Gerard Labuda Pierwsze państwo polskie Dzieje narodu i państwa polskiego Tom I i II Redaguje Kolegium: Jerzy Biesiada Józef Biernacik Stanisław Grzybowski Feliks Kiryk (przewodniczący) Lech Kmietowicz (sekretarz) Aleksander Kornijasz Michał Rożek Henryk Szydłowski (z-ca przewodniczącego) Opracowanie graficzne serii: Marian Sztuka Opracowane graficzne: Aleksander Kornijasz Zdjęcia kolorowe: . , . . . Piotr Namiota, Janusz Podlecki, J. Tymiński, W. Stasiak Zdjęcia czarno-biatc: Piotr Namiotą Mapy: Ludwik Fijal Redaktor: Aleksander Szymanek Redaktor techniczny: Elżbieta Boroń Korekta: Barbara Woj tan o wic z Zdjęcia ze zbiorów: Autora, Michała Rożka, archiwum KAW © Copyright by Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków' 1989 ISBN 83-03-02969-X Krajowa Agencja Wydawnicza RS W „Prasa-Książka-Ruch , Kraków 1989 Wvdanie 1. Nakład 160000 + 350 egz, Objętość: ark, wyd, 11, ark. druk. 10,5 Skład, druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W. L, Anczyca w Krakowie Zam. nr 6095/88 0-15-2967 iNa umbuwc. Mieszko I, Bolesław Chrobry i Mieszko II mat. Jan Matejko ora/ włócznia św. Maurycego (I str.),/ot. Janusz Podlecki Polska za pierwszych Piastów (IV str.), fol. Janusa Podlecki Gerard Labuda Pierwsze państwo polskie — Zjazd Gnieźnieński — Korona Królestwa Bolesława Chrobrego i jej losy Treść: Polska i jej pierwsza dynastia W świetle historii źródłowej Jak powstało pierwsze państwo Piastów? Epilog — zaburzenia społeczne i reakcja pogańska Dotychczas ukazały się zeszyty: I___1 j. Strzelczyk, Od Praslowian do Polaków I—4 K Olejnik, Cedynia, Niemcza, Głogów, Krsysskćw I—5 T. Jasiński, Przepisany hejnał I—6 A. Jureczko, Testament Krzywoustego I . » II. Samsonowicz, Łokietkowi czasy I—15 F. Kiryk, Nauk przemożnych perta I—17 M. Rożek, W cieniu katedr i zamków I— 18 K. Bączkowski, Rady Kallimacha II— 20 A, Wyczański, Dogonić Europę U—21 A. Suchem-Grabowska, Spray królów ze szlachtą II—22 S. Płaza, Wielkie bezkrólewia II—23 S. Grzybowski, Król i kanclerz JI—24 H. Wisncr, Rokosz Zebrzydowskiego II—27 Z. Wójcik, Wojny kozackie II— 34 H. Olszewski, O skutecznym rad sposobie III— 41 Z. Zielińska, Ostatnie lara Pierwszej Rzeczypospolitej Hl—42 S Grodziski, E. Kozłowski, Polska zniewalana 1795—1305 III—43 B. Grochulska, Afale państwo wielkich nadziei III 44 J. Skowronek, Od Kongresu Wiedeńskiego do Nocy Listopadowe} III—15 T. Łepkowski, Powstanie Listopadowe HI__46 J. Zdrada, Wielka Emigracja po Powstaniu Listopadowym III—48 M. Zgórniak, Za Waszą i naszą wolność M<18—M49 III—49 S. Kieniewicz, Powstanie Styczniowe Zeszyty w przygotowaniu: II—28 Z. Wójcik, IMserum veto II—40 A. Zahorski, Naczelnik w sukmanie HI—47 J. Skowronek, Od konspiracji do kapitulacji HI___5i i Ihnatowicz, Społeczeństwo polskie '¦ latach 1864 1914 CZYTELNIKU Jeśli chcesz uzupełnić swą wiedzę historyczną o sprawy oręża polskiego organizacji wojska, o znajomość jego tradycji, umundurowania, uzbrojenia, strategii i metod walki — masz ku temu znakomitą okazje w postaci najnowszego numeru Arsenału polskiego „Pod rycerskim znakiem”. W szczególności będziesz tu mógł zapoznać się z barwnymi i chlubnymi tradycjami polskich formacji kawaleryjskich zwłaszcza husarii, lisów czy kó w', dragonów', szwoleżerów, ułanów jazdy lekkiej i pancernej. Liczne ilustracje ukazują oręż i mundur oraz wybitne dzieła malarstwa batalistycznego. Skorzystaj — Arsenał już wkrótce do nabycia w kioskach „Ruchu” i księgarniach. Przyjemnej lektury!___________________________________ Polska i jej pierwsza dynastia W cieniu legendy Początki wielu średniowiecznych państw europejskich i pochodzenie widu ich dynastii osnute są opowieściami i legendami, w których trudno odróżnić prawdę od zmyślenia. Gdy w XVIII stuleciu, słusznie noszącym nazwę Wieku Oświecenia, ówcześni historycy zaczęli krytycznie oceniać owe przekazy i zapisy źródeł, nadali, temu okresowi miano dziejów' bajecznych. Zaiste, nie chciano wierzyć, że niektóre dynastie germańskie na terenie Skandynawii wywodziły się od bogów', z niedowierzaniem przyjmowano podania, iżby niektóre dynastie słowiańskie, np. w Czechach i w Słowenii, pochodziły ze stanu chłopskiego. Dumę narodową drażniły przekazy jakoby inne państwa słowiańskie, jak Ruś lub Bułgaria, zawdzięczały swe powstanie najazdom obcych drużyn, których przywódcy dali początek miejscowym dynastiom, choć wiele podobnych przykładów dostarczały dzieje państw germańskich, powstałych na gruzach zachodniej połaci starożytnego cesarstwa rzymskiego. Późniejsi historycy zrozumieli, że nie wszystko, co odbiega od naszych wyobrażeń, należy uważać za zmyślenie; trzeba raczej szukać wyjaśnienia, jakie było źródło informacji takich opowieści. Źródłopisarze tamtych czasów albo jedynie powtarzali to, co przekazała im tradycja, albo byli- pod naciskiem ideologii politycznej środowiska społecznego, które było zainteresowane w szerzeniu tego rodzaju poglądów'. 1. Pradzieje dynastii Piastów i państwa piastowskiego Gdy kolo roku 1110 pierwszy kronikarz dziejów' polskich, Anonim zwany Gallem (Francuzem) zaczął na dworze panującego wówczas w Polsce Bolesława Krzywoustego opisywać czyny jego przodków, najpierw nakreślił obraz geograficzny kraju. Ówczesna Polska jawiła mu się w' takim kształcie: A więc zaczynając od północy, jest Polska północną częścią Słowiańszczyzny, ma zaś sąsiadów od wschodu Ruś, od południa Węgry, od południowego zachodu Morawy i Czechy, od zachodu Danię i Saksonię [tak nazywano wówczas Niemcy]; od strony zaś Morza Północnego [Bałtyku] ma trzy sąsiadujące ze sobą bardzo dzikie ludy barbarzyńskich pogan, mianowicie ; Sdeucję [Leutycję, czyli kraj Wieleckich Luciców], Pomorze i Prusy, przeciw którym to krajom książę polski usilnie wałczy, by je na wiarę nawrócić. Jak widać z tego opisu, na geograficzne pojęcie Polski składały się na początku XII w., idąc od północy, następujące ziemie: Będące wr fazie podboju Pomorze (zostało ujarzmione dopiero na przestrzeni lat 1110— 1120), dalej Wielkopolska, Kujawy i Mazowsze, czyli Polska Północna, oraz Śląsk, ziemia krakowska i sandomierska (której nazwa plemienna „kraj Wiślan” poszła już wr zapomnienie), czyli Polska Południowa. W zasięgu ekspansji państwa piastowskiego stałe znajdowały się ziemie nadbałtyckie, to jest Prusy, Pomorze Słowiańskie i ziemie Wieletów-Lucicóye. Prusy zdołały obronić swoją niezależność aż do lat trzydziestych XIII w., kiedy stały się łupem Zakonu Krzyżackiego; ten bowiem, osadzony w Ziemi Chełmińskiej, dokonał podboju Prus, tworząc na ich podłożu własne państwo zakonne. Również ziemie Wieletów-Luciców, będąc stałym miejscem spotkań rywalizacji polsko-niemieckiej, weszły przeważnie w' obręb marchii niemieckich, częściowo zaś Pomorza Zachodniego. Całe Pomorze między Odrą i Wisłą już w drugiej połowie X stulecia stało się integralną częścią państwa piastowskiego. Kraina ta w ciągu XI w., zwłaszcza po załamaniu się monarchii piastowskiej w latach trzydziestych XI stulecia, odzyskała samodzielność polityczną. W czasach, o których pisze Gall Anonim, stała się ona przedmiotem ciągłych inwazji księcia Bolesława Krzywoustego, na skutek których nie tylko cale Pomorze między Wisłą i Odrą dostało się pod władzę zwierzchnią Piastów (1110—1120), lecz ponadto przy pomocy oręża polskiego tamtejsze Księstwo poszerzyło od roku 1123 swroje granice polityczne aż po rzekę Pianę, Na Pomorzu przez cały czas utrzymały się dynastie miejscowych książąt, co stanęło na przeszkodzie do całkowitej integracji tej krainy z resztą ziem polskich. Do Polski południowej należały również ziemie Lę-dzian, ciągnące się na zachód od górnego biegu Bugu aż po Wisłokę, z naczelnymi grodami w Czerwieniu i Przemyślu. Zostały one w roku 981 ogarnięte granicami Rusi i chociaż w roku 1018 Bolesław' Chrobry przyłączył je do Polski, zostały ponownie odebrane przez Ruś w roku 1031; odtąd zostały przy Rusi aż do roku 1340, Zarysowrane przez Galla Anonima granice Polski przybrały taki kształt już u schyłku X w., za czasów Mieszka I (960—992). Jest to również, z niewielkimi zmianami, kształt Polski dzisiejszej. W'granicach tych żył i rozwijał się naród polski, w granicach tych tworzyło się i rozwijało państwo polskie, podlegając stałym przeobrażeniom terytorialnym aż do zatraty przej -ściowej swego podstawowego terytorium państwowego w XIX i do ponownego odrodzenia na początku XX w. Za Pierwsze państwo polskie 2 czasów Bolesława Chrobrego (992—1025) państwo polskie sięgnęło swymi granicami aż do Dunaju, obejmując Morawy (1002—1030) oraz na krótki czas Czechy (1002—1003), a także kraj Milczan i Łużyczan za Odrą (1018—1031). Jak doszło do powstania tak wielkiego państwa? a. Polanie i ich książęta w świetle kroniki Anonima Galla Początki jego były nader skromne. Rdzeniem przyszłej piastowskiej Polski był nieduży kraj plemienia P o-lan. Jego ośrodkiem był gród Gniezno. Zaczątki osadnictwa w samym Gnieźnie pochodzą z VII w., natomiast podwaliny grodu na tzw. Górze Lecha — z VIII w'. Nie wiemy nic o pierwszych naczelnikach tego grodu i plemienia. W tradycji zachowała się tylko pamięć o Popielu (lub Pąpielu), który żył w drugiej połowie IX w. Ta sama tradycja utrwaliła też imię Piasta, książęcego rataja, który mieszkał na gnieźnieńskim podgrodziu i miał być przodkiem panującej w Polsce dynastii po obaleniu rządów Popiela. Dalszy bieg wydarzeń opisał Gall Anonim: Miody Siemowit, syn Piasta Ghościskowica, wzrastał w siły i lata i z dnia na dzień postępował i rósł w zacności do tego stopnia, że król królów [tj. Pan Bóg] (...) za powszechną zgodą ustanowił go kńęciem Polski, a Popiela wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa. Nie ukrywa więc kronikarz zasadniczego faktu, że przodkowie panującej w XII w. dynastii byli, podobnie jak w Czechach, chłopskiego pochodzenia. Wymowę tej mało pochlebnej prawdy usiłowano osłabić mówiąc równocześnie, iż były to czasy kiedy ks...
plajer12