Borelioza 2007 Panacewicz Zaburzenia immunologiczne w zapaleniu stawów.pdf
(
261 KB
)
Pobierz
Zaburzenia immunologiczne w zapaleniu stawów w chorobie z Lyme
141
Zaburzenia immunologiczne w zapaleniu stawów
w boreliozie z Lyme
SŁAWOMIR A. PANCEWICZ
1
, RYSZARD RUTKOWSKI
2
, KRZYSZTOF RUTKOWSKI
3
,
JOANNA M. ZAJKOWSKA
1
, MACIEJ KONDRUSIK
1
Akademia Medyczna w Białymstoku:
1
Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, kierownik:
dr hab. med. S.A. Pancewicz;
2
Samodzielna
Pracownia Diagnostyki Oddechowej i Bronchoskopii, kierownik:
prof. dr hab. med. Z. Siergiejko;
3
Queen Mary’s Hospital, Sidcup NHS Trust,
United Kingdom, kierownik:
A.G. Jariwalla MD, FRCP
Zaburzenia immunologiczne w zapaleniu stawów w boreliozie
z Lyme
Pancewicz S.A.
1
, Rutkowski R.
2
, Rutkowski K.
3
, Zajkowska J.M.
1
,
Kondrusik M.
1
Akademia Medyczna w Białymstoku:
1
Klinika Chorób Zakaźnych i
Neuroinfekcji, e-mail: neuroin@amb.edu.pl;
2
Samodzielna Pracow-
nia Diagnostyki Oddechowej i Bronchoskopii;
3
Queen Mary’s Hospi-
tal, Sidcup NHS Trust, United Kingdom
Borelioza z Lyme zwana też chorobą z Lyme jest przewlekłą, wielo-
układową chorobą odzwierzęcą, wywołaną przez krętki Borrelia burg-
dorferi. Stosunkowo częstym objawem zakażenia B. burgdorferi jest
zapalenie stawów. Patogeneza boreliozowego zapalenia stawów jest
wieloczynnikowa. Badanie histopatologiczne błony maziowej stawów
oraz zaburzenia immunologiczne wykazuje zmiany podobne do
stwierdzanych w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Patomechanizm
zmian odpowiedzialnych za rozwój zmian stawowych w przebiegu
boreliozy z Lyme do chwili obecnej nie jest jednoznacznie wyjaśnio-
ny. We wczesnym etapie stanu zapalnego obserwuje się interakcję
pomiędzy B. burgdorferi a granulocytami wielojądrzastymi i komór-
kami śródbłonka, która prowadzi do wytwarzania reaktywnych form
tlenu, produktów peroksydacji lipidów oraz innych mediatorów za-
palnych. Postępujące uszkodzenie chrząstki stawowej i obserwo-
wana w trakcie zapalenia stawów utrata integralności macierzy po-
zakomórkowej w dużym stopniu zależy od istniejącej równowagi
pomiędzy procesami anabolicznymi i katabolicznymi w zapalnie
zmienionym stawie. Ważnym zjawiskiem immunologicznym warun-
kującym powstanie i podtrzymywanie przetrwałego zapalenia sta-
wów wydaje się być mimikrą molekularną pomiędzy OspA (outer
surface protein A), a cząsteczką adhezyjną LFA-1a.
Słowa kluczowe:
borelioza z Lyme, Borrelia burgdorferi, zapalenie
stawów, patomechanizm
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 134, 141
Immunopathology of Lyme arthritis
Pancewicz S.A.
1
, Rutkowski R.
2
, Rutkowski K.
3
, Zajkowska J.M.
1
,
Kondrusik M.
1
Medical University of Bialystok, Poland:
1
Department of Infectious
Diseases and Neuroinfections, e-mail: neuroin@amb.edu.pl;
2
Labo-
ratory of Respiratory Diagnostics and Bronchoscopy;
3
Queen Ma-
ry’s Sidcup NHS Trust, United Kingdom
Lyme borreliosis (Lyme disease) is the most prevalent tick-borne
disease caused by spirochaetes of the Borrelia species complex.
Arthritis is one of the common manifestations of B. burgdorferi infec-
tion. The pathomechanism of articular changes in Lyme arthritis has
not yet been elucidated. Histopathological studies of synovia and
immunological changes are similar to rheumatoid arthritis. In the early
stage of inflammation B. burgdorferi interact with polynuclear granu-
locytes and epithelial cells, triggering production of reactive oxygen
species, lipid peroxidation products and other inflammatory media-
tors. The imbalance between anabolic and catabolic processes in
inflamed joints results in the progressive destruction of articular car-
tilage and disintegration of extracellular matrix. Molecular mimicry
between OspA (outer surface protein A) and adhesion molecule
LFA-1a seems to be responsible for chronic arthritis.
Key words:
Lyme arthritis, Borrelia burgdorferi, pathomechanism
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 134, 141
Borrelioza z Lyme (krętkowica kleszczowa, choroba z Lyme,
Borreliosis, Lyme borreliosis, Lyme disease) jest wieloukła-
dową przewlekłą chorobą odzwierzęcą przenoszoną przez
kleszcze, wywołaną przez krętki
Borrelia burgdorferi
[11, 14,
17, 20, 41].
Stosunkowo częstym objawem zakażenia
B. burgdorferi
jest
zapalenie stawów, które może wystąpić zarówno we wczesnym,
rozsianym stadium boreliozy, jak również w stadium zakażenia
przewlekłego. W Stanach Zjednoczonych, gdzie dominuje za-
każenie
B. burgdorferi sensu stricto,
u około 60% nieleczonych
chorych z rumieniem wędrującym – EM (łac.
erythema migrans)
występują przemijające objawy zapalenia jednego lub wielu sta-
wów [11, 14, 26]. Natomiast w Europie, gdzie czynnikiem wy-
wołującym jest częściej
B. garinii
i
B. afzelii
zapalenie stawów
obserwuje się tylko u 3 do 15% chorych [4, 11].
Według
Zimmermann-Górskiej
zapalenie stawów rozwija
się u około 60% osób w okresie od kilku tygodni do 2 lat od
zakażenia, w tym po upływie około 6 miesięcy u 60% osób
nieleczonych i 30% leczonych [48]. Dolegliwości ze strony
narządu ruchu najczęściej dotyczą dużych stawów, zwłasz-
cza kolanowych, następnie stawów barkowych i łokciowych.
Stosunkowo często zajęte są stawy skroniowo-żuchwowe,
natomiast do rzadkości należą dolegliwości ze strony drob-
nych stawów dłoni i stóp. Najczęściej epizody ostrego zapale-
nia stawów z towarzyszącym bolesnym obrzękiem, rzadziej
ze wzmożonym ociepleniem i zaczerwienieniem, dotyczą asy-
metrycznych, pojedynczych, dużych stawów i utrzymują się
przez kilka tygodni. Rzadko obserwuje się symetryczne zapa-
lenie wielostawowe. Choroba ma najczęściej charakter samo-
ograniczający się, ale może przechodzić w postać przewlekłą
prowadząca do trwałej destrukcji stawów [11, 14, 20, 26].
PATOGENEZA BORELIOZOWEGO ZAPALENIA
STAWÓW
Patogeneza boreliozowego zapalenia stawów jest wieloczyn-
nikowa, a ciężkość przebiegu choroby zależy od liczby kręt-
142
S.A. Pancewicz i wsp.
ków w zaatakowanych narządach, zjadliwości krętka oraz
odpowiedzi immunologicznej organizmu [46].
Badanie histopatologiczne błony maziowej stawów oraz
zaburzenia immunologiczne w boreliozowym zapaleniu sta-
wów wykazuje zmiany podobne do stwierdzanych w reumato-
idalnym zapaleniu stawów [1, 7, 11]. W obu schorzeniach wy-
stępuje też nasilona oporność zapalnych procesów stawowych
na leczenie antybiotykami u chorych o antygenach zgodności
tkankowej klasy II HLA-DRA, DRB1*0401 (Dw4, Dw14) oraz
HLA DR1 (DRB10101) [1, 19, 42]. Cechą charakterystyczną
wyłącznie dla zapalenia stawów w boreliozie są widoczne zło-
gi fibryny i zmiany zarostowe w naczyniach tętniczych (endar-
teritis obliterans)
błony maziowej stawów [1].
przetrwania, mimo leczenia antybiotykami, krętka
B. burg-
dorferi
wewnątrz stawów, co w konsekwencji jest przyczyną
długotrwałej stymulacji stanu zapalnego [26, 41].
PROCESY ZAPALNE PROWADZĄCE
DO PRZEWLEKŁEGO USZKODZENIA CHRZĄSTKI
STAWOWEJ
Postępujące uszkodzenie chrząstki stawowej i obserwowa-
na w trakcie zapalenia stawów utrata integralności macierzy
pozakomórkowej w dużym stopniu zależy od istniejącej rów-
nowagi pomiędzy procesami anabolicznymi i katabolicznymi
w zmienionym zapalnie stawie. Aktywność kataboliczną chon-
drocytów zwiększają wytwarzane wewnątrz stawu RFT [29].
Jednocześnie uwalniane w procesie chorobowym cytokiny
prozapalne IL-1b i TNF-a ograniczają aktywność dysmutazy
ponadtlenowej – SOD (ang. superoxidative diamutase) w
chrząstce stawowej podtrzymując nadmierne wytwarzanie
RFT w zmienionym chorobowo stawie. Chondrocyty mają
także zdolność wytwarzania tlenku azotu (NO) oraz takich
mediatorów zapalnych, jak: eikozanoidy i cytokiny. Uwolnio-
ne mediatory zapalne aktywują bezpośrednio i pośrednio ko-
lagenazę, zmniejszają syntezę kolagenu i proteoglikanów,
ograniczają aktywność metaloproteinaz, hamują proliferację
chondrocytów i indukują ich apoptozę, co prowadzi do de-
gradacji chrząstki stawowej [12, 31, 39, 30].
Chondrocyty poddane stresowi oksydacyjnemu zdolne są
również do obrony antyoksydacyjnej, do której wykorzystują
m.in. katalazę oraz cytozolową (CuZnSOD) i mitochondrial-
ną (MnSOD) dysmutazę ponadtlenkową [31]. Aktywność
CuZnSOD w chondrocytach, w płynie stawowym i w surowi-
cy chorych na reumatoidalne zapalenie stawów jest wyższa
niż w innych komórkach. Uważa się jednak, że zwiększenie
aktywności SOD w surowicy i płynie stawowym jest nieade-
kwatne do zwiększenia stężenia RFT na skutek większej
generacji H
2
O
2
i/lub rodnika hydroksylowego w przebiegu
reakcji Fentona lub Habera-Weisa. Deficyt aktywności SOD w
chrząstce stawowej sprzyja nadmiernej wrażliwość chrząstki
na atak RFT [31]. Poza aktywnością katalazy i SOD na rozwój
i przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów oraz choroby
zwyrodnieniowej stawów mają korzystny wpływ działające
antyoksydacyjnie witaminy E, A i C oraz cynk i selen [36].
ZMIANY ZAPALNE W OSTRYM BORELIOZOWYM
ZAPALENIU STAWÓW
Z badań wykonanych na modelu zwierzęcym oraz z oceny
histopatologicznej maziówki pobranej od chorych wiadomo,
że ostre zapalenie stawów w boreliozie charakteryzuje się
uszkodzeniem śródbłonka naczyń, obrzękiem i przerostem
błony maziowej, złogami fibryny, nacieczeniami złożonymi z
granulocytów wielojądrzastych.
We wczesnym etapie stanu zapalnego dochodzi do inte-
rakcji pomiędzy
B. burgdorferi,
a granulocytami wielojądrza-
stymi i komórkami śródbłonka. Wzajemne oddziaływanie
pomiędzy LFA-1 (ang. lymphocyte function associated anti-
gen-1) i VLA-4 (ang. very late antigen-4), a ICAM-1 (ang.
intercellular adhesion molecule-1) i VCAM-1 (ang. vascular
cell adhesion molecule-1) powoduje mocne przyleganie leu-
kocytów do powierzchni śródbłonka, pośrednicząc w komu-
nikacji międzykomórkowej w ognisku zapalnym oraz prowa-
dząc do indukowania stanu zapalnego przez gromadzące się
leukocyty wielojądrzaste [1, 15, 31, 38]. Obecny w błonie
maziowej LFA-1 może też odpowiadać za molekularną mimi-
krę pomiędzy OspA, a LFA-1a. Wewnątrz stawu objętego
stanem zapalnym, ekspresja LFA-1 na limfocytach T jest
zwiększona, a fagocytoza przez makrofagi apoptycznych lim-
focytów T prowadzi do prezentacji białek LFA-1a
332-340
. Lim-
focyty T mogą być stymulowane nie tylko przez OspA, ale
również przez krzyżowo-reaktywne epitopy LFA-1. Po elimi-
nacji krętka ze stawów, mogą być one nadal aktywowane
przez LFA-1.
Limfocyty T obecne w płynie stawowym większości cho-
rych na boreliozowe oporne na antybiotykoterapię zapalenie
stawów, w przeciwieństwie do chorych z innymi rodzajami
zapalenia stawów, reagują zarówno z OspA jak i LFA-1, co
wskazuje że mimikra molekularna pomiędzy OspA, a LFA-1
jest ważnym czynnikiem przetrwałego zapalenia stawów [1,
13, 37].
W późniejszym okresie procesu zapalnego dochodzi do
nacieku przez leukocyty jednojądrzaste komórek okołonaczy-
niowych [1, 7, 39, 41, 46]. Granulocyty obojętnochłonne, ko-
mórki kwasochłonne, tuczne oraz makrofagi w tym okresie
wytwarzają liczne mediatory zapalne, w tym m.in. reaktywne
formy tlenu (RFT) i eikozanoidy, przez co mogą one istotnie
wpływać na intensywność odpowiedzi immunologicznej [7,
28, 45].
Synergistyczne współdziałanie makrofagów i limfocytów
T jest kolejną istotną – obok obecności czynnika chorobowe-
go – przyczyną ostrego, destrukcyjnego zapalenia stawów o
etiologii
B. burgdorferi
[9, 10, 32]. Podobnie związanie kręt-
ka
B. burgdorferi
z płytkami krwi, za pośrednictwem specy-
ficznego receptora integryny
a
IIb
b
3
, umożliwia mu wniknięcie
i przeżycie wewnątrz stawu [5, 6].
W obrębie stawów objętych zapaleniem wykazano zarów-
no obecność
B. burgdorferi,
jak i jej materiału genetycznego
[11, 33, 43]. DNA
B. burgdorferi
częściej stwierdzano w bło-
nie maziowej niż w płynie stawowym [25]. Z kolei u chorych z
nawracającym zapaleniem stawów, DNA krętka stwierdzano
jedynie w błonie maziowej [35]. Wskazuje to na możliwość
UDZIAŁ CYTOKIN W PATOMECHANIZMIE
PRZEWLEKŁYCH ZMIAN STAWOWYCH
Patomechanizm zmian odpowiedzialnych za rozwój zmian
stawowych w przebiegu boreliozy do chwili obecnej nie jest
jednoznacznie wyjaśniony. Komórkowa odporność przeciw-
ko
B. burgdorferi
charakteryzuje się dominacją odpowiedzi
typu Th
1
, która wydaje się nieodzowna do pokonania zaka-
żenia [15, 32, 39, 41]. Stwierdzono, że już mała liczba kręt-
ków może prowokować wczesne zapalenie stawów przez
indukowanie odpowiedzi immunologicznej poprzez recepto-
ry toll-podobne (ang. toll-like receptors) (ryc. 1 ) [17, 21, 23,
26, 40]. Napływ granulocytów wielojądrzastych i rozwój pro-
cesu zapalnego w obrębie stawów może być też zależny od
aktywności chemokin [2, 16, 17 ].
Badania prowadzone przez wielu autorów wskazują z kolei
na IFN-g i TNF-a, jako głównych sprawców rozwoju zapale-
nia stawów o etiologii
B. burgdorferi
[22, 27 ]. Sugeruje się
również, że zwiększona liczebność komórek wytwarzających
IFN-g, głównie limfocytów CD8+ wskazuje na cięższą postać
zapalenia stawów [8].
Jednoznacznie udowodniono, że krętek i jego białko OspA
indukują wytwarzanie przez limfocyty jednojądrzaste dużych
stężeń IL-6, co może wpływać na rozwój i przebieg zapalenia
stawów [23, 27]. W patomechanizmie boreliozowego zapale-
nia stawów – podobnie jak w przypadkuo reumatoidalnego
zapalenia stawów, reaktywnych zapaleń stawów oraz choro-
Zaburzenia immunologiczne w zapaleniu stawów w chorobie z Lyme
143
Borrelia burgdorferi
OspA
Peptydy białkowe
CD86
TCR
CD80
Makrofag
TLR2
Limfocyt Th
1
OspA
Peptydy białkowe
CD86
TLR2
CD80
Elastaza
TCR
Kolagenaza
IL-6
IL-12
IL-15
IL-18
IL-17
Prostaglandyny
Leukotrieny
Tromboksany
Reaktywne formy tlenu i azotu
Chondronektyna, proteoglikany, kolagen
Przewlekłe zapalenie stawu/-ów
w boreliozie z Lyme
Ryc. 1.
Proces zapalny w zapaleniu stawów w boreliozie z Lyme
Fig. 1.
Inflammatory process in Lyme arthritis
by zwyrodnieniowej stawów – istotne znaczenie odgrywają tak-
że: IL-1b, IL-12, IL-15, IL-17, IL-18 [18, 24, 31, 34, 44, 49].
Wytwarzanie cytokin prozapalnych, a szczególnie TNF-a
podlega kontroli IL-10 i tylko w niewielkim stopniu IL-4. IL-10
wywiera wyraźny wpływ na przebieg i natężenie procesu za-
palnego w stawach myszy genetycznie pozbawionych zdol-
ności wytwarzania IL-10 [3, 18, 47]. Niestety działanie ochron-
ne IL-10 i IL-4, nie stanowi wystarczającego mechanizmu za-
bezpieczającego przed powstaniem i rozwojem zmian pato-
logicznych w stawach po zakażeniu krętkami
B. burgdorferi.
PODSUMOWANIE
Jak wynika z licznych doniesień naukowych
B. burgdorferi
po-
trafi, poprzez zróżnicowane mechanizmy immunologiczne, spo-
wodować ostry i/lub przewlekły proces zapalny w obrębie jed-
nego lub wielu stawów. Zapalenie stawów w boreliozie wystę-
puje stosunkowo rzadko i w większości przypadków może być
leczone skutecznie za pomocą antybiotyków, chociaż około
10% chorych nie odpowiada właściwie na to leczenie. U około
10 % chorych – mimo stosowania właściwej antybiotykotera-
pii – pojawia się antybiotykooporność, najczęściej prowadzą-
ca do przewlekłego zapalenia stawów [11, 20].
Przyczyną przewlekania się procesu zapalnego, może być
obecność krętka wewnątrz stawów i wzbudzanie przez nie-
go zapalenia lub indukowane zakażeniem zjawisko mimikry
molekularnej, które powoduje utrzymywanie się przewlekłe-
go procesu zapalnego pomimo eradykacji krętka ze stawów
[1, 15, 26, 39, 41]. W końcowym okresie może dojść do po-
wstania istotnych klinicznie zmian destrukcyjnych w zmie-
nionych chorobowo stawach, co zdecydowanie pogarsza
samopoczucie chorych i jakość ich codziennego życia. Z tych
względów zapalenie stawów w boreliozie powinno być wcze-
śnie i właściwie leczone, aby uniknąć powstania potencjal-
nych powikłań ze strony narządu ruchu. W leczeniu antybio-
tykoopornego zapalenia stawów w boreliozie celowe może
być rozważenie leczenia antycytokinowego [49].
144
S.A. Pancewicz i wsp.
PIŚMIENNICTWO
1. Akin E., Aversa J., Steere A.C.:
Expression of adhesion molecules in
synovia of patients with treatment-resistant Lyme arthritis.
Infect. Immun.,
2001, 69, 1774-1780.
2. Brown C.R., Blaho V.A., Loiacono C.M.:
Susceptibility to experimental
Lyme arthritis correlates with KC and monocytes chemoattractant prote-
in-1 production in joints and requires neutrophils recruitment via CXCR2.
J. Immunol., 2003, 171, 893-901.
3. Brown J.P., Zachary J.F., Teuscher C. i wsp.:
Dual role of interleukin-10 in
murine Lyme disease: regulation of arthritis severity and host defense.
Infect. Immun., 1999, 67, 5142-5150.
4. Cimmino M., Granstrom M., Gray J.S. i wsp.:
European Lyme borreliosis
clinical spectrum.
Zentbl. Bakteriol., 1998, 287, 248-252.
5. Coburn J., Leong J.M., Erban J.K.
Integrin
a
IIb
b
3
mediates binding of the
Lyme disease agent Borrelia burgdorferi to human platelets.
Proc. Natl.
Acad. Sci. USA, 1993, 90, 7059-7063.
6. Coburn J., Magoun L., Bodary S.C. i wsp.:
Integrins alpha(v)beta3 and
alpha5beta1 mediate attachment of lyme disease spirochetes to human
cells.
Infect. Immun., 1998, 66, 1946-1952.
7. Crandall H., Ma Y., Dunn D.M. i wsp.:
Bb2Bb3 regulation of murine Lyme
arthritis is distinct from Ncf1 and independent of the phagocyte nicotina-
mide adenine dinucleotide phosphate oxidase.
Am. J. Pathol., 2005, 167,
775-785.
8. Dong Z., Edelstein M.D., Glickstein L.J.:
CD8+ T cells are activated du-
ring the early Th1 and Th2 immune responses in a murine Lyme disease
model.
Infect. Immunol., 1997, 65, 5334-5337.
9. DuChateau B.K., Jensen J.R., England D.M. i wsp.:
Macrophages and
enriched populations of T lymphocytes interact synergistically for the in-
duction of severe, destructive Lyme arthritis.
Infect. Immun., 1997, 65,
2829-2836.
10. DuChateau B.K., Munson E.L., England D.M. i wsp.:
Macrophages inte-
ract with enriched populations of distinct T lymphocyte subsets for the
induction of severe destructive Lyme arthritis.
J. Leukoc. Biol., 1999, 65,
162-170.
11. Franz J.K., Krause A.:
Lyme disease (Lyme borreliosis).
Best Practice,
Res. Clin. Rheumatol., 2003, 17, 241-264.
12. Goldring S.R., Goldring M.B.:
The role of cytokines in cartilage matrix
degeneration in osteoarthritis.
Clin. Orthop. Relat. Res. 2004, 427 suppl.,
S27-36.
13. Gross D.M., Forsthubert T., Tary-Lehmann M. i wsp.:
Identification of LFA-
1 as a candidate autoantigen in treatment-resistant Lyme arthritis.
Scien-
ce, 1998, 281, 703-706.
14. Gross D.M., Huber B.T.:
Cellular and molecular aspects of Lyme arthritis.
Cell. Mol. Life Sci., 2000, 57, 1562-1569.
15. Gross D.M., Steere A.C., Huber B.T.:
T helper 1 response is dominant
and localized to the synovial fluid in patients with Lyme arthritis.
J. Immu-
nol., 1998, 160, 1022-1028.
16. Grygorczuk S, Pancewicz S, Zajkowska J i wsp.:
Concentrations of ma-
crophage inflammatory proteins MIP-1alpha and MIP-1beta and interleu-
kin 8 (il-8) in lyme borreliosis.
Infection, 2004, 32, 350-355.
17. Guerau-de-Arellano M., Huber B.T.:
Chemokines and Toll-like receptors
in Lyme disease pathogenesis.
Trends Mol. Med., 2005, 11, 114-120.
18. Harjacek M., Diaz-Cano S., Alman B.A. i wsp.:
Prominent expression of
mRNA for proinflammatory cytokines in synovium in patients with juve-
nile rheumatoid arthritis or chronic arthritis.
J. Rheumatol., 2000, 27,
497-503.
19. Hendrickx G., Demanet C., Vandenplas Y.:
Persistent synovitis in two
children with Lyme arthritis linked with HLA-DRB1*1104.
Eur. J. Pediatr.,
2006, 165, 420-421.
20. Hengge U.R., Tannapfel A., Tyring S.K. i wsp.:
Lyme borreliosis.
Lancet
Infect. Dis., 2003, 3, 489-500.
21. Hirschfeld M., Kirschning C.J., Schwandner R. i wsp.:
Cutting edge: in-
flammatory signaling by Borrelia burgdorferi lipoproteins is mediated by
toll-like receptor 2.
J. Immunol., 1999, 163, 2382-2386.
22. Iżycka A., Jabłońska E., Zajkowska J. i wsp.
Ocena stężenia IFN-y i GM-
CSF w surowicy chorych na boreliozę z Lyme.
Pol. Merkur. Lek. 2002,
13, 459-461.
23. Jablonska E, Marcinczyk M.:
TLR2 expression in relation to IL-6 and IL-
1beta and their natural regulators production by PMN and PBMC in pa-
tients with Lyme disease.
Mediators Inflamm., 2006, 1, 1-6.
24. Jablonska E, Marcinczyk M, Talarek L i wsp.:
IL-15 in the culture super-
natants of PMN and PBMC and the serum of patients with Lyme disease.
Rocz. Akad. Med. Bialystok, 2003, 48, 78-81.
25. Jaulhac B., Chary-Valckenaere I., Sibilia J. i wsp.:
Detection of Borrelia
burgdorferi by DNA amplification in synovial tissue samples from patients
with Lyme arthritis.
Arthritis Rheum., 1996, 39, 736-745.
26. Kamradt T.:
Lime disease and current aspects of immunisation.
Arthritis
Res., 2002, 4, 20-29.
27. Kondrusik M., Swierzbińska R., Zajkowska J.M. i wsp.
Wpływ antybioty-
koterapii na stężenie cytokin prozapalnych: interleukin- IL-1, IL-6 oraz
czynnika martwicy nowotworu – TNF-alfa w surowicy chorych z boreliozą
z Lyme.
Wiad. Lek., 2002, 55, 276-281
28. Labro M.T.:
Interference of antibacterial agents with phagocyte functions:
immunomodulation or „Immuno-Fairy tales”?
Clin. Microbiol. Rev., 2000,
13, 615-650.
29. Leirisalo-Repo M.:
The present knowledge of the inflammatory process and
the inflammatory mediators.
Pharmacol. Toxicol., 1994, 75 Suppl 2, 1-3.
30. Lotz M.
The role of nitric oxide in articular cartilage damage.
Rheum. Dis.
Clin. North. Am., 1999, 25, 269-282.
31. Mazzetti I., Grigolo B., Pulsatelli L. i wsp.:
Differential roles of nitric oxide
and oxygen radicals in chondrocytes affected by osteoarthritis and rheu-
matoid arthritis
Clin. Sci. (Lond), 2001, 101, 593-599.
32. McKisic M.D., Redmond W.L., Barthold S.W.: Cutting edge:
T cell-mediated
pathology in murine Lyme borreliosis.
J. Immunol. 2000, 164, 6096-6099.
33. Persing D.H., Rutledge B.J., Rys P.N. i wsp.:
Target imbalance: disparity
of Borrelia burgdorferi genetic material in synovial fluid from Lyme arthri-
tis patients.
J. Infect. Dis., 1994, 169, 668-672.
34. Pietruczuk A, Swierzbinska R, Pancewicz S i wsp.:
Serum levels of inter-
leukin-18 (IL-18), interleukin-1beta (IL-1beta), its soluble receptor sIL-
1RII and C-reactive protein (CRP) in patients with Lyme arthritis.
Infec-
tion, 2006, 34, 158-162.
35. Priem S., Burmester G.R., 26 T. i wsp.:
Detection of Borrelia burgdorferi
by polymerase chain reaction in synovial membrane, but not in synovial
fluid from patients with persisting Lyme arthritis after antibiotic therapy.
Ann. Rheum. Dis., 1998, 57, 118-121.
36. Rennie K.L., Hughes J., Lang R. i wsp.:
Nutritional management of rheuma-
toid arthritis: a review of the evidence.
J. Hum. Nutr. Diet., 2003, 16, 97-109.
37. Rose N.R., Mackay I.R.:
Molecular mimicry: a critical look at exemplary
instances in human diseases.
Cell Mol. Life Sci., 2000, 57, 542-551.
38. Singh S.K., Baar V., Morbach H. i wsp.:
Expression of ICAM-1, ICAM-2,
NCAM-1 and VCAM-1 by human synovial cells exposed to Borrelia burg-
dorferi in vitro.
Rheumatol. Int., 2006, 26, 818-827.
39. Singh S.K, Girschick H.J.:
Lyme borreliosis: from infection to autoimmu-
nity.
Clin. Microbiol. Infect., 2004, 10, 598-614.
40. Sobek V., Birkner N., Falk I. i wsp.:
Direct toll-like receptor 2 mediated co-
stimulation of T cells in the mouse system as a basis for chronic inflam-
matory joint disease.
Arthritis Res. Ther., 2004, 6, R433-446.
41. Steere A.C., Glickstein L.:
Elucidation of Lyme arthritis.
Nat. Rev. Immu-
nol., 2004, 4,143-152.
42. Steere A.C, Klitz W., Drouin E.E. i wsp.:
Antibiotic-refractory Lyme arthri-
tis is associated with HLA-DR molecules that bind a Borrelia burgdorferi
peptide.
J. Exp. Med., 2006, 203, 961-971
43. van der Heijden I.M., Wilbrink B., Rijpkema S.G. i wsp.:
Detection of Bor-
relia burgdorferi sensu stricto by reverse line blot in the joints of Dutch
patients with Lyme arthritis.
Arthritis Rheum., 1999, 42, 1473-1480.
44. Wong S.H., Lord J.M.:
factors underlying chronic inflammation in rheu-
matoid arthritis.
Arch. Immunol. Ther. Exp., 2004, 52, 379-388.
45. Woolley D.E., Tetlow L.C.:
Mast cell activation and its relation to proin-
flammatory cytokine production in the rheumatoid lesion.
Arthritis Res.,
2000, 2, 65-74.
46. Yang L.J.H., Weis E., Eichwald C.P. i wsp.:
Heritable susceptibility to se-
vere Borrelia burgdorferi-induced arthritis is dominant and is associated
with persistence of large numbers of spirochetes in tissues.
Infect. Im-
mun., 1994, 62, 492-500.
47. Yin Z., Braun J., Neure L. i wsp.:
T cell cytokine pattern in the joints of
patients with Lyme arhritis and its regulation by cytokines and anticytoki-
nes.
Arthritis Rheum., 1997, 40, 69-79.
48. Zimmermann-Górska I.:
Zapalenie stawów w przebiegu choroby z Lyme.
w Borelioza Choroba z Lyme.
Materiały Polsko-Litewskiej Konferencji
Naukowej. Poznań 13 listopada 1993 pod red. W. Kocięckiej, A. Szarad-
kiewicza, 46-54.
49. Zwerina J., Redlich K., Schett J. i wsp.:
Pathogenesis of rheumatoid arth-
titis: targeting the cytokines.
Ann. N.Y. Acad. Sci., 2005, 1051, 716-729.
Otrzymano: 20 marca 2007 r.
Adres: Sławomir A. Pancewicz, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji,
15-540 Białystok, ul. Żurawia 14, blok E tel.: 085 740 95 14, fax: 085 740 95
15, e-mail: neuroin@amb.edu.pl
Plik z chomika:
kielczanin36
Inne pliki z tego folderu:
Borelioza ksiazka 2012 Storl Naturalne leczenie boreliozy.zip
(5873 KB)
Ocena parametrów płynu mózgowo-rdzeniowego 2013.pdf
(95 KB)
Borelioza 2006 Zajkowska Neuroborelioza.pdf
(1212 KB)
Borelioza 2007 Owecki Obraz Kliniczny Neuroboreliozy.pdf
(166 KB)
Borelioza 2007 Gasiorowski Instytut Medycyny Pracy.pdf
(158 KB)
Inne foldery tego chomika:
Borelioza - Akademia Boreliozy
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin