Analiza ujawnień wykorzystywania seksualnego przez dzieci na podstawie rozmów z domniemanymi ofiarami i ich rodzicami.pdf

(330 KB) Pobierz

RIT

ERSHKOWITZ

, O

MER

ANES

ICHAEL

E. L

AMB

Wydział Pracy Socjalnej, Uniwersytet w Hajﬁe, Hajfa 31905, Izrael

Wydział Pracy Socjalnej, Uniwersytet w Tel Awiwie, Izrael

Wydział Nauk Społecznych i Politycznych, Uniwersytet Cambridge, Wielka Brytania

Analiza ujawnień wykorzystywania seksualnego

przez dzieci na podstawie rozmów

z domniemanymi oﬁarami i ich rodzicami

Cel:

Celem niniejszego badania była ocena sposobu ujawniania przez dzieci wykorzystywania seksu-

alnego w przypadkach, gdy domniemany sprawca nie jest członkiem rodziny.

Metodologia:

W badaniu uwzględniono trzydzieści domniemanych oﬁar wykorzystywania seksualne-

go i ich rodziny. Rozmowy z dziećmi prowadzono w zgodzie z protokołem przesłuchania wg NICHD,

przesłuchania prowadziło sześciu doświadczonych specjalistów zajmujących się pracą z młodzieżą. Te

same zasady obowiązywały w rozmowach z rodzicami, których poproszono o szczegółowy opis zdarzeń

jakie miały miejsce po doświadczeniu krzywdzenia. Deklaracje dzieci i rodziców były następnie ana-

lizowane pod względem treści, po czym dwóch niezależnych specjalistów oceniło najważniejsze cechy

zachowań opisanych przez dzieci i rodziców.

Wyniki:

Ponad połowa (53%) dzieci zwlekała z ujawnieniem wykorzystywania (od tygodnia do 2 lat),

mniej niż połowa pierwsze ujawnienie skierowała do rodziców, a ponad 40% dzieci nie ujawniło krzywdy

spontanicznie tylko na skutek zewnętrznej zachęty. 50% dzieci bało się reakcji rodziców lub odczuwało

wstyd w związku z ujawnieniem, a wyniki odnoszące się do ich rodziców wskazują,

że

rzeczywiście reago-

wali oni złością lub obwiniali dzieci. Proces ujawnienia przebiegał różnie w zależności od wieku dziecka,

ciężkości i częstotliwości krzywdzenia, oczekiwanej reakcji rodziców, tożsamości podejrzanych i strategii

wykorzystywanych przez sprawcę w celu nakłonienia dziecka do utrzymania zdarzenia w tajemnicy.

Wnioski:

Gotowość dziecka do natychmiastowego i spontanicznego ujawnienia rodzicom doświad-

czonej krzywdy malała, jeśli dziecko spodziewało się negatywnej reakcji, w szczególności w poważ-

niejszych przypadkach wykorzystywania. Silna korelacja pomiędzy przewidywaną a faktyczną reakcją

rodziców

świadczy

o tym,

że

dzieci potraﬁ

w sposób niezwykle trafny antycypować prawdopodobne

zachowania rodziców.

Wprowadzenie

ykorzystywanie seksualne dzieci

odbywa się na ogół bez

świadków

i nie pozostawia

ﬁ

zycznych

śla-

dów. Sprawcy maskują swoje działania, przez

co wykrywanie tego typu przestępstw jest nie-

zmiernie trudne, a z punktu widzenia

śledz-

twa i terapii wzrasta rola ujawnienia infor-

macji przez oﬁarę. Niestety duża część dzieci

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

RIT

ERSHKOWITZ

, O

MER

ANES

, M

ICHAEL

E. L

AMB

• ANALIZA UJAWNIEŃ WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

niechętnie mówi o doświadczeniu krzywdy,

ryzykując tym samym dalszą wiktymizację, co

z kolei zwiększa prawdopodobieństwo trwa-

łych

negatywnych następstw wykorzystywa-

nia. Choć w ostatnich latach coraz więcej uwa-

gi poświęca się charakterystyce dzieci, które

ukrywają wykorzystywanie (najnowsze prze-

glądy patrz: Pipe, Lamb, Orbach i Cederborg,

w druku), liczba takich przypadków pozosta-

je nieznana. Niewiele wiadomo o czynnikach

utrudniających ujawnienie u poszczególnych

dzieci, a część najistotniejszych badań w tej

dziedzinie oparto na niereprezentatywnej

próbie lub przeprowadzono z uwzględnie-

niem mało wiarygodnych opóźnionych ujaw-

nień (London, Bruck, Ceci i Shuman, 2005; Pal-

mer, Brown, Rae–Grant i Loughlin, 1999). Ce-

lem niniejszego badania jest analiza procesu

ujawnienia przy udziale domniemanych oﬁar

wiktymizacji i ich rodziców. Aby uniknąć sytu-

acji, gdy rodzice — ze względu na potencjal-

ny konﬂikt interesów — stają się niewiarygod-

nym

źródłem

informacji, uwzględniliśmy wy-

łącznie

przypadki krzywdzenia poza rodziną.

Schematy ujawnienia

badania

Według doniesień Sorensena i Snowa

(1991), analiza akt 116 domniemanych oﬁar

wykorzystywania seksualnego wykazała,

że

prawie trzy czwarte dzieci początkowo

zaprzecza krzywdzeniu, choć wiele z nich

w przebiegu dalszej terapii ujawnia wyko-

rzystywanie. Takie spostrzeżenie — choć

zgodne z twierdzeniem Summita (1983),

że

ujawnienie to często proces przebiega-

jący stopniowo — zostało zakwestionowa-

ne w pracach Poole’a i Lindsay (1998) oraz

London i wsp. (2005). Według wymienio-

nych autorów (biorąc pod uwagę,

że

jedna

czwarta dzieci po pewnym czasie odwoła-

ła

zarzuty) opóźnione ujawnienia mogły

być zafałszowanym produktem sugestyw-

nie prowadzonej terapii. Inne badanie kli-

niczne (Gonzales, Waterman, Kelly, McCord

i Olivery, 1993), donoszące o podobnie ni-

skich początkowych wskaźnikach ujawnień

i stopniowym ujawnianiu w przebiegu tera-

pii, krytykowano z tych samych powodów

(London i wsp., 2005).

Inne badania, uwzględniające dzie-

ci i młodzież kierowane na ocenę klinicz-

ną, ukazują odmienny schemat ujawnie-

nia. Dla przykładu, praca Kellogg i Huston

(1995) wskazuje,

że

85% respondentów

w wieku od 12 do 17 lat informowało o wy-

korzystywaniu seksualnym natychmiast

po fakcie. Badanie Bradley i Wood (1996)

wykazało,

że

w grupie 234 osób badanych

w wieku od 4 do 18 lat 72% ujawniło wy-

korzystywanie seksualne zanim spra-

wa została oﬁcjalnie zgłoszona policji lub

opiece społecznej. Gries, Goh i Cavanaugh

(1996) donoszą,

że

64% z 96–osobowej gru-

py dzieci w wieku od 3 do 17 lat — pod-

dawanych ocenie klinicznej — ujawniło

krzywdzenie przed skierowaniem na taką

ocenę. Według przeglądu London i wsp.

(2005), publikowane wartości odsetka for-

malnych i nieformalnych ujawnień po-

zostają w przedziale od 43% do 74%, jeśli

próba badana uwzględnia niepotwierdzo-

ne przypadki wykorzystywania (Bybee

i Mowbray, 1993; Cantlon, Payne i Erbaugh,

1996; Carnes, Nelson–Gardell, Wilson i Or-

gassa, 2001; DeVoe i Faller, 1999; DiPietro,

Runyan i Fredrickson, 1997; Dubowitz,

Black i Harrington, 1992; Elliott i Briere,

1994; Gordon i Jaudes, 1996; Keary i Fitz-

patrick, 1994; Lawson i Chafﬁ n, 1992; Stro-

ud, Martens i Barker, 2000; Wood, Orsak,

Murphy i Cross, 1996), lub w przedziale od

76% do 96%, gdy próba obejmuje wyłącz-

nie przypadki potwierdzone (DeVoe i Fal-

ler, 1999; DiPietro i wsp., 1997; Dubowitz

i wsp., 1992; Elliott i Briere, 1994; Keary

i Fitzpatrick, 1994).

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

RIT

ERSHKOWITZ

, O

MER

ANES

, M

ICHAEL

E. L

AMB

• ANALIZA UJAWNIEŃ WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

Jak zauważają London i wsp. (2005),

wskaźniki te są znacznie wyższe niż analo-

giczne wartości pochodzące z badań retro-

spektywnych dotyczących dorosłych. Dla

przykładu, na podstawie ogólnokrajowego

badania kwestionariuszowego Finkelhor,

Hotaling, Lewis i Smith (1990) stwierdzili,

że

zaledwie 42% badanych dorosłych deklaruje

ujawnienie wykorzystywania seksualnego

w ciągu roku od zdarzenia. Inni badacze po-

dzielają takie przekonanie (np. Arata, 1998;

Fergusson, Lynskey i Horwood, 1996; Lamb

i Edgar–Smith, 1994; Roesler, 1994; Roesler

i Wind, 1994; Smith i wsp., 2000; Somer i Sz-

warcberg, 2001; Tang, 2002; Ussher i Dew-

berry, 1995). Tak zróżnicowane odsetki ujaw-

nień podkreślają ogromną rolę zastosowanej

w badaniu metodologii i jej znaczący wpływ

na ocenę wartości wskaźników ujawnień

wykorzystywania seksualnego.

Badacze i klinicyści są zgodni co do tego,

że

niektóre dzieci zaprzeczają krzywdzeniu,

do którego faktycznie doszło. Prawdą jest

też,

że

przesłuchanie prowadzone w sposób

sugestywny może doprowadzić do fałszy-

wych ujawnień. Tym bardziej ważne jest

więc, aby dziecko nie było poddawane wie-

lokrotnym przesłuchaniom, prowadzonym

w sposób wymuszający fałszywe zarzu-

ty (Ceci i Bruck, 1995; Hershkowitz, Horo-

witz i Lamb, 2005; London i wsp., 2005; Pipe

i wsp., w druku). Dużą rolę odgrywa zro-

zumienie okoliczności, które negatywnie

wpływają na chęć ujawnienia. Dzięki takiej

wiedzy możliwe jest opracowanie bardziej

skutecznych technik wykorzystywanych

w pracy z dziećmi, które nie ujawniają do-

świadczenia

krzywdy, ale najprawdopodob-

niej były wykorzystywane.

Keary i Fitzpatrick (1994) donoszą,

że

w przypadku dzieci poddawanych oce-

nie ze względu na nieformalne ujawnienie

wykorzystywania, większość potwierdza

fakt wykorzystywania także w kontekście

formalnej ewaluacji. Podobnie silną zależ-

ność pomiędzy ujawnieniem w sytuacji

formalnej a wcześniejszymi nieformalny-

mi doniesieniami o wykorzystywaniu sek-

sualnym zauważono w badaniach Bradley

i Wood (1996) oraz Gries i wsp. (1996). Licz-

ba ujawnień okazuje się znacznie niższa

w przypadku dzieci poddawanych oce-

nie wyłącznie ze względu na zaburzenia

emocjonalne lub problemy wychowawcze

(Gries i wsp. 1996, Keary i Fitzpatrick 1994).

Dzieje się tak zapewne dlatego,

że

objawy

tego typu mogą towarzyszyć innym niż wy-

korzystywanie sytuacjom (Friedrich, 1993).

Keary i Fitzpatrick (1994) zauważają też,

że

na gotowość do ujawnienia doświadczenia

krzywdy duży wpływ ma poziom rozwoju

dziecka. Dzieci starsze ujawniają więcej niż

młodsze, niezależnie od tego, czy wcześniej

miały miejsce nieformalne ujawnienia czy

też nie.

Na chęć ujawnienia przez dziecko wyko-

rzystywania duży wpływ ma też reakcja ro-

dziców bądź przewidywanie takiej reakcji

(Distel, 1999). Przykładem może być badanie

(Lawson i Chafﬁn, 1992) obejmujące grupę

28 dzieci cierpiących na chorobę przenoszo-

ną drogą płciową, ale nieujawniających wy-

korzystywania. Wykazano,

że

w przypadku

dzieci, których rodzice byli skłonni uwierzyć

w możliwość wykorzystywania seksualne-

go, większość (63%) ujawniła fakt wykorzy-

stywania. Jeśli rodzice nie chcieli wziąć takiej

możliwości pod uwagę, tylko niewielki od-

setek dzieci (17%) decydował się na ujawnie-

nie. Na potwierdzenie takich wniosków, pra-

ca Gonzales i wsp. (1993) donosi,

że

w toku

terapii dzieci często ujawniają wykorzystywa-

nie z wahaniem, podają częściowe informa-

cje i czekają na reakcję otoczenia zanim poda-

dzą dalsze szczegóły. Retrospektywna analiza

przypadków wykorzystywania seksualnego

w dzieciństwie zgłaszanych przez dorosłe

oﬁary sugeruje,

że

strach przed odrzuceniem

przez członków rodziny i obawa przed niedo-

wierzaniem to główne czynniki decydujące

o ukrywaniu przez dziecko prawdy (Palmer

i wsp., 1999; Somer i Szwarcberg, 2001).

badania

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

RIT

ERSHKOWITZ

, O

MER

ANES

, M

ICHAEL

E. L

AMB

• ANALIZA UJAWNIEŃ WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

Badacze, którzy w swoich pracach skupili

się na reakcjach rodziców na ujawnienie wy-

korzystywania seksualnego dzieci podkre-

ślają, że

wsparcie rodzicielskie — a w szcze-

gólności wsparcie ze strony matki — to

swoisty bufor chroniący dziecko przed nega-

tywnymi konsekwencjami krzywdy i wspo-

magający powrót do równowagi emocjonal-

nej i psychicznej (Everson, Hunter, Runyon,

Edelsohn i Coulter, 1989; Gries i wsp., 2000;

Sinclair, 1999; Testa, Miller, Downs i Panek,

1992). Roesler i Wind (1994) twierdzą jednak,

że

w takiej sytuacji rodzice nie zawsze za-

pewniają dziecku wsparcie; niedowierzanie

i odrzucenie to stosunkowo częste reakcje

na ujawnienie wykorzystywania. W grupie

dorosłych kobiet, które w dzieciństwie do-

świadczyły

rzekomo wykorzystywania sek-

sualnego ze strony członka rodziny i ujawni-

ły

ten fakt przed ukończeniem 16. roku

życia,

tylko 37% spotkało się ze wsparciem rodzi-

ców. 63% doświadczyło reakcji niewspiera-

jących. Podobne, negatywne sposoby reago-

wania na ujawnienie wykorzystywania opi-

sują także inni autorzy (Ageton, 1983; Jehu,

1989, ale patrz też Palmer i wsp., 1999). Nie-

umiejętność okazania wsparcia może

świad-

czyć o problemach po stronie rodziców (He-

ﬂ

in, Deblinger i Fisher, 2000), szczególnie

jeśli sami doświadczyli w przeszłości wyko-

rzystywania (Alaggia i Turton, 2005). Leo-

nard, Hellerstedt i Josten (1997) donoszą,

że

w przypadku matek zaburzenia utrzymują

się często nawet rok po ujawnieniu.

Na ujawnienie wpływają też inne czynni-

ki. Według badań Distela (1999), jeśli sprawca

jest blisko związany z oﬁarą, dziecko ujaw-

nia fakt krzywdzenia później i na ogół oso-

bom spoza rodziny. W przypadku bardziej

brutalnych aktów seksualnych liczba ujaw-

nień w toku terapii wśród dzieci, które wcze-

śniej

mówiły o doznanej krzywdzie jest niż-

sza (Gonzales i wsp., 1993). Retrospektywna

analiza osób dorosłych wykazała,

że

groźby

ze strony sprawców także powstrzymywały

ujawnienie (Palmer i wsp., 1999).

Na gotowość dzieci do ujawniania do-

świadczenia

krzywdy wpływa też sposób,

w jaki są do tego zachęcane (Gries i wsp.,

1996). Jeśli przesłuchanie odbywa się w przy-

jaznej atmosferze, a dziecko jest wyraźnie

i zdecydowanie zachęcane do opisu swoich

przeżyć, zdaje na ogół szczegółową relację

z krzywdzących zdarzeń i podaje najważ-

niejsze detale aktu seksualnego w odpo-

wiedzi na pytania typu otwartego (Lamb,

Orbach, Sternberg, Esplin i Hershkowitz,

2002; Lamb i wsp., 2003; Orbach i wsp., 2000;

Sternberg i wsp., 1997; Sternberg, Lamb, Or-

bach, Esplin i Mitchell, 2001). Z drugiej stro-

ny, jeśli przesłuchujący wzbudza w dziecku

strach, a pytania formułowane są niewłaści-

wie, przesłuchanie może doprowadzić do

zaprzeczeń lub fałszywych ujawnień (naj-

nowsze przeglądy patrz: Lamb, Sternberg,

Orbach, Hershkowitz i Esplin, 1999; Poole

i Lindsay, 1998; Saywitz i Goodman, 1996).

Analizując schematy ujawnienia należałoby

więc wiedzieć dokładnie w jaki sposób prze-

biegało przesłuchanie. Niestety informacje

tego typu są często niedostępne (Gonzales

i wsp., 1993).

Trudno też właściwie interpretować dane

publikowane w literaturze przedmiotu, po-

nieważ nieznana jest wiarygodność opóź-

nionych ujawnień, a czas jaki upłynął po-

między domniemanym wykorzystywaniem,

jego ujawnieniem a uczestnictwem w bada-

niu wpływa na dokładność i rzetelność do-

niesień. W ramach obecnego badania anali-

zowaliśmy ujawnienia uzyskane możliwie

najszybciej po zgłoszeniu wykorzystywa-

nia. Informacje o procesie ujawnienia pocho-

dzą z pierwszego formalnego przesłuchania,

odbywającego się przed wszczęciem docho-

dzenia policyjnego i przed interwencją służb

ochrony dzieci. Dzięki temu poziom zafał-

szowania danych po zdarzeniu ograniczono

do minimum. W ramach przesłuchania do-

chodzeniowego, po opisaniu przez dziecko

zdarzeń towarzyszących wykorzystywaniu,

przesłuchujący prosił o szczegółowy opis

badania

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

RIT

ERSHKOWITZ

, O

MER

ANES

, M

ICHAEL

E. L

AMB

• ANALIZA UJAWNIEŃ WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO...

wydarzeń pomiędzy zdarzeniem a przesłu-

chaniem. Aby zweryﬁkować i uzupełnić do-

niesienia dziecka, równocześnie przesłu-

chiwano rodziców. Proszono ich o opis zda-

rzeń, które miały miejsce po domniemanym

incydencie wykorzystywania seksualnego

i od momentu, gdy zostali o nim poinformo-

wani. Skupiliśmy się na sprawach dotyczą-

cych przestępstw poza rodziną, dzięki cze-

mu prawdopodobieństwo,

że

zeznania ro-

dziców będą obliczone na własną korzyść,

było niewielkie. Choć wielu badaczy podkre-

ślało

wcześniej znaczenie uzyskiwania opi-

sów doświadczeń dzieci po ujawnieniu wy-

korzystywania seksualnego (Leonard i wsp.,

1997; Ligiezińska i wsp., 1996) i wiele

źródeł

opisywało różne aspekty reakcji dziecka na

krzywdzenie (Kaufman, Jones, Stieglitz, Vi-

tulano i Mannarino, 1994; McGee, Wolfe,

Yuen, Wilson i Carnochan, 1995; Sternberg,

Lamb i Dawud–Noursi, 1998),

żadne

z do-

tychczasowych badań nie analizowało pro-

cesu ujawnienia w sposób, w jaki poczynio-

no to w ramach niniejszego badania.

Metody

badania

W toku badania przesłuchano trzydzie-

ści

domniemanych oﬁar wykorzystywania

seksualnego (18 chłopców i 12 dziewczynek)

oraz ich rodziców (20 matek i 10 ojców). Biorąc

pod uwagę,

że

wiek oﬁary nie pozostaje bez

wpływu na proces ujawnienia, ograniczyli-

śmy

się do dzieci w przedziale wiekowym od

7 do 12 lat (średnia = 9,2 roku). W toku prze-

słuchań przestrzegaliśmy protokołu przesłu-

chania wg NICHD (amerykański Narodowy

Instytut Rozwoju i Zdrowia Dziecka) (Or-

bach i wsp., 2000). Przesłuchania prowadziło

sześć doświadczonych specjalistek w dziedzi-

nie przesłuchań dzieci i młodzieży. Rozmowy

odbywały się w północnych i centralnych re-

gionach Izraela w 2000 roku. Wszystkie dzie-

ci i osoby przesłuchujące mówiły po hebraj-

sku i były narodowości

żydowskiej.

Dzieci

kwaliﬁkowano do badania, jeśli formułowa-

ły

jednoznaczne zarzuty wykorzystywania

seksualnego, a

śledczy

uznali ich deklara-

cje za wiarygodne. Nie zastosowano innych

kryteriów włączenia. Badanie objęło grupę

pierwszych 30 dzieci, które w wyznaczonym

okresie zbierania danych w określonych re-

gionach zgłosiły fakt wykorzystywania sek-

sualnego (od kwietnia do września 2000 r.).

Domniemane zdarzenia obejmowały ekshibi-

cjonizm sprawcy lub dotykanie przez ubranie

(n = 18), oraz dotykanie pod ubraniem, w tym

penetracja genitalna (n = 12). Rodziców prze-

słuchiwało czworo stosownie przeszkolonych

asystentów. Przesłuchania przebiegały w spo-

sób opisany poniżej. Wszyscy rodzice udzie-

lili

świadomej

zgody na uczestnictwo w ba-

daniu. Badanie uzyskało akceptację Biura ds.

Badań na Ludziach przy amerykańskim Na-

rodowym Instytucie Zdrowia oraz Wydzia-

łu

ds.

Środków

Poprawczych przy izraelskim

Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej.

Protokół przesłuchania dochodzeniowego wg NICHD przeznaczony

dla domniemanych oﬁar wykorzystywania seksualnego

Protokół opracowany przez NICHD za-

wiera szczegółowe instrukcje prowadzenia

poszczególnych faz przesłuchania docho-

dzeniowego. W ramach fazy wprowadzają-

cej przesłuchujący przedstawia się, wyjaśnia

zadanie stojące przed dzieckiem, precyzuje

podstawowe zasady i formułuje oczekiwa-

nia. Faza budowania relacji obejmuje dwa

etapy. Celem pierwszego etapu jest stworze-

nie swobodnej, wspierającej atmosfery i wy-

Dziecko krzywdzone • nr 4 (29) 2009

Plik z chomika:

Klaryssas

Analiza ujawnień wykorzystywania seksualnego przez dzieci na podstawie rozmów z domniemanymi ofiarami i ich rodzicami.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: