Iwan Gawryliuk Wojska nadworne księcia Władysława Dominika Zasławskiego na Ukrainie w początkowym okresie powstania Bohdana Chmielnickiego (r. 1648).pdf

(346 KB) Pobierz
historyczno-wojskowe
Tom V
Studia
historyczno-wojskowe
Tom V
Studia
pod redakcją
Mirosława Nagielskiego, Konrada Bobiatyńskiego i Przemysława Gawrona
ZABRZE – TARNOWSKIE GÓRY 2015
Studia historyczno-wojskowe
Tom V
red. M. Nagielski, K. Bobiatyński i P. Gawron
Iwan Gawryliuk
Akademia Kijowsko-Mohylańska/ Instytut Historyczny, Uniwersytet Warszawski
Wojska nadworne księcia
Władysława Dominika Zasławskiego
na Ukrainie w początkowym okresie
powstania Bohdana Chmielnickiego (r. 1648)
Wojska nadworne to oddziały zbrojne, które różnymi sposobami były
utrzymywane „na dworach” możnowładców i  używane do prywatnych
celów.
Po rozpadzie średniowiecznego modelu armii w Europie oraz ze wzglę-
du na przejście do praktyki tworzenia wojska państwowego, armie nadwor-
ne stały się jednymi z  niewielu stabilnie istniejących formacji zbrojnych
od Hiszpanii do Moskwy. W ciągu XV wieku wojska nadworne stopniowo
stawały się gwardiami przybocznymi różnych przedstawicieli elity władzy.
W Koronie Polskiej i Wielkim Księstwie Litewskim od początku XVI wieku
formowały się wojska nadworne rodów magnackich, które wkrótce prze-
kształciły się w  odrębne jednostki prywatne. W  ciągu XVII-XVIII wieku
wojska nadworne rodów magnackich odgrywały ważną rolę w życiu całej
Rzeczypospolitej. Przy tradycyjnie małej liczebności oraz niedostatecznym
finansowaniu armii koronnej, chorągwie prywatne często były jedyną siłą
zdolną bronić państwo przed wrogami zewnętrznymi. Niestety, były one
także wykorzystywane podczas konfliktów wewnętrznych między ówczesną
elitą władzy, a  także w  walkach sejmikowych i  doprowadziły do anarchii,
która w końcu XVIII wieku ostatecznie zniszczyła Rzeczpospolitą
1
. Szlach-
1
Prywatne chorągwie aktywnie działały podczas rokoszu Zebrzydowskiego (1606-1607),
– 94 –
Wojska nadworne księcia Władysława Dominika Zasławskiego na Ukrainie...
ta polska – w  odróżnieniu od elit zachodnich – zbyt późno uświadomiła
sobie, że silne państwo jest niemożliwie bez potężnej armii państwowej.
Niejednokrotne próby ograniczenia liczby wojsk nadwornych nie przy-
niosły żadnego powodzenia z powodu specyfiki systemu państwowego oraz
struktury społecznej Rzeczypospolitej, a w szczególności „demokracji szla-
checkiej”, która później przekształciła się w oligarchię magnacką. Nadworne
formacje w Rzeczypospolitej utrzymywali nie tylko magnaci, lecz również
szlachta średniozamożna. Jednak zbrojne oddziały tej ostatniej zazwyczaj li-
czyły nie więcej niż parę dziesiątków uzbrojonych sług (czeladzi) i nie miały
żadnych oznak rzeczywistej armii (struktury, organizacji, kadry oficerskiej
itp). Na pełnowartościowe wojsko nadworne, które składało się co najmniej
z kilku chorągwi piechoty oraz kawalerii, mogli pozwolić sobie tylko najbo-
gatsi i najbardziej wpływowi ludzie Rzeczypospolitej – magnaci.
W pierwszej połowie XVΙΙ wieku liczba, znaczenie i wartość wojsk na-
dwornych szybko rosły: „gdyby był kto tak ciekawy i sposobny, żeby był prze-
biegł całą Polskę i Litwę i porachował żołnierstwo nadworne u wszystkich
panów, zapewne naliczyłby go więcej niż komputowego, ledwo bowiem któ-
ry znajdował się senator i minister, żeby nie chował nadwornego żołnierza”
2
.
Swego czasu badacz armii prywatnych Krzysztof Dembski wymienił pięć
głównych zadań wojsk nadwornych, zarówno podczas wojny, jak i podczas
pokoju. Dla autora głównym problemem była walka klasowa i rola w niej
oddziałów prywatnych – jednak nie dyskwalifikuje to wartości naukowej
całej pracy
3
. A oto wspomniane zadania:
- wojska nadworne jako narzędzie utrzymania pokoju we wszystkich
majątkach prywatnych, jak i  w  całej Rzeczypospolitej – udział oddziałów
prywatnych w tłumieniu powstań kozacko-chłopskich;
- wojska nadworne jako instrument polityki wewnętrzno-państwowej
– wykorzystanie przez ówczesną elitę swoich wojsk podczas sejmików, sej-
mów, elekcji, koronacji, różnych parad, wjazdów, wyjazdów, odbycia po-
selstw itp;
- zajazdy sąsiedzkie i wojny prywatne wewnętrzne;
- wojny prywatne zagraniczne;
- udział w wojnach z państwami ościennymi.
Lubomirskiego (1665-1666), konfederacji barskiej (1768-1772) oraz tłumienia licznych po-
wstań kozackich i buntów chłopstwa.
2
K. Dembski,
Wojska nadworne magnatów
polskich w XVΙ i XVΙΙ wieku, „Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu im. A. Mickiewicza”, Poznań 1956, z. 1, s. 53.
3
Ibidem.
– 95 –

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin