Przedwzmacniacze_lampowe_4(1).pdf

(321 KB) Pobierz

S P R Z Ę T

Lampy mocy, część 1

Kolejn¹ czÍúÊ artyku³u

o†lampach we wspÛ³czesnej

elektronice poúwiÍcamy

prezentacji podstawowych

zagadnieÒ zwi¹zanych

z†lampami mocy.

NajczÍúciej uøywanymi we wzmacnia-

czach gitarowych lampami mocy s¹ tet-

rody strumieniowe i†pentody. Do pierw-

szych naleøy 6V6, jej mocniejsza wersja

6L6 z†ca³¹ rodzin¹ klonÛw - KT66, KT88,

6AL6, 5881, 6550, 7027. Do drugich EL84,

EL34/37/38.

Obecnie wytwarzane s¹ w†Chinach,

Rosji (Reflector/Sovtek w†Saratowie, Svet-

lana w†St. Petersburgu), S³owacji (Cadca

JJ Electronic, dawna Tesla), Czechach

i†w†nowej Jugos³awii (EI Nis).Kilku nie-

wielkich producentÛw wznowi³o dzia³al-

noúÊ takøe w†USA.

Lampy wyprodukowane w†minionych

latach przez RCA, General Electric, Sie-

mensa, Mullarda, Brimara, Philipsa, etc.

okreúlane s¹ mianem NOS (ang. New Old

Stock), czyli nie uøywane, d³ugo maga-

zynowane. S¹ to najczÍúciej lampy bar-

dzo dobrej jakoúci, jednak niezwykle dro-

gie, szczegÛlnie, jeúli podano je proce-

durze dobierania w†pary pod wzglÍdem

rÛwnoúci parametrÛw.

Osobnym problemem, niestety ca³kowi-

cie pomijanym we wszelkiego rodzaju re-

klamach, zestawieniach, itd. jest to, czy

owe lampy poddawane s¹ skomplikowa-

nemu procesowi trenowania, obowi¹zuj¹-

cemu np. w†zastosowaniach militarnych.

Lampy obecnie wytwarzane prezentuj¹

bardzo zrÛønicowan¹ jakoúÊ. Paradoksal-

nie, nie zawsze niska jakoúÊ idzie w†pa-

rze ze s³abymi walorami ods³uchowymi.

Stosunkowo s³abe pod wzglÍdem trzyma-

nia parametrÛw lampy chiÒskie daj¹ bar-

dzo dobre koÒcowe brzmienie.

Wiod¹ce wydaj¹ siÍ byÊ fabryki rosyj-

skie, choÊ np. nasi po³udniowi s¹siedzi

sprzedaj¹ swoje EL34 takim firmom jak

Marshall, Engl czy Groove Tubes. OgÛlne

pogorszenie jakoúci ma swoje ürÛd³o w†nie-

przestrzeganiu bardzo úcis³ych reøimÛw

technologicznych i†braku konkurencji.

ChoÊ pozornie lampa wydaje siÍ byÊ

przyrz¹dem wrÍcz prymitywnym w†po-

rÛwnaniu do np. uk³adu scalonego, to

jednak aby mog³a d³ugo pracowaÊ i†trzy-

maÊ parametry musi byÊ wykonana nie-

zmiernie precyzyjnie, przy uøyciu defi-

cytowych surowcÛw, czÍsto bardzo tok-

sycznych i†rÍcznie sk³adana z†kilkudzie-

siÍciu drobnych elementÛw przez wys-

oko kwalifikowany personel. Odgazowa-

nie metalowych czÍúci, aktywacja kato-

dy, czystoúÊ surowcÛw i†samego úrodo-

wiska wytwÛrni, itp., maj¹c ogromny

wp³yw na utrzymanie prÛøni, stanowi

rÛwnieø nie lada problem.

Wysoka jakoúÊ ìstarychî lamp bra³a siÍ

z†faktu, øe w†okresie zimnej wojny (sic!),

ca³a Ûwczesna elektronika wojskowa

oparta by³a o†przyrz¹dy prÛøniowe. Mu-

sia³y wiÍc one spe³niaÊ bardzo ostre nor-

my. Niech przyk³adem bÍdzie ulepszony

klon 6L6, lampa 5881, ktÛrej miliony

egzemplarzy pe³ni³y s³uøbÍ w†uk³adach

serwomechanizmÛw bombowcÛw B-52.

To z†tamtych czasÛw pochodz¹ lampy

z†anodami wykonanymi z†kilku warstw

rÛønych metali lub grafitu, posiadaj¹ce

tzw. napinane siatki i†trwa³oúÊ katod rzÍ-

du 10000 godzin. Dzisiejsze kopie s¹ nie-

kiedy bardzo odleg³e od pierwowzorÛw,

dlatego zalecana jest daleko id¹ca ostroø-

noúÊ podczas uruchamiania uk³adu oraz

traktowanie danych podawanych przez

producentÛw z†rezerw¹. Mimo to, ame-

rykaÒskie i†zachodnioeuropejskie firmy

kupuj¹ przys³owiowy ìwagonî lamp na-

zywanych øartobliwie ìcheapiesî, ktÛre

nastÍpnie poddaj¹ procesowi uzdatnia-

nia, zestawiaj¹c w†pary lub kwartety je-

dynie lampy dobre. Koszt takiej pary

waha siÍ miÍdzy 25..60$ w†przypadku

EL34, nawet do 10$ za parÍ 6L6 lub 6550.

Niekiedy moøna jeszcze nabyÊ na gie³-

dach lampy specjalnej jakoúci, np. 6P3S-

E lub E34L, przewyøszaj¹ce parametrami

lampy standardowe.

Pocieszaj¹cy jest fakt, øe obecnie dzia-

³aj¹cy wytwÛrcy czuj¹c przys³owiowy od-

dech konkurencji oraz bardziej staraj¹ siÍ

ìdopieúciÊî klientÛw konstruuj¹c swoje

w³asne EL34 w†oparciu o†najlepsze wzor-

Elektronika Praktyczna 12/99

S P R Z Ę T

ce - np. Mullarda czy Siemensa. W†re-

zultacie znÛw pojawi³y siÍ lampy z†po-

z³acanymi siatkami steruj¹cymi, grafito-

wanymi S2 i†laminowanymi anodami.

Tetrody strumieniowe i†pentody s¹ lam-

pami piÍcioelektrodowymi i†dlatego czÍs-

to s¹ ze sob¹ mylone, choÊ mog¹ siÍ

wzajemnie zastÍpowaÊ, oczywiúcie po ko-

rekcji napiÍcia polaryzacji wstÍpnej (bias)

i†ewentualnej zmianie wartoúci rezysto-

rÛw siatek ekranowych S2.

Zdarza siÍ jednak, øe pentoda - np.

EL34 - ma za swÛj dok³adny odpowied-

nik tetrodÍ - 6CA7 (inna podobna para

to EL37 i†KT66). Istotna rÛønica zawarta

jest w†ich strukturze wewnÍtrznej. Tet-

rodÍ strumieniow¹ moøna uznaÊ za pen-

todÍ o†odmiennej konstrukcji siatki trze-

ciej. W†obydwu typach lamp chodzi jed-

nak g³Ûwnie o†to samo - redukcjÍ nieko-

rzystnego zjawiska dynatronowego

i†zmniejszenie pojemnoúci pomiÍdzy ano-

d¹ i†siatk¹ steruj¹c¹.

Tetroda strumieniowa posiada:

1) katodÍ (ang. catohode),

2) siatkÍ steruj¹c¹ (ang. control grid) S1,

3) siatkÍ ekranuj¹c¹ (ang. screen grid) S2,

4) p³ytki formuj¹ce wi¹zki elekt-

ronÛw (ang. beam forming pla-

tes),

5) anodÍ (ang. plate),

6) w³Ûkno øarzenia (ang. heater,

filaments).

W†pentodzie zamiast p³ytek,

istnieje trzecia - dodatkowa siat-

ka S3, zwana siatk¹ hamuj¹c¹

(ang. supressor grid). Zwykle

p³ytki formuj¹ce w†tetrodach lub

siatka trzecia w†pentodach ³¹-

czone s¹ bezpoúrednio z†katod¹

wewn¹trz lampy lub przewodem

na zewn¹trz, na podstawce. Ka-

toda tetrody zazwyczaj jest p³as-

ka, pentody owalna. W†tetrodzie

zwoje obydwu siatek pokrywaj¹

siÍ i†maj¹ ten sam skok. W†pen-

todzie kaøda siatka ma inn¹ iloúÊ

nie pokrywaj¹cych siÍ zwojÛw.

Te rÛønice powoduj¹, øe do po-

prawnej pracy tetroda potrzebuje

znacznie mniejszego pr¹du siatki ekra-

nuj¹cej, jej charakterystyki wznosz¹ siÍ

korzystnie bardziej stromo, ³atwiej w†nich

uzyskiwaÊ duøe wartoúci pr¹du

anody.

Poniewaø obwÛd siatki

ekranuj¹cej tetrody jest

mniej krytyczny niø

w†pentodzie, lampy te

trudniej

ìwpadaj¹î

w†przesterowanie, ich od-

powiedü na pobudzenie

sygna³em w†funkcji czÍs-

totliwoúci istotnie rÛøni

siÍ od analogicznej cha-

rakterystyki pentod. Na-

leøy pamiÍtaÊ, øe pr¹d

p³yn¹cy przez lampÍ wy-

bitnie zaleøy od potencja-

³u siatki drugiej (przy

Ua=const.) i†w†znikomym

stopniu od napiÍcia anody

(przy Us2=const.).

To w³aúnie ta cecha pen-

tod i†tetrod jest odpowie-

dzialna za generowanie

nieparzystych harmonicz-

nych - g³Ûwnie trzeciej - oczy-

wiúcie w†uk³adach push-pull.

Umoøliwia jednak stosowanie np.

prze³¹cznika mocy wyjúciowej prze³¹cza-

j¹cego tylko anody na napiÍcie znacznie

wyøsze od po-

tencja³u S2 bez

koniecznoúci in-

gerencji w†ob-

wÛd ujemnego

przedpiÍcia S1.

NajogÛlniej

rzecz ujmuj¹c -

przesterowane

tetro-

dy charakteryzuj¹ siÍ ostrym obcinaniem

(ang. hard clipping) a†pentody miÍkkim

(ang. soft clipping).

Dobrze zrÛwnowaøony uk³ad przeciw-

sobny charakteryzuje siÍ samoistnym za-

nikaniem parzystych harmonicznych, nie-

zaleønie od tego czy jako lampy koÒcowe

pracuje para triod, tetrod, pentod lub

tetrod i†pentod w†uk³adzie triodowym.

W†przypadku czterech lub wiÍkszej licz-

by lamp koÒcowych o††poziomie drugiej

harmonicznej decyduje g³Ûwnie rozbieø-

noúÊ ich parametrÛw, jak i†asymetria sa-

mego odwracacza fazy i†transformatora

wyjúciowego. Tetrody strumieniowe

(g³Ûwnie KT66, KT88 i†6550), podobnie

jak s³ynne triody 211, 300B lub 845 s¹

z†powodzeniem stosowane w†najbardziej

wyrafinowanych konstrukcjach Hi-Fi.

Dok³adne omÛwienie funkcjonowania

lamp wykracza poza ramy niniejszych roz-

waøaÒ. WúrÛd klasycznych konstrukcji

wzmacniaczy istnieje napisany podzia³ na

wyposaøone w†6L6 lub EL32. Kaødy typ

lamp ma swÛj niepowtarzalny zespÛ³ pa-

rametrÛw rzutuj¹cych na ostateczne wa-

lory brzmieniowe. Niew¹tpliwie British

Sound zwi¹zany jest z†lampami EL84

i†EL34 (Vox, Marshall, Hiwatt), a†ca³a ga-

ma FenderÛw (od ma³ych tweedíÛw po

blackface) zawdziÍcza swÛj ìamerykaÒskiî

charakter lampom 6V6 lub 6L6.

W†úwiatku fanÛw lampowego brzmie-

nia istnieje swoista moda na rankingi

lamp pochodz¹cych od rÛønych produ-

centÛw. Z†regu³y wzorcem jest zestaw

sprawdzonych lamp typu NOS, zamon-

towanych w†klasycznym wzmacniaczu

Fender lub Marshall, pod³¹czonym do

odpowiedniego zespo³u g³oúnikÛw. Po za-

mianie na lampy wspÛ³czesnego, grupa

muzykÛw, producentÛw wzmacniaczy

i†dziennikarzy periodykÛw o†tematyce

muzycznej, ocenia ich wady i†zalety, uøy-

waj¹c oczywiúcie rÛwnie klasycznych

GibsonÛw i†FenderÛw.

Tomasz Wojkowski

Elektronika Praktyczna 12/99

Przedwzmacniacze_lampowe_4(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: