Uczenie się uczenia
Program realizowany
w Zespole Szkół w Gniewczynie
od września 2004 r.
Barbara Tytuła
Magdalena Dziedzic
Józef Chajec
Niniejszy program powstał w wyniku wielu lat fascynacji zagadnieniem uczenia się.
Program „Uczenie się uczenia” służyć ma stworzeniu warunków i sprzyjającego klimatu w procesie uczenia się uczniów.
Zadania spoczywające na nauczycielu są obecnie o wiele trudniejsze niż miało to miejsce w przeszłości. Wymagają bowiem skupienia uwagi zarówno na poszczególnych aspektach procesu nauczania – uczenia się, jak i na poszerzającej się wiedzy na temat doskonalenia szkoły jako określonej całości. Program ten jest nastawiony na podawanie praktycznych wskazówek, odnoszących się do uczenia i nauczania oraz, co za tym idzie, na próbę stworzenia antidotum na samotność nauczyciela narażonego na codzienną krytykę ze strony coraz bardziej wymagającego społeczeństwa. Istnieją praktyczne sposoby czyniące nauczanie zajęciem, dającym poczucie zadowolenie i sukcesu. Mogą one bardziej zwiększać prawdopodobieństwo zainteresowania lub nawet zadziwienia uczniów tym, że zaczynają rozumieć coś, czego nie spodziewali się pojąć. Ich skuteczność jest wyższa niż stosowane zazwyczaj techniki odpytywania uczniów. Istnieją też sposoby pomagania nauczycielom w znalezieniu najlepszej techniki wspomagającej formułowanie oczekiwań względem uczniów w sposób podnoszący ich poczucie własnej wartości. Takim sposobem jest między innymi przyspieszone uczenie się.
II CHAREKTERYSTYKA PROGRAMU
- pozytywną samooceną i wiarą we własne siły, połączonymi ze zdolnością wyznaczania sobie indywidualnych celów, będących podstawą efektywnego uczenia się
- etapami postępowania utworzonymi na podstawie i w sposób rozwijający model wielorakiej inteligencji Howarda Gardnera
- zasadami zawierającymi się w wyzwaniu „... nad poziomy wzlatuj”
Pod pojęciem przyśpieszonego uczenia się kryje się kilka praktycznych podejść do procesu uczenia się, wyprowadzanych z najnowszej wiedzy na temat: funkcjonowania mózgu, motywacji i wiary w siebie, wykorzystania różnych typów inteligencji oraz przechowania w pamięci i przywoływania z niej informacji. Przyspieszone uczenie się jest szansą dla wszystkich odpowiednio motywowanych i właściwie nauczanych uczniów osiągnięcia wyników, które wcześniej mogły być uznawane za leżące poza zasięgiem ich możliwości. Przyspieszone uczenie się pomaga też dzieciom i młodzieży w wyborze preferowanych sposobów nauki. Wdraża również do właściwego uczenia się – umiejętności, której nie zapomina się już do końca życia.
Przyspieszone uczenie się jest podejściem, w którym połączone zostały: wiedza o uczącym się, procesie uczenia się oraz środowisku, w którym ten proces zachodzi. Wiele elementów tego podejścia jest nieświadomie stosowane przez nauczycieli w ich codziennej pracy. Praktyka szkolna dowodzi, że proces nauczanie nie zawsze idzie w parze z procesem uczenia się. To sprawia, że przyspieszone uczenie się należy rozpocząć od poznania potrzeb ucznia, a ponadto od położenia nacisku na zróżnicowanie i motywowanie, w konsekwencji – na traktowanie uczenia się jako dynamicznej i zajmującej zabawy. Właśnie dlatego jest ono przyspieszone, ponieważ pozwala uczniom na wykorzystanie ich potencjalnych możliwości.
1. Pierwszą dyrektywą praktyczną przyspieszonego uczenia się jest zdobycie Wiedzy o własnym umyśle i zasadach jego funkcjonowania podczas uczenia się. Dzięki zrozumieniu działania trzech części mózgu – móżdżku, układu limbicznego i kory mózgowej oraz funkcji, jakie one pełnią, nauczyciele będą mogli stworzyć odpowiednie warunki do nauki, który postawią przed uczniami wyzwania, ale nie wywołają u nich stresu, w których nauka będzie ukierunkowana na wykorzystanie całego potencjału ich umysłu. Struktura i tematyka lekcji dostosowana do odmiennych potrzeb uczniów z dominacją lewej półkuli lub z dominacją prawej półkuli mózgowej daje bowiem automatycznie lepsze efekty.
2. Kiedy jesteśmy otwarci i zrelaksowani, zwiększa się nasza zdolność przyswajania nowych informacji i pojęć. Koniecznym warunkiem uczenia się jest stan „czujnej gotowości”. Będąc w tym stanie, uczeń czuje się dowartościowany, pewny siebie i nie obawia się podjąć ryzyka. Uczenie się powinno, więc być Zabawą, a nie przeżyciem wywołującym strach. Łatwo wówczas powiązać nowe doświadczenia z własnymi celami uczącego się. Wiedząc dokładnie, ile pracy już wykonano, a ile jeszcze jest do zrobienia, czując się jednocześnie zrelaksowanym i otwartym, uczeń ma o wiele większe szanse na osiągnięcie sukcesu. Pomocą przy wytworzeniu takiego stanu może być muzyka.
3. Zaistnienie podczas Lekcji sytuacji sprzyjającej całkowitemu wykorzystaniu możliwości intelektualnych uczniów wymaga od nauczyciela stworzenia stymulującego, a przy tym przyjaznego środowiska, w którym proces uczenia się przebiegać będzie jednocześnie na kilku różnych poziomach. Uczeń zachęcony jest wówczas do stawiania sobie ambitnych celów oraz do poszukiwania konkretnych środków służących ich realizacji. Przekazywane świadome i nieświadome oczekiwania nauczyciela, stają się w takiej sytuacji ważnym czynnikiem, przyczyniającym się do odczuwania sukcesu przez ucznia.
4. Efektywne uczenie się odbywa się za pomocą środków wizualnych, słuchowych i kinestetycznych (WAK). Doświadczenia dowodzą, że komunikacja między dwiema osobami przebiega za pomocą jednego, preferowanego systemu reprezentacyjnego. W każdej grupie uczących się 29% to wzrokowcy, 34% - słuchowcy i 37% - preferujący system kinestetyczny. Chcąc uniknąć nauczania pozostającego przez większość czasu wyłącznie w systemie reprezentacyjnym nauczyciela, uczący powinien korzystać z różnych strategii, „atakując” wszystkie systemy reprezentacyjne występujące u uczniów. Bez takiego „ataku” komunikacja zachodzi jedynie pomiędzy nauczycielem a jedną spośród wymienionych wyżej grup.
5. Oprócz wykorzystania WAK, powinniśmy również trafnie dobierać strategie nauczania i uczenia się w sposób pozwalający na zrobienie użytku z różnych typów inteligencji. Należy zatem najpierw zdiagnozować rozkład poszczególnych typów inteligencji wśród uczniów, a następnie prowadzić zajęcia, pozostając w zgodzie z wynikami diagnozy. W wielu sytuacjach stopień, do jakiego akceptujemy teorię Gardnera nie jest istotny. Ważne jest natomiast to, że oferuje ona system, zgodnie z którym możemy dobierać różne strategie nauczania i uczenia się, dostosowując je do potrzeb uczniów.
6. Kształtując i utrzymując w uczniach wiarę w siebie i wysoką samoocenę, inwestujemy w nich. Taki stan rzeczy osiąga się najlepiej poprzez tworzenie środowiska, które oferuje uczniom poczucie przynależności, zachęca do pracy i pomaga w osiąganiu określonych celów, jest bezpieczne oraz stwarza dogodne warunki dla osiągnięcia sukcesu.
7. W takim środowisku uczniowie czują się zachęceni do próbowania, testowania oraz weryfikowania. Poddawaj więc próbom i poszukuj nowych metod uczenia się, starając się znajdować te najlepsze. Weryfikuj je, wyjaśniając lub demonstrując uczniom nowe umiejętności i wiedzę, stale sprawdzając różnorodne metody.
Uczenie się poprzez zmysły: udział systemów reprezentacyjnych w przekazywaniu i odbieraniu informacji
Wiele lat pracy nad sposobami komunikacji wykazało, że w taki sposób, w jaki poprzez pięć zmysłów doświadczamy otaczającego nas świata, nadajemy również znaczenie informacjom, docierającym do naszego mózgu. Jest to czynność wysoce zindywidualizowana. U jednych odbywa się to drogą skojarzeń wizualnych (wzrokowych), o innych audytywnych (słuchowych), a u innych jeszcze kinestetycznych (czuciowo - ruchowych). Przetwarzanie informacji wewnątrz naszego umysłu odbywa się przy wykorzystaniu któregokolwiek z pięciu zmysłów. Rola wzroku, słuchu i dotyku jest tu jednak dominująca. Do nich odnosi się właśnie skrót WAK (wizualny, audytywny, kinestetyczny).
Osoba posiadająca preferencje wizualne (dominację wzrokowego systemu reprezentacyjnego) będzie z łatwością tworzyć w umyśle bogate sceny, jak również postrzegać siebie w wielu różnych sytuacjach. Często będzie kojarzyła z poszczególnymi słowami różne obrazy, a znaczenie nowym terminom nada tylko wtedy, gdy je „zobaczy” lub otrzyma ich wizualny opis. Kiedy jej zadaniem jest przeliterowanie słowa – najpierw pojawia się ono w umyśle jako zapamiętany obraz w pisowni. Osoba z preferencjami audytywnymi (dominacją słuchowego systemu reprezentacyjnego) będzie wyrażała swoje upodobania poprzez wewnętrzny dialog i ogólne zainteresowanie językiem mówionym. Słowo wymagające przeliterowania zostanie w jej przypadku najpierw „usłyszane”. Osoby takie, przewidując nowe sytuacje, przede wszystkim zastanawiają się nad tym, co zostanie do nich powiedziane oraz co same będą mówić. Preferencje kinestetyczne (dominacja czuciowo – ruchowego systemu reprezentacyjnego) wiążą się z silnymi reakcjami uczuciowymi, emocjami lub wrażeniami dotykowymi. Jeżeli ktoś taki ma przeliterować słowo, najpierw „czuje” jak jego przemyślenia dotyczące przyszłych wydarzeń będą również wiązały się przede wszystkim z silnymi emocjami.
4. Style uczenia się
Każdy człowiek ma swój styl uczenia się i każdy też ma swoje mocne strony.
Profesorowie Ken i Rita Dunn
Kolejnym etapem w procesie przyspieszonego uczenia się jest stosowanie określonych ćwiczeń, czasami nazywanych „aktywacją” różnych etapów inteligencji. Pomocna staje się tutaj teoria wielorakiej inteligencji Howarda Gardnera.
Teoria wielorakiej inteligencji Howarda Gardnera
Howard Gardner stworzył model inteligencji, który stał się centralną częścią każdego procesu przyspieszonego uczenia się.
Siedem rodzajów inteligencji Gardnera to pogrupowane zdolności i umiejętności nie do końca wyliczalne. Gardner opisuje je następująco:
3. Wizualna i przestrzenna: myślenie obrazowe, umiejętne korzystanie z map,
diagramów i tabel, wykorzystanie ruchu towarzyszącego procesowi uczenia się.
4. Muzyczna: wrażliwość emocjonalna, poczucie rytmu, zrozumienie złożoności muzyki.
5. Interpersonalna: łatwy kontakt z innymi ludźmi, umiejętności mediacyjne, dobra komunikatywność.
6. Intrapersonalna: automotywacja, wysoki poziom wiedzy o samym sobie, silne poczucie wartości.
7. Kinestetyczna: dobre wyczucie czasu, uzdolnienia manualne, duże znaczenie zmysłu dotyku, ruchliwość, dobra organizacja przestrzenna.
Prace różnych naukowców nad przyspieszonym uczeniem się dowodzą, iż rozwój pełnego zakresu inteligencji wspomaga proces trwałego uczenia się, a efektywne nauczanie powinno dostarczać okazji do rozwijania wszystkich typów inteligencji.
Według Gardnera rodzimy się, posiadając wszystkie typy inteligencji, jednak podczas naszego życia niektóre z nich rozwijają się silniej, niektóre słabiej, a jeszcze inne – prawie wcale. Uzyskanie dostępu do każdej z nich wymaga zrozumienia, z czym się wiążą.
Inteligencja lingwistyczna
W zakres inteligencji lingwistycznej wchodzi wrażliwość na słowa, ich porządek, brzmienie, rytm, na modulację głosu, a także zdolność kształtowania nastroju, przekonywania i przekazywania informacji.
Uczeń posiadający inteligencję lingwistyczną będzie wykazywał zainteresowanie językiem i grą słów. Będzie uwielbiał wiersze, rymowanki, zabawy słowne, wyrażając to za pośrednictwem ołówka i kartki papieru lub poprzez słuchanie opowiadań.
Inteligencja matematyczno – logiczna
Osoby posiadające inteligencję matematyczno – logiczną cechuje zdolność rozwiązywania problemów w sposób niewerbalny. Lubią one sekwencyjność i porządek rzeczy. Potrafią rozróżniać wzory i związki. Są zdolne do myślenia dedukcyjnego i indukcyjnego.
Uczeń posiadający inteligencję matematyczno – logiczną będzie chętnie szukał różnych rozwiązań problemów oraz fascynował się sylogizmami i analogami. W kręgu jego zainteresowań znajdzie się również posługiwanie się kodami – symbolami, alfabetycznymi lub numerycznymi, a także ćwiczenia dotyczące porządkowania, liczb, pomiarów i szacowania. Inteligencja matematyczno – logiczna może być rozwijania na wszystkich przedmiotach przewidzianych programem szkolnym.
Inteligencja wizualno – przestrzenna
Osoby z dobrze rozwiniętą inteligencją wizualno – przestrzenną posiadają naturalną zdolność do odtwarzania w pamięci obrazów oraz obiektów, a co za tym idzie związanych z nimi skojarzeń emocjonalnych. Charakteryzują się dzięki temu kreatywnością, której innym często brakuje.
Ten typ inteligencji można pobudzać u uczniów podczas lekcji, stosując wizualne pomoce dydaktyczne takie, jak różnego rodzaju diagramy, wykresy, graficzne odwzorowania różnych procesów i zależności, mapy pamięci. Korzystanie z tablic umieszczonych na linii lub ponad linią wzroku ma ogromne znaczenie dla ucznia z preferencjami, o których tu mowa. Tablice takie powinny być jaskrawe i kolorowe, a przy tym o różnych kształtach. Dobrze jest od czasu do czasu zmieniać sposób zajmowania przez uczniów miejsc w klasie. Zabieg taki stwarza im możliwość postrzegania stosowanych przez ciebie bodźców wizualnych z różnej perspektywy.
Inteligencja muzyczna
Uczeń posiadający inteligencję muzyczną lubi śpiewanie, muzyk, teksty piosenek, wiersze, rymowanki, rapowanie, wspólne czytanie oraz różne bezsensowne odgłosy. Uczniowie tacy mogą lepiej się uczyć przy akompaniamencie muzyki, rapując daną porcję materiału lub układając rymowanki, które podsumowują kluczowe treści. Daty, formuły matematyczne i tablice okresowe na dłużej pozostaną w pamięci rapowane bądź odśpiewane w żywym rytmie niż wypowiedziane znanym, opanowanym głosem nauczyciela.
Inteligencja interpersonalna
Gardner uważa, że inteligencja interpersonalna i intrapersonalna zawierają w sobie cech wszystkich innych typów inteligencji. Uczeń z dobrze rozwiniętą inteligencją interpersonalną lubi ćwiczenia prowadzone w parach bądź małych grupach oraz naukę wymagającą współpracę z innymi osobami, a także ćwiczenia, które wymagają spojrzenia na pewne problemy z perspektywy innych osób, współodczuwania, podziału ról i obowiązków, konsultacji z nauczycielami lub innymi dorosłymi oraz podziału w zabawach mających na celu rozwiązywanie konfliktów.
Inteligencja intrapersonalna
Osoby posiadające dobrze rozwinięta inteligencję intrapersonalną będą:
- świadome swoich myśli, uczuć i emocji, będą poszukiwały dla nich wyjaśnienia,
- podejmowały próby poszukiwania odpowiedzi na pytania filozoficzne,
- miały dokładny obraz samego siebie,
- konsekwentne w stosowaniu i w życiu zgodnie z własnymi zasadami i przekonaniami,
- doceniały rozwój i wzrost wewnętrzny,
- posiadały wysoką automotywację,
- czerpały przyjemność z czasu poświęconego na spokojną refleksję,
- chętnie korzystały z czasopism i dzienników.
Inteligencja kinestetyczna
Uczeń posiadający zdolności kinestetyczne najlepiej będzie się czuł podczas symulacji i ćwiczeń z podziałem na role, wymagających gry aktorskiej i mimiki, ćwiczeń odprężających i zachęcających do działania, wycieczek i zajęć w terenie. Jego zadowolenie wywoła możliwość grzebania w stercie rupieci oraz zabawy grupowe wymagające przemieszczania się w różne miejsca klasy.
Kwestionariusz do badania wielorakich typów inteligencji
Kwestionariusz do badania wielorakich typów inteligencji jest szybkim sposobem na określenie rozkładu poszczególnych z nich wśród uczniów twojej klasy. Może być wykorzystany jako pomoc w rozwijaniu ich możliwości i potencjału.
Faza cyklu przyśpieszonego uczenia się:
Tworzenie środowiska
wspierającego proces
uczenia się Faza ta następuje przed rozpoczęciem właściwego cyklu. Do jej zakończenia zachodzi wtedy, gdy zostaną przygotowane odpowiednie warunki do nauki:
ü Uczeń musi być wolny od obaw i stresu oraz czuć, że zostało postawione przed nim wyzwanie.
ü Jego umysł powinien pozostawać otwarty na przyjmowanie nowych wiadomości. Stan ten może osiągnąć dzięki stosowaniu ćwiczeń relaksujących.
ü Elementy modelu WSWS są prawidłowo wdrażane.
ü Nauczyciel w pozytywny sposób przekazuje swoje wysokie oczekiwania.
Powiązanie treści
Nauczania Podczas tej fazy temat lub grupa tematów zostaje powiązana z już przerobionym materiałem oraz tym, który ma być dopiero omawiany podczas lekcji.
ü Pomóż uczniom połączyć przerabiane treści nauczania z ich długookresowym celami.
ü Pozwól im odkryć swoje mocna strony i określić indywidualny styl uczenia się.
ü ...
iwona25574