Dyskant J. - Flotylla Rzeczna MW 1919-1939.pdf

(3296 KB) Pobierz
JÓZEF WIESŁAW DYSKANT
FLOTYLLA RZECZNA
MARYNARKI WOJENNEJ
1919-1939
OD AUTORA
Jednym z pierwszych dekretów Odrodzonej Rzeczypospolitej był dekret
Naczelnika Państwa nr 155 z 28 listopada 1918 r.
1
o utworzeniu Polskiej
Marynarki Wojennej (PMW)
2
. Dowództwo jej, tzw. Sekcja Marynarki, na czele
której stanął płk mar. Bogumił Nowotny, wchodziło organizacyjnie w skład
Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk)
3
. Dekret ten, wydany w okresie
kształtowania się granic państwowych, kiedy Polska pozbawiona była jeszcze
dostępu do morza, miał, poza wydźwiękiem politycznym istotnym dla przyszłych
decyzji zwycięskich mocarstw (zapowiedź ich stanowił punkt 13 deklaracji
pokojowej prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona), również znaczenie
historyczne związane z ciągłością dziejową naszej państwowości, tradycyjnie
rozwijającej się między Bałtykiem a Karpatami, oraz pragmatyczne, ważne dla
zniszczonej przez wojnę gospodarki a łączące się ściśle z realizacją hasła o „morzu
jako oknie na świat". Polska Marynarka Wojenna winna była chronić morską
przyszłą granicę Rzeczypospolitej i jej żeglugę w imię sprawiedliwości dziejowej,
którą gwarantować miały postanowienia konferencji pokojowej z Niemcami. PMW
powołano do życia być może i dlatego, by decyzja o dostępie do Bałtyku nie uszła
uwagi uczestników konferencji wersalskiej; by zaakcentować, że Polska od morza
odepchnąć się nie da.
Nie ulega wątpliwości, że dekret ten wynikał także z konieczności chwili.
Wywołany został niejako naciskiem powracających do kraju oficerów i marynarzy
z trzech flot państw zaborczych, którzy pragnęli nadal służyć na morzu, lecz już na
okrętach pod biało-czerwona banderą. Tymczasem szczególne okoliczności
przełomu lat 1918-1919 spowodowały, że nowa PMW zaczęła odradzać się we
flotyllach rzecznych.
Tego dnia przypadała 291 rocznica zwycięskiej bitwy morskiej ze Szwedami pod Oliwą,
lecz był to raczej zbieg okoliczności niż celowe („morskie") posunięcie Naczelnika Państwa.
2
W oryginale „Marynarki Polskiej", co można tłumaczyć nieprecyzyjnością ówczesnej
polskiej terminologii morskiej.
3
Ówczesny kierownik MSWojsk płk Wroczyński, borykający się z chronicznym brakiem
funduszów na rozwijającą się armię, nie bardzo pewnie wiedząc, jak poradzić sobie z tym
dodatkowym obciążeniem budżetu, podporządkował Sekcję Marynarki Sekcji Żeglugi Napowie
trznej, co miało niezamierzony wydźwięk humorystyczny.
1
Praca niniejsza stanowi próbę ukazania roli Flotylli Rzecznej MW (do 17
października 1931 r. zwanej Flotyllą Pińską) w planach i działaniach wojennych II
Rzeczypospolitej. Powstała ona na podstawie fragmentów rozprawy habilitacyjnej,
napisanej w Wojskowym Instytucie Historycznym przy wykorzystaniu zasobów
archiwalnych i zebranych relacji uczestników wydarzeń (patrz:
Bibliografia).
Czuję się w miłym obowiązku wyrazić podziękowanie tym wszystkim, którzy
przyczynili się do jej ukazania - recenzentom za krytyczne, ale życzliwe uwagi i
wskazówki, marynarzom-weteranom Flotylli Rzecznej MW za udostępnienie
cennych wspomnień i zachowanych fotografii oraz pracownicom archiwów za
cierpliwe wyszukiwanie materiałów źródłowych.
WSTĘP
Flotylle rzeczne działały na wodach śródlądowych. Od najdawniejszych
czasów wody te odgrywały znaczącą rolę w życiu człowieka, służąc mu jako
akweny połowowe, zbiorniki nawadniające pola uprawne oraz zasilające w wodę
osiedla i miasta, a przede wszystkim, wobec niedoskonałości dróg gruntowych,
jako szlaki komunikacyjne. Obecnie wykorzystuje się je coraz szerzej również jako
źródła energii, odbiorniki ścieków i zanieczyszczeń oraz miejsca rekreacji. Choć
współcześnie znaczenie ich jako szlaków komunikacyjnych w porównaniu z
lądowymi drogami szybkiego transportu nieco zmalało, niemniej jednak duże rzeki
równinne, dobrze utrzymane i zagospodarowane, stanowią nadal najtańszą arterię
przewozową towarów masowych (w większości są to tzw. rzeki międzynarodowe
x
).
Wodne szlaki komunikacyjne - naturalne (rzeki i jeziora) i sztuczne (kanały i
rzeki skanalizowane oraz zbiorniki wodne) - wymagają odpowiedniego
przygotowania nawigacyjnego, gdyż nie uregulowane, ze względu na zmienność
nurtów i głębokości, nie nadają się do żeglugi. Podstawą takiego przygotowania
jest regulacja rzeki: wdrożenie jej w z góry ustalone łożysko, ograniczenie
bocznych ramion i odnóg, odpowiednie zwężenie za pomocą budowli
regulacyjnych (tamy i ostrogi), obwałowanie koryta w celu zabezpieczenia
dorzecza przed rozlewem oraz ukierunkowania spływu lodów i fali powodziowej,
skanalizowanie lub likwidacja niewielkich dopływów itp. Szczególną uwagę
zwraca się na niezbędną do sprawnej żeglugi określoną głębokość koryta rzeki,
którą uzyskuje się bądź przez stosowanie wymienionych wyżej budowli
regulacyjnych i sztuczne zasilanie ze zbiorników retencyjnych, bądź przez
bagrowanie (pogłębianie mechaniczne) oraz kanalizowa-
Są to rzeki przepływające przez kilka państw lub stanowiące ich granice, na których
ustanowiono wolność żeglugi dla wszystkich państw. W okresie międzywojennym sprawy prawne i
żeglugowe na tych rzekach regulowały traktat wersalski z 1919 r. i konwencja barcelońska z 1921 r.
Do rzek międzynarodowych należały ówcześnie: Ren, Neckar, Men, Mozela, Moza, Skalda, Dunaj,
Parana, Urugwaj, Kolorado, Rio Grandę, Amazonka, San Lorenzo, Hondo, Kongo, Niger, Jangcy
(Jangtse), Sikiang, Mekong, Łaba, Odra, Niemen i Wełtawa. E. J. Osmańczyk,
Encyklopedia spraw
międzynarodowych i ONZ,
Warszawa 1974, s. 3171.
1
nie (miejscowe spiętrzenie wód za pomocą śluz komorowych i jazów
2
). Wodne
szlaki komunikacyjne przebiegają niekiedy przez kilka państw, łącząc odległe
zlewiska wód (morza). Jest to możliwe dzięki sztucznemu połączeniu odrębnych
dorzeczy kanałami wododziałowymi; często też ważne rejony i ośrodki
przemysłowe podłącza się do sieci rzecznej specjalnymi kanałami przemysłowymi
i podchodowymi
3
. Przygotowana pod względem żeglugowym sieć wewnętrznych
dróg wodnych ma duży wpływ na ekonomikę państwa, ułatwiając wewnętrzną i
międzynarodową wymianę towarów (eksport, import, tranzyt).
Z punktu widzenia militarnego (doktryna wojenna) sieć wewnętrznych dróg
wodnych rzutuje na charakter i sposób prowadzenia działań wojennych. Teatr
działań wojennych (TDW) jako część teatru wojny winien mieć dostateczną
szerokość i głębokość umożliwiającą stworzenie warunków do manewru wojsk
zgodnie z zadaniem strategicznym i zapewniającą ciągłą pracę linii
komunikacyjnych - lądowych i wodnych. Sieć wewnętrznych dróg wodnych, która
wchodzi w skład lądowego TDW, nabiera szczególnego znaczenia w czasie wojen
lokalnych, kiedy istnieje z reguły jeden TDW, pokrywający się najczęściej z
teatrem wojny. Może być ona wykorzystana do transportu materiałów wojennych i
zaopatrzenia, dowozu lub ewakuacji wojsk, zabezpieczenia skrzydeł nacierających
lub broniących się armii oraz jako rubież na kierunku operacyjnym (linia obrony
lub opóźniania czy przeszkoda podczas własnego odwrotu). Porty rzeczne lub
miejscowości nadbrzeżne, szczególnie usytuowane w miejscach przepraw, mogą
po umocnieniu być wyzyskane jako węzły oporu i niejednokrotnie w sposób
zasadniczy wpływać na przebieg prowadzonych operacji. Za arterie komunikacyjne
oraz rubieże na kierunku operacyjnym uważa się zwłaszcza rzeki duże (szerokość
nurtu ponad 500 m) i średnie (100-500 m), rzeki małe (poniżej 100 m) natomiast
stanowią tylko przeszkody wodne. Przygotowana w okresie pokoju sieć wodnych
dróg wewnętrznych państwa stwarza dodatkowo możliwość manewru siłami i
środkami marynarki wojennej (siły lekkie i okręty podwodne), pozwalając w
szczególnych wypadkach przerzucać je z jednego morskiego TDW na inny bez
konieczności opuszczania własnych wód terytorialnych
4
.
Na rzekach stosowane są różnorodne środki walki - inżynieryjne, ar-
Jazy - poprzeczne przegrody rozmaitej wielkości i konstrukcji, spiętrzające poziom wody
na określonym odcinku rzeki; śluzy komorowe natomiast umożliwiają przejście statku z jednego
poziomu rzeki spiętrzonego jazem na drugi. Wymiary śluzy zależne są od gabarytów statków,
pływających na danej rzece.
Kurs żeglugi śródlądowej
(dalej:
Kurs...)
(zbiorowe), Warszawa 1935,
s. 36-41.
3
Buduje się również kanały poboczne (lateralne) wzdłuż nie uregulowanych biegów rzek,
a także kanały nieżeglowne: robocze, umożliwiające wyzyskanie energii wodnej do celów prze
mysłowych, oraz nawadniające i odwadniające.
Ibidem,
s. 41-45.
4
W czasie wojny domowej w Rosji (1917-1922), dzięki wcześniej przygotowanym kana
łom, można było przerzucać okręty z Bałtyku na M. Białe (Newa, Ładoga, Świr, Onega,
Wytegra, Mariński system kanałów, Suchona, Dwina), na M. Kaspijskie (Newa, Ładoga, Świr,
2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin