Siemaszko E., Bilans zbrodni, ''Biuletyn IPN'' 7-8 (116-117), 2010.pdf

(1302 KB) Pobierz

NR 7–8 (116–117)

lipiec–sierpień

2010

Dodatek: płyta DVD

z filmem „Było sobie miasteczko”

BIULETYN

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

numer indeksu 374431

nakład 10000 egz.

cena 8 zł

(w tym 0% VAT)

POLACY–UKRAIŃCY

TRUDNA PRZESZŁOŚĆ

IEMASZKO

KOMENTARZE HISTORYCZNE

BILANS ZBRODNI

Działająca na terenie II Rzeczypospolitej od roku 1929 nielegalna

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, zgodnie ze swym progra-

mem, którego głównym celem było stworzenie niezależnego państwa

– „Ukrainy dla Ukraińców” – w momencie międzynarodowego konﬂik-

tu zamierzała wystąpić z akcją zbrojną przeciw państwu polskiemu.

W drugiej połowie lat trzydziestych OUN nasiliła przygotowania or-

ganizacyjne, propagandowe i bojowe. Plany walki o niepodległą

Ukrainę OUN urzeczywistniła podczas II wojny światowej, jednak-

że w stosunkach: Polacy – Ukraińcy nie była to walka w ścisłym tego

słowa znaczeniu.

Po klęsce wrześniowej w 1939 r., na terenach wspólnie zamieszkanych przez Polaków

i Ukraińców, OUN-UPA dążyła do wyniszczenia ludności polskiej metodą mordów (na dużą

skalę), pożogi, rabunku i niszczenia mienia. W ocenie prawnej, sformułowanej w wyniku

śledztw prowadzonych przez Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

IPN, zbrodnie te zostały zakwaliﬁkowane jako zbrodnie ludobójstwa

. Rozmiary zbrod-

ni OUN-UPA na Polakach na terenie czterech przedwojennych województw: wołyńskiego,

lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego, zostały określone drogą sporządzania dro-

biazgowych rejestrów zbrodni dla poszczególnych miejscowości i zdarzeń, z uwzględnie-

niem imiennych list oﬁar

Napady na Polaków w latach 1939–1942

Jakiś czas przed wybuchem wojny w 1939 r. krążyły pogłoski o gotowości bojowej do

ogólnego powstania ukraińskiego w razie przewidywanego przez OUN zbrojnego starcia

polsko-niemieckiego

. Ukraińska rewolta była też brana pod uwagę jako jeden z wariantów

opanowywania Polski przez Niemcy, co było uzgadniane z emigracyjną ekspozyturą OUN

Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN,

t. 2,

Ludobójstwo,

red. R. Ig-

natiew i A. Kura, Warszawa 2008, s. 42–45, 50–52.

Opublikowano je w następujących pracach: W. Siemaszko, E. Siemaszko,

Ludobójstwo doko-

nane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945,

t. 1–2, Warszawa

2000; H. Komański, S. Siekierka,

Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Pola-

kach w województwie tarnopolskim w latach 1939–1946,

Wrocław 2004; S. Siekierka, H. Komański,

K. Bulzacki,

Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie

lwowskim w latach 1939–1947,

Wrocław 2006; S. Siekierka, H. Komański, E. Różański,

Ludobójstwo

dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim w latach

1939–1946,

Wrocław 2007; Z. Konieczny,

Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski

w latach 1918–1947,

Wrocław 2006. Podane w dalszych częściach niniejszego artykułu straty ludzkie

w poszczególnych etapach ludobójczej depolonizacji Wołynia i Małopolski Wschodniej zostały obli-

czone na podstawie tych prac.

R. Wysocki,

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929–1939,

Lublin 2003,

s. 340, 341, 344.

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Rysunek napastnika na wieś Hutę Stepańską w pow. kostopolskim w lipcu 1943 r. wykonany

przez nauczyciela – zastępcę komendanta Samoobrony Huty Władysława Kurkowskiego,

zbiory E. Siemaszko

KOMENTARZE HISTORYCZNE

Po napadzie UPA na kol. Taraż w pow. łuckim na Wołyniu,

gdzie zamordowano 20 osób; na tle zgliszcz bezsilni obrońcy,

fot. Tadeusz Wolak, obrońca Taraża i żołnierz 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK

Pomordowani przez UPA w kol. Lipniki w pow. kostopolskim na Wołyniu, marzec 1943,

zbiory E. Siemaszko

(także wcześniej współpracującą z Niemcami)

. Wkroczenie 17 września 1939 r. wojsk so-

wieckich na teren Polski spowodowało, że Niemcy wycofały się z inspirowania i wspierania

ukraińskiego powstania. Niemniej jednak odwołanie rebelii nie dotarło do wszystkich ogniw

OUN, doszło więc do dywersji, walk i mordów, co świadczyło, że stan gotowości OUN do

wystąpienia przeciw państwu polskiemu i Polakom był zaawansowany

Bojówki ukraińskie na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej, oprócz rozbrajania żołnie-

rzy i policjantów, rabunku mienia państwowego i prywatnego (zwłaszcza osób uciekających

przed działaniami wojennymi z Polski centralnej na wschód), mordowały Polaków – nie tylko

osoby pojedyncze, także duże grupy.

Sprawcami zbrodni w Małopolsce Wschodniej, gdzie właśnie OUN przygotowywała po-

wstanie i gdzie najbardziej oddziaływała na ludność ukraińską, byli ounowcy i ich sympaty-

cy, natomiast na Wołyniu Polaków mordowali nacjonaliści i komuniści, wcześniej związani

z Komunistyczną Partią Zachodniej Ukrainy rozwiązaną w 1938 r. (notabene: niektórzy ko-

muniści później zmieniali orientację na nacjonalistyczną). Zbrodnie te nie są w pełni rozpo-

znane, m.in. z powodu napadów na nieznanych w danej okolicy uchodźców i dokonywania

znacznej ich części w miejscach ustronnych.

Na podstawie dotychczas zebranych danych straty polskie (będące wynikiem mordów

i walk) w 1939 r. wyniosły co najmniej 1036 osób na Wołyniu i 2242 osoby w Małopolsce

Wschodniej. Wydaje się, że oﬁar było jednak znacznie więcej, na co wskazywałaby reakcja

sowiecka (o czym dalej). Zbrodnicza ukraińska aktywność uwidoczniła się zwłaszcza w pię-

ciu powiatach: brzeżańskim i podhajeckim w woj. tarnopolskim, w łuckim i lubomelskim

na Wołyniu oraz w drohobyckim w woj. lwowskim. Powiaty brzeżański i podhajecki jesz-

cze przed wojną wyróżniały się agresywnością nacjonalistów ukraińskich wobec Polaków.

Jednakże w innych rejonach zagrożenie było tak wielkie, że polscy żołnierze poddawali się

Sowietom, by nie wpaść w ręce ukraińskie, i prosili o wzmocnioną ochronę, jak np. w Bur-

sztynie w pow. rohatyńskim, woj. stanisławowskim

Napady na Polaków, do których też chwilowo zachęcał za pomocą ulotek sowiecki agresor,

przybrały rozmiary niespodziewane nawet dla Sowietów. Sądzili oni, że Ukraińcy będą tępić

tylko tzw. panów i półpanów, a nie wszystkich. Jeszcze we wrześniu zostały wydane wojskom

sowieckim odpowiednie instrukcje oraz nowa ulotka, zawężająca „zachętę” do tępienia Pola-

ków do „panów-obszarników”

. Po zorganizowaniu władzy na zajętych przez siebie terenach

Sowieci ukrócili wszelkie samodzielne akcje, wziąwszy całość życia społecznego pod swą

kontrolę. Toteż aż do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej Polacy nie byli mordowani przez

Ukraińców, choć negatywny stosunek ukraińskich aktywistów do Polaków nie uległ zmianie.

Ukraińcy donosili na Polaków do władz, przyczyniali się do aresztowań, usuwania z sadyb

polskich osadników i kolonistów, uczestniczyli w zaborze ich mienia i w sporządzaniu list do

deportacji

C. Partacz, K. Łada,

Polska wobec dążeń ukraińskich dążeń niepodległościowych w czasie

II wojny światowej,

Toruń 2004, s. 278–279.

Ibidem,

s. 281.

R. Szawłowski (K. Liszewski),

Wojna polsko-sowiecka 1939. Tło polityczne, prawno międzyna-

rodowe i psychologiczne. Agresja sowiecka i polska obrona. Sowieckie zbrodnie wojenne i przeciw

ludzkości oraz zbrodnie ukraińskie,

t. 1, Warszawa 1996, s. 411.

Ibidem.

Zachowania Ukraińców wobec Polaków podczas okupacji sowieckiej do lutego 1940 r. odzwier-

ciedlają relacje osób deportowanych w głąb Związku Sowieckiego, spisane tuż po opuszczeniu „so-

Siemaszko E., Bilans zbrodni, ''Biuletyn IPN'' 7-8 (116-117), 2010.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: