującą całe życie gospodarcze u .
4) Patrycjat jest klasą rządzącą, którsj znaczenie polityczne wypływa z uprzy-
wilejowań ekonomicznych. Ostatnio definicję /togo rodzaju forsuje wspomniany już
J. L e s t o q u o y (zbliżone stanowisko w pewnyoh pracach zajmował też A. E. Sa-
yous); warto tu podkreślić, że zgodnïe zresztą z wieloma innymi badaczami widzi
on działalność patrycjatu na określonym etapie procesu historycznego w XII—
XIII wieku.
5) Patrycjat jest „klasą średnią", luto wytworem tendencji różnych klas społecz­
nych. Tak więc A. H i b b e r t 1 definiuje patrycjat jako kiesę pośrednią między
1
wielkimi feudałami a ludnością rolniczą oraz drobnymi kupcami i rzemieślnikami.
Jest to według niego klasa^ dmbnyich posiadaczy ziemskich, która zaczyna traktować
handel jako zajęci® główne dopiero od okresu wielkich przemian w Europie XII—
XIII wieku. Podobnie Ph. D o l 1in g e r 1 wskazuje, w prostszy zresztą sposób, na
3
dualizm czynników społecznych kształtujących nową 'klasę.
7 G. P f e i f f e r ,
Das Breslauer Patriziat im Mittelalter,
Breslau 1829; M. F o l z ,
Beiträge zur Geschichte des Patriziates;
( t e nże ,
Geschichte der Danziger Stadthous-
holts,
Danzig 1912, gdzie wykazy urzędników miejskich; W. v o n B i p p e n ,
Die Ge­
schichte der Stadt Bremen
t. I, s. 189; H. U . R ö m e r ,
Das Ro?tocker Patriziat bis 1400,
„Mecklenburgische Jahrbücher“ t. XCVI, 1932-, s. 13.
8 G. L. M a u r e r ,
Geschichte der Stadtverfassung in Deutschland
t. I—IV,
Erlangen 1869— 1871; W. A r n o l d ,
Zur Geschichte des Eigentums in den deutschen
Städten,
Basel ІІ861; W. S o m b a r t , Der
moderne Kapitalismus,
München 1S22-
Na terenie Francji pogląd ten ostatnio ima zwolennika w Ph. W o l f f i e ,
Commerces
et marchandes de Toulouse,
który stwierdza podstawowe znaczenie dla rządów
w mieście tzw.
capitouls
— właścicieli nieruchomości w mieście.
• J. ł S t r i e d e r ,
Zur Genesis des modernen Kapitalismus,
München 1935. H. P i ­
r e n n e ,
Les villes du moyen âge,
Bruxelles il927 i inne prace tegoż autora. I. v.
W i n t e r f e l d ,
Das Dortmunder Patriziat bis 1400,
„Mitteilungen Westfälischer Ge­
sellschaft für Familienkunde“ t. III. 1926.
1 R. S. L o p e z ,
Aux oHgines du capitalisme génois,
„Annales d’Histoire Eco­
0
nomique et Sociale“ t. IX, 1937. G. L u z z a t o ,
Les noblesses, les activités économi­
ques du patricuit vénitien X —XIV siècles,
tamże.
1 G. E s p i n a s , op. cit., s. 153', G. L u z z a t o , op. cit., s. 56.
1
іг A. H i b b e r t ,
The Origins
o f
the Medieval Town Patriciate,
„Past and Pre­
sent“ t. ІШ, 1953.
** Ph. D o H i n g e r ,
Le patriciat de villes du Rhin supérieur et les dissensions
internes dans la I-ère moitié du XIV siècle,
.Schweitzer Zeitschrift für Geschichte“
t. ПІ, 1953.
(ŚRE D N IO W IEC ZN Y P A T B Y C J A T M IE J S K I
577
6) Patrycjat jest formą kontynuacji dawnych możnych grup społecznych
(w pewnych wypadkach nawet rzymskich, bądź arystokracji plemiennej), co usiłuje
dowieść E. Enn>en, a co z pewnymi modyfikacjami podtrzymują R. S. L o p e z
i E. E w i g 14.
7) Historiografia marksistowska, idąc zresztą za określeniem E n g e l s a , przez
„petrycjat“ rozumiała najbogatsze arystokratyczne rodziny monopolizujące w swych
rękach urzędy radzieckie i zarząd finansami. Engels podkreśla przy tym, że rody
patrycjuszowskie korzystały z przywilejów miejskich obracając je na swój prywat­
ny użytek: „patrycjusze nie tylko zarządzali dochodami miasta, ale i zgadali je “ ,
posiadając jednocześnie miażdżącą przeiwagę nad resztą ludności miasta ,5.
W historiografii polskiea również używano tego określenia w sposób niejednoli­
ty. „Arystokractją miejską“ nazywa· petrycjat I. B a r a n o w s k i podkreślając jego
bogactwo i piastowanie przezeń władzy 19 M. M i k a określa patrycjat poznański jako
.
„rodziny radzieckie, których członkowie często prcez kilka pokoleń wchodzili
w skład rady miejskiej, ... warstwę rządzącą“ 1 . J. P t a i ś f t i k zwraca1uwagę na po­
7
wiązanie patrycjatu z posiadaczami ziemskimi, stwierdzając jednocześnie, że zaj­
muje się jedynie gnupą wójtowską, a więc grupą opierającą swoje znaczenie na po­
siadłościach ziemskich i związanych z nimi przywilejach rodowych ,8. M. P a t к a ­
n i o w s к i pisząc o krakowskiej radzie miejskiej terminu „patrycjait“ nie używa, w y­
różnia jednak odrębną grupę — radę miejską, przeciwstawiając ją w sensie praw­
nym, a zapewne i ekonomicznym
communitas
— całemu społeczeństwu miejskie­
mu ls. Powojenna historiografia w zasadzie stoi na gruncie definicji Engelsa, nie­
kiedy słusznie podkreślając obcość narodowościową, a- tym samym i odrębność wyż­
szych warstw społecznych2 . St. P i e k a r c z y k sprowadza pogęcie patrycjatu do
0
grupy wielkich kupców, twierdząc że rada miejska była tylko ich organem21. Pod­
kreślając kupiecki charakter grupy patrycjuszowskiej, zauważa jednak istniejące na
dalszym planie tendencje prowadzące do lokowania -kapitelu kupieckiego w ziemię “ .
Zanim zacznę rozpatrywać powyższe definicje i określenia, pragnę uczynić
pewne zastrzeżenie. Nie można negować istnienia rodzin, spośród których rekruto­
wali się w danym momencie rajcy czy ławnicy, jak również przeczyć istnieniu boga­
tych mieszczan. Należy się jedynie zastanowić, czy w miastach średniowiecznych
,
j
1 E. E n n e n ,
Frühgeschichte der europäischen Stadt,
Bonn 1953. R. S. L o ­
4
p e z ,
East and West in the Early Middle Ages: Economic, X Congresso di scienze
storiche. Relazioni
t, Ш , Firenze 1955; E. E w i g ,
Das Fortleben römischer Institu­
tionen in Gallien und Germanien,
tamże t. VI.
1
Fr.
E n g e l s ,
Wojna chłopska w Niemczech,
Warszawa I960, s. 34, 35.
5
1 I. B a r a n o w s k i ,
Z dziejów rodów patrycjuszowskich miasta Starej War­
4
szawy,
Warszawa 1915, s. 4.
1 M. J. M i k a ,
Studia nad patrycjatem poznańskim
w
wiekach średnich,
Po­
7
znań 1937, s. 6. Na stronie następnej uogólnia, że pod nazwą patrycjatu „rozumiemy
zwyczajnie arystokrację miejską w przeciwstawieniu do szlachty“ .
1 J. P t a ś n i k ,
Studia nad patrycjatem kraJcowskim wieków średnich,
„Rocznik
8
Krakowski“ t. XV, 1913.
1 M. P a t k a n i o w s k i ,
Krakowska rada miejska w średnich wiekach,
Kra­
9
ków 1934, s'. 37.
J. B a s z k i e w i c z ,
Powstanie zjednoczonego państwa polskiego na przełomie
X III
i
XIV w.,
Warszawa 1954, s. 348, 349.
1
1
St. P i e k a r c z y k ,
Studia z dziejów miast polskich w XIII—XIV w.,
War­
szawa 1955, s. 307.
** Tamże, s. 185.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin