Magdalena Christ Indywidualizacja procesu kształcenia.pdf

(250 KB) Pobierz

COLLOQUIUM WYDZIAŁU NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH

KWARTALNIK I/2013

Magdalena Christ

Uniwersytet

ski w Katowicach

INDYWIDUALIZACJA PROCESU

KSZTA

CENIA UCZNIÓW JAKO WYZWANIE

EDUKACYJNE W XXI WIEKU

STRESZCZENIE

Artykuł ukazuje indywidualizację procesu kształcenia jako coraz powszechniejszy

trend edukacyjny. Celem tekstu jest prezentacja fragmentów wyników badań własnych.

Słowa kluczowe:

indywidualizacja, różnice indywidualne, proces kształcenia, zdolności kierunkowe.

WSTĘP

Różnice indywidualne występujące między ludźmi są zjawiskiem

powszechnym. Nie istnieje taka cecha fizyczna, forma zachowania ani wła-

ściwość

psychiczna, pod względem której ludzie nie różniliby się między

sobą. J. Strelau uważa,

że

różnice indywidualne to zjawisko polegające na

tym,

że

jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod

względem porównywanych charakterystyk fizycznych i psychicznych

Gdy różnice indywidualne dotyczą kierunków działania człowieka,

psychologiczne zróżnicowanie ludzi należy traktować jako przejaw bogactwa

możliwości w zakresach czy sposobach działań. Dlatego tak istotne jest dia-

gnozowanie posiadanych przez ludzi zdolności, zainteresowań, określanie ich

cech temperamentu czy też motywacji i stwarzanie optymalnych warunków

rozwijania osobowości. Zdaniem T. Lewowickiego celem kształcenia i wy-

chowania powinno stać się:

J. Strelau,

Psychologia różnic indywidualnych,

Wydawnictwo Naukowe

SCHOLAR, Warszawa 2006, s. 23-24.

Magdalena Christ

−

rozwinięcie wszystkich podstawowych cech osobowości do pewnego

pożądanego poziomu;

−

umożliwienie każdemu człowiekowi maksymalnego rozwoju tych

cech lub sprawności, w zakresie których istnieje duże prawdopodo-

bieństwo osiągnięcia bardzo wysokiego poziomu rozwoju

W związku z tym proces kształcenia powinien doprowadzić do osią-

gnięcia odpowiedniego poziomu wiedzy i umiejętności w obszarach warun-

kujących prawidłowe funkcjonowanie jednostkowe i społeczne człowieka.

Działania edukacyjne i wychowawcze należy ukierunkować także na właści-

wą diagnozę i stymulację rozwoju indywidualnych zdolności uczniów. Jest to

zadanie niezwykle trudne, szczególnie w obecnych czasach, które cechuje

brak stałości i konieczność podążania za stale zmieniającą się rzeczywisto-

ścią.

Na gruncie pedagogicznym pojawiają się różne rozwiązania teoretycz-

ne, wśród których rodzic czy też nauczyciel może czuć się zagubiony. Nie

mają one charakteru uniwersalnego, dlatego wybór odpowiedniej drogi

i przełożenia teorii na rozwiązania praktyczne zależny jest od predyspozycji,

preferencji i możliwości konkretnej grupy dzieci. To bogactwo osobowych

różnorodności oraz dróg, którymi można podążać, powoduje,

że

indywidua-

lizacja procesu kształcenia stanowi wielkie wyzwanie edukacyjne XXI wie-

ku.

INDYWIDUALIZACJA PROCESU KSZTAŁCENIA UCZNIÓW

O procesie kształcenia mówi się na ogół w aspekcie ciągu intencjo-

nalnych zmian zachodzących u osoby uczącej się, nauczanej przez nauczy-

ciela, które są rezultatem zbioru zróżnicowanych czynności w postaci

osiągania założonych celów kształcenia. Wśród nich, najczęściej wyznaczo-

nych przez program, wyszczególnia się zdobywanie i rozwijanie przez osobę

kształconą (kształcącą się): 1) wiadomości, 2) umiejętności, 3) nawyków,

4) określonych poglądów, przekonań i postaw, 5) zainteresowań, 6) zdolności

poznawczych, 7) nastawień samokształceniowych.

Proces kształcenia obej-

muje oprócz nauczycieli i uczniów także treści kształcenia i warunki szkolne.

Dlatego W. Okoń przez proces kształcenia rozumie: „uporządkowany w cza-

T. Lewowicki,

Indywidualizacja kształcenia. Dydaktyka różnicowa,

PWN, War-

szawa 1977, s. 138-140.

K. Wenta,

Projektowanie procesu kształcenia,

[w:]

Proces kształcenia i jego uwa-

runkowania,

red. K. Denek, F. Bereźnicki, J.

Świrko-Pilipczuk,

Uniwersytet Szczeciński,

Agencja Wydawnicza „KWADRAT”, Szczecin 2002, s. 169.

COLLOQUIUM WNHiS

Indywidualizacja procesu kształcenia uczniów jako wyzwanie edukacyjne w XXI wieku

sie ciąg zdarzeń obejmujący takie czynności nauczycieli i uczniów, ukierun-

kowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz takie warunki i

środki,

jakie służą wywoływaniu zmian w uczniach, stosowanie do przyjętych ce-

lów”

Kontynuując precyzowanie przyjętych w tej pracy wiodących pojęć,

warto zwrócić uwagę na definicje indywidualizacji procesu kształcenia.

S. Palka przyjmuje,

że

indywidualizacja kształcenia występuje wtedy, gdy

nauczyciele podejmują próby dostosowania procesu kształcenia do indywi-

dualnych właściwości dzieci. Należą do nich zdolności ogólne (inteligencja),

uzdolnienia, zainteresowania, cechy temperamentu, ich zdrowie i odchylenia

od normy rozwoju psychofizycznego

. Definiuje on indywidualizację kształ-

cenia jako dostosowanie treści, metod, form,

środków

nauczania, zakresu

wymagań, tempa pracy, sposobu kontrolowania i oceniania do indywidual-

nych cech psychicznych (np. do poziomu inteligencji oraz uzdolnień) czy też

cech fizycznych uczniów

. M. Lorek i K. Sośniak w zakres nauczania zindy-

widualizowanego wliczają indywidualizację celów, różnicowanie treści, in-

dywidualizację tempa nauczania oraz uwzględnianie indywidualnych

preferencji uczniów w zakresie strategii uczenia się, indywidualny dobór

metod,

środków

i form

. Zgodnie z przytoczonymi definicjami, w niniejszej

pracy za wskaźniki zakresu indywidualizacji procesu kształcenia ze wzglądu

na zdolności kierunkowe uczniów zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej

przyjęto indywidualizację w obszarze: celów kształcenia; metod kształcenia;

form kształcenia: formy organizacyjne procesu kształcenia (m.in. zajęcia

pozalekcyjne i pozaszkolne, udział w konkursach, turniejach, zawodach spor-

towych itp.) oraz formy organizacji pracy uczniów; treści kształcenia; me-

diów i materiałów dydaktycznych; zakresu wymagań; tempa pracy uczniów;

sposobów kontrolowania i oceniania pracy uczniów.

Jak podkreśla J. S. Bruner, nauczanie nie może być jedynie dostoso-

wane do poziomu przeciętnego tak, aby dało coś każdemu uczniowi. Zadanie

polega na opracowaniu materiałów, które zdopingują uczniów bardziej uta-

W. Okoń,

Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej,

Warszawa 1987, s. 133.

S. Palka,

Pedagogiczne czynniki różnicujące szanse edukacyjne uczniów,

[w:]

Czynniki różnicujące szanse edukacyjne dzieci w młodszym wieku szkolnym,

red.

H. Moroz, Uniwersytet

Śląski,

Katowice 1988, s. 42.

S. Palka,

Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje,

Wydawnictwo Uniwersy-

tetu Jagiellońskiego, Kraków 2003, s. 120.

M. Lorek, K. Sośniak,

Ja i my. Program nauczania wraz z indywidualizacją pro-

cesu kształcenia i wychowania uczniów klas I-III,

Fundacja „Elementarza”, Katowice 2010,

s. 121.

Nr 1(9)/2013

Magdalena Christ

lentowanych, nie odbierając wiary w siebie ani chęci do nauki mniej uzdol-

nionym

. Stanowi to jedno z wyzwań edukacyjnych XXI wieku. Temat ko-

nieczności różnicowania procesu kształcenia jest wciąż aktualny. K. Hall

w jednym z wywiadów stwierdziła,

że

w szkołach często pracuje się równym

frontem z całą klasą. Czasem nauczyciel zwraca większą uwagę na najsłab-

szych uczniów, jednocześnie uważając,

że

zdolny sam sobie jakoś poradzi.

Z tym poglądem trzeba walczyć, ponieważ różne uzdolnienia to również róż-

ne potrzeby edukacyjne. Zdarza się,

że

uczniowie wyróżniający się szczegól-

nymi, skonkretyzowanymi uzdolnieniami, poświęcają się swojej pasji

kosztem innych aktywności. Zdaniem K. Hall szkoła musi umieć zorganizo-

wać takie indywidualne podejście do ucznia, by rzeczywiście rozwijać jego

talenty. Nauczyciele powinni umieć rozpoznawać zdolności i odpowiednio

zaplanować pracę ucznia. Dzięki temu może wzrosnąć szansa na sukcesy,

a także powiększyć się grupa uczniów z wysokimi osiągnięciami edukacyj-

nymi. Często też tacy uczniowie zostają laureatami różnych konkursów

i olimpiad

. Wypowiedź ta zwraca uwagę na potrzebę diagnozy zdolności

kierunkowych uczniów i realizacji zindywidualizowanego procesu kształce-

nia, co w znacznym stopniu warunkuje skuteczność procesu kształcenia.

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

Indywidualizacja procesu kształcenia to zadanie niezwykle ważne,

stanowiące wyzwanie dla edukacji XXI wieku. Niestety, nie zawsze jest ono

właściwie realizowane. W celu zebrania danych dotyczących zakresu indy-

widualizacji procesu kształcenia pod kątem zdolności kierunkowych uczniów

oraz czynników go determinujących zastosowano metodę sondażu diagno-

stycznego. Przeprowadzone badania ankietowe stanowią jeden z elementów

pracy doktorskiej

Indywidualizacja i skuteczność procesu kształcenia a zdol-

ności kierunkowe uczniów zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej,

której

opiekunem naukowym jest prof. dr hab. S. Juszczyk. W badaniach ankieto-

wych uczestniczyli nauczyciele klas I-III szkół podstawowych z terenu wo-

jewództwa

śląskiego.

Badania przeprowadzono w okresie od stycznia do

czerwca 2012 roku. Szkoły podstawowe objęte badaniem zostały wybrane na

zasadzie losowego, warstwowego i grupowego doboru próby. Na potrzeby

badań ustalono,

że

w momencie dokonywania losowego doboru próby Kura-

J. S. Bruner,

Proces kształcenia,

PWN, Warszawa 1965, s. 73.

Wywiad z K. Hall, „Doradca Dyrektora Szkoły”, 2010, nr 9, www. doradcadyrek-

tora.pl, (data dostępu: 08.02.2011).

COLLOQUIUM WNHiS

Indywidualizacja procesu kształcenia uczniów jako wyzwanie edukacyjne w XXI wieku

torium Oświaty w Katowicach podlegało 1120 szkół podstawowych (bez

szkół specjalnych, szkół podstawowych z oddziałami integracyjnymi, szkół

podstawowych dla dorosłych), które do celów badawczych zostały podzielo-

ne na szkoły znajdujące się w dużych,

średnich

i małych miejscowościach.

Podziału dokonano ze względu na liczbę ludności w danych miejscowo-

ściach:

−

duża miejscowość (powyżej 120 000 mieszkańców);

−

średnia

miejscowość (od 20 000 do 120 000 mieszkańców);

−

mała miejscowość (poniżej 20 000 mieszkańców).

Określono, iż w małych miejscowościach znajdowało się 589 szkół

(53%), w

średnich

211 szkół (19%), w dużych 320 szkół (28%). Do badań

wylosowano 100 szkół (53 z małych miejscowości, 19 ze

średnich

i 28 z du-

żych).

W wyniku przeprowadzonych badań ankietowych uzyskano 293 wy-

pełnione ankiety (146 ankiet ze szkół w małych miejscowościach, 14 ze szkół

w miejscowościach o

średniej

wielkości, 105 ze szkół w dużych miejscowo-

ściach).

Jako zmienną zależną przyjęto zakres indywidualizacji procesu

kształcenia ze względu na zdolności kierunkowe uczniów zintegrowanej

edukacji wczesnoszkolnej. Uznano,

że

zakres ten może być bardzo wąski,

wąski, przeciętny, szeroki lub bardzo szeroki, w zależności od tego, w jakiej

liczbie obszarów indywidualizacji i w jaki sposób jest realizowany (zakres

indywidualizacji procesu kształcenia był oceniany punktowo na podstawie

danych ankietowych).

Jednym z celów badań było poznanie zakresu indywidualizacji proce-

su kształcenia ze względu na zdolności kierunkowe uczniów zintegrowanej

edukacji wczesnoszkolnej, ale równie istotna była próba wskazania na czyn-

niki, które sprzyjają indywidualizacji procesu kształcenia uczniów.

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

Bodźcem intelektualnym wszczynającym procedurę badań naukowych

jest problem badawczy. J. Pieter uważa problem badawczy za swoiste pyta-

nie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku w do-

tychczasowej wiedzy) oraz cel i granicę pracy naukowej

. Jedno

J. Pieter,

Ogólna metodologia badań naukowych,

Wrocław – Warszawa 1977,

s. 67, [za:] S. Juszczyk,

Badania ilościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne,

Wydawnictwo

Śląskiej

Wyższej Szkoły Zarządzania, Katowice 2005, s. 49.

Nr 1(9)/2013

Plik z chomika:

Klaryssas

Inne pliki z tego folderu:

Zbiór zabaw.pdf (1603 KB)
Meckelburg E. - Skok w sen. Wieści z zaświatów.pdf (25230 KB)
Wyprawa kapitana Łamigłowy w krainę chemii - Jurowska-Wernerowa Marta.pdf (26329 KB)
Wyprawa kapitana Łamigłowy w krainę fizyki - Werner Stanislaw.pdf (30348 KB)
Wyprawa kapitana Łamigłowy w krainę geografii - Fogler Janusz.pdf (25792 KB)

Magdalena Christ Indywidualizacja procesu kształcenia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: