Twardowski K. O tak zwanych prawdach względnych.pdf

(1595 KB) Pobierz
KAZIMIERZ TWARDOWSKI
O TAK ZWANYCH PRAWDACH WZGLĘDNYCH
Wyraz prawda oznacza sąd prawdziwy. Wszystkie zatem sądy, które są
prawdziwe, które posiadają cechę prawdziwości, są prawdami. Można
więc zawsze zamiast wyrazu prawda używać wyrazu sąd prawdziwy.
Wynika stąd, że wyrazy prawda względna i prawda bezwzględna znaczą
to samo, co wyrazy sąd względnie prawdziwy i sąd bezwzględnie
prawdziwy
Bezwzględnymi prawdami nazywają się te sądy, które są prawdziwe
bezwarunkowo,
bez jakichkolwiek
zastrzeżeń,
bez
względu
na
jakiekolwiek okoliczności, które więc są prawdziwe zawsze i wszędzie.
Względnymi zaś prawdami nazywają się te sądy, które są prawdziwe
tylko pod pewnymi warunkami, z pewnym zastrzeżeniem, dzięki
pewnym okolicznościom: sądy takie nie są więc prawdziwe zawsze i
wszędzie.
Że takie a nie inne jest znaczenie wyrazów względny i bezwzględny,
dowodzi sposób stosowania tych wyrazów w innych wypadkach. Np.
posłuszeństwo nazywamy bezwzględnym, jeżeli istnieje pod każdym
względem, bezwarunkowo, bez zastrzeżeń, zawsze i wszędzie.
Względnym jest natomiast posłuszeństwo okazywane tylko pod
pewnymi warunkami, w pewnych razach, w pewnym kierunku, zależnie
od okoliczności, więc nie zawsze i nie wszędzie. Podobnie mówi się też
o względnym i bezwzględnym pięknie. Względnie piękna jest rzecz,
której przyznajemy cechę piękności w porównaniu z innymi rzeczami,
więc pod warunkiem takiego porównawczego zestawienia jej z innymi
rzeczami; możemy też rzecz jakąś nazwać względnie piękną ponieważ
1
przyznajemy jej piękność tylko w pewnym kierunku, więc nie pod
każdym względem; bezwzględnie piękną byłaby rzecz, której trzeba by
przyznać cechę piękności bez jakichkolwiek zastrzeżeń, bezwarunkowo,
pod każdym względem, bez względu na jej stosunek do innych rzeczy.
O tym, że w ogóle istnieją prawdy względne, tj. sądy nie zawsze i nie
wszędzie lecz tylko w pewnych okolicznościach prawdziwe, mało kto
wątpi. Niektórzy nawet twierdzą, że wszystkie prawdy, człowiekowi
dostępne, są prawdami względnymi, że zatem prawdy bezwzględne
przynajmniej
dla
człowieka
nie
istnieją.
Wbrew
temu
bardzo
rozpowszechnionemu poglądowi pragnę wykazać, że twierdzenie,
jakoby istniały prawdy względne, nie da się obronić, że nauka o istnieniu
prawd względnych utrzymuje się jedynie dzięki nieścisłemu sposobowi
przedstawiania właściwego stanu rzeczy i że z usunięciem tej
nieścisłości znika wszelka podstawa do rozróżniania prawd względnych i
bezwzględnych. A ponieważ za prawdy względne bywają uważane te
sądy, które rzekomo nie zawsze i nie wszędzie, lecz tylko w pewnych
warunkach i okolicznościach są prawdziwe, przeto tezę której
prawdziwość wykazać pragnę, można także sformułować w sposób
następujący: Nie ma sądów, które byłyby prawdziwe tylko w pewnych
okolicznościach,
pod
pewnymi
warunkami,
a
ze
zmianą
tych
okoliczności i warunków przestałyby być prawdziwymi i stałyby się
mylnymi; przeciwnie, każdy sąd prawdziwy jest zawsze i wszędzie
prawdziwy, z czego bezpośrednio wynika, że sądy, które miałyby być
prawdziwe nie zawsze i nie wszędzie, lecz tylko w pewnych warunkach i
okolicznościach, w ogóle nie są, nie były nigdy i nie będą nigdy
prawdziwymi.
2
Zwolennicy teorii o istnieniu prawd względnych czyli tzw. relatywiści
uzasadniają swą naukę zwykle w ten sposób, iż przytaczają przykłady
sądów, posiadających ich zdaniem charakter prawd względnych.
Powiadają wiec, ze prawdą względną jest np. sąd „woń tego kwiatu jest
przyjemna”; sąd ten ma być dlatego prawdą względną, ponieważ woń
pewnego kwiatu nie dla wszystkich bywa przyjemna, a nawet jednej i tej
samej osobie może być czasami przyjemną, a czasami przykrą.
Względną tylko prawdą może być także sąd, stwierdzający, że deszcz
pada. Wszak nie zawsze i nie wszędzie prawdą jest, że deszcz pada.
Inną znowu prawdą względną jest zdaniem relatywistów sąd orzekający,
iż zimna kąpiel jest rzeczą zdrową. Istnieją bowiem wypadki, w których
zimna kąpiel nie służy; więc tylko względną prawdą można nazwać sąd
orzekający, iż jest ona rzeczą zdrową. Jako przykłady prawd
względnych bywają podawane także zasady etyczne. Albowiem tylko
względną prawdą jest wedle relatywistów np. sąd orzekający, iż nie
wolno mówić wbrew własnemu przekonaniu; wszak istnieją wypadki, w
których rozmyślne ukrywanie prawdy jest rzeczą dozwoloną, a może
nawet wskazaną. Do prawd względnych mają także należeć hipotezy i
teorie na doświadczeniu oparte, ponieważ są prawdziwe tylko przy
danym zakresie doświadczenia; wobec nowych zaś odkryć i obserwacji
mogą się stać mylnymi i ustępują miejsca innym poglądom.
Aby jednak móc w myśl nauki relatywistów za pomocą jakichkolwiek
przykładów wykazać, że istnieją sądy, które w pewnych okolicznościach
są prawdziwe, a w innych okolicznościach stają się mylnymi, trzeba
przytaczać sądy, które czynią zadość podwójnemu warunkowi. Po
pierwsze muszą to być sądy, które ze zmianą okoliczności zmieniają się
3
wyłącznie w tym kierunku iż przestają być prawdziwymi, poza tym zaś
pozostają niezmienione; po drugie muszą to być sądy, które istotnie były
albo są w pewnych okolicznościach prawdziwe, a dopiero ze zmianą
tych okoliczności stały się albo staną się mylnymi. Tylko wtedy bowiem
można mówić, że te same sądy z prawdziwych stały się albo stają się
mylnymi. Ale tych właśnie warunków relatywiści nie przestrzegają w
swych przykładach, które dowodzą, że rozumowanie relatywistów nie
uwzględnia wcale różnicy między powiedzeniem (enuntiatio, Aussage)
tj. zdaniem, wyrażającym sąd, a samym sądem jako czynnością
psychiczną. Chociaż bowiem między sądem a powiedzeniem, które jest
zewnętrznym wyrazem sądu, zachodzi związek bardzo ścisły, przecież
powiedzenie tak samo nie jest identyczne z sądem, jak nie jest
identyczny z wyobrażeniem albo pojęciem rzeczownik, służący zwykle
za zewnętrzny znak wyobrażenia albo pojęcia. Relatywiści jednak nie
liczą się z tą różnicą i tylko dzięki tej nieścisłości są w stanie przytaczać
przykłady sądów popierających pozornie ich teorię o istnieniu prawd
względnych. Znaną jest bowiem rzeczą, że istnieją wyrazy dwu- i
wieloznaczne. Używając np. wyrazu dwuznacznego zamek można mieć
raz na myśli przyrząd do zamykania drzwi, innym razem pewnego
rodzaju budynek. Znaczenie wyrazu, którym jest w pierwszym wypadku
pojęcie owego przyrządu, a w drugim wypadku pojęcie owego budynku,
jest za każdym razem inne, ale zewnętrzny znak pojęcia, sam wyraz
zamek, jest w obu razach ten sam. Przykład ten wspólnie z wielu innymi
dowodzi, że zewnętrzny wyraz pewnego zjawiska psychicznego może
pozostać niezmienionym, podczas gdy złączone z tym wyrazem w
jednym wypadku zjawisko psychiczne może w innym wypadku ustąpić
4
miejsca odmiennemu zjawisku. W braku odpowiednich wskazówek albo
wskutek
nieuwagi można
się
w takich
razach
łudzić,
jakoby
niezmienności wyrazu towarzyszyła niezmienność przywiązanego do
niego zjawiska psychicznego; dopiero przy bliższym rozpatrzeniu stanu
rzeczy pokazuje się, że niezmienność zjawiska psychicznego była tylko
pozorna i że faktycznie istnieje tylko tożsamość zewnętrznego wyrazu
dla dwóch różnych zjawisk psychicznych.
Taki właśnie stan rzeczy występuje w wielu wypadkach, na które
powołują się relatywiści. Nie pamiętają, że tożsamość zewnętrznego
wyrazu sądu, tożsamość powiedzenia, nie jest wystarczającą rękojmią
tożsamości
samego
sądu;
przytaczają
przykłady
powiedzeń,
wyrażających raz sądy prawdziwe, innym razem sądy mylne, ale nie
wykazują, że sąd prawdziwy i sąd mylny, wyrażony tym samym
powiedzeniem, jest istotnie jednym i tym samym sądem. Wszak tylko
wtedy można mówić o jednym i tym samym sądzie, jeżeli dany jest jeden
i ten sam podmiot, to samo orzeczenie, ta sama jakość, ilość itd. sądu.
Jeżeli zaś choćby jeden z tych czynników uległ zmianie, już nie istnieje
ten sam, lecz inny, chociaż może do poprzedniego bardzo podobny sąd.
Przyczyna zjawiska, iż to samo powiedzenie może wyrażać różne sądy,
tkwi
po
części
w
już
wspomnianej
wieloznaczności
wyrazów,
wchodzących w skład powiedzeń, po części zaś w sposobie, jakiego
używamy, posługując się mową dla wyrażania naszych sądów. Mowa
ludzka służy bowiem w pierwszym rzędzie czysto praktycznemu celowi
wzajemnego porozumiewania się i usiłuje cel ten osiągnąć środkami jak
najprostszymi. Wskutek tego ograniczamy się w naszych powiedzeniach
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin