Sebastian Bernat - Turystyka dźwiękowa i spacery dźwiękowe(1).pdf

(421 KB) Pobierz
Turystyka dźwiękowa i spacery dźwiękowe jako formy
aktywności turystyczno-rekreacyjnej w lasach
Sebastian Bernat
Abstrakt.
W świetle polskiego prawa w lasach obowiązuje zakaz hałasowa-
nia oraz używania sygnałów dźwiękowych, z wyjątkiem przypadków wyma-
gających wszczęcia alarmu (art. 30. Ustawy o lasach). Jednak wraz z rozwo-
jem cywilizacyjnym w lasach pojawił się hałas, który szkodzi funkcjonowaniu
przyrody oraz doświadczeniom estetycznym turystów. Pomimo tego problem
zanieczyszczenia hałasem w lasach jest wciąż w Polsce niedoceniany. Celem
artykułu jest rozpoznanie wartości krajobrazów dźwiękowych polskich lasów
i wskazanie możliwości ich wykorzystania w turystyce i rekreacji poprzez
formę spacerów dźwiękowych, polegających na penetracji terenu ukierunko-
wanej na słuchanie otaczającego krajobrazu. Zwrócono także uwagę na nową
formę turystyki, zwaną turystyką dźwiękową, polegającą na podróżowaniu do
miejsc charakteryzujących się wyjątkowością akustyczną lub występowaniem
unikalnych krajobrazów dźwiękowych. Artykuł oparto na analizie literatury
oraz badaniach ankietowych przeprowadzonych wśród studentów Wydziału
Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS w Lublinie.
Słowa kluczowe:
percepcja krajobrazu, krajobrazy dźwiękowe, hałas, tury-
styka dźwiękowa
Abstract. Sound tourism and soundwalks as a form of tourist and recre-
ation activity in the woods.
Under Polish law, it is forbidden to make noise
and use sound signals in the woods, except for the cases when raising an alarm
is necessary (Article 30. of The Act on Forests). However, noise entered the
woods together with civilization development and it does harm to the nature
and diminishes positive aesthetic experiences of tourists. Nevertheless, the
problem of noise in the woods is still underestimated in Poland. The purpose
of the paper is to recognize values of soundscapes in the Polish woods and to
indicate possibilities of making use of the soundscapes in tourism and recrea-
tion. They might be used for soundwalks, consisting in exploration of new ter-
ritory and listening to surrounding landscape. In the article, the author also pays
attention to the new form of tourism, called “sound tourism” which consists
in travelling to places with an exceptional acoustic features or unique sound-
scapes. The paper is based on analyses of the literature and results of the survey
conducted among students of the Faculty of Earth Sciences and Spatial Man-
agement of MCSU in Lublin.
Key words:
landscape perception, soundscape, noise, soundscape tourism
46
ARTYKUŁY / ARTICLES
S. Bernat 
Turystyka dźwiękowa i spacery dźwiękowe jako formy aktywności...
Wstęp
Krajobrazy leśne, kojarzone z naturalnością, bogactwem przyrody, spokojem, pięknem, są
poszukiwanym miejscem wypoczynku, regeneracji fizycznych i psychicznych sił człowieka.
Warunkiem koniecznym dla zachowania walorów, które las reprezentuje jest zachowanie ciszy,
rozumianej jako słyszalność delikatnych, subtelnych dźwięków przyrody. Stąd w Ustawie
o lasach istnieje zapis o zakazie hałasowania oraz używania sygnałów dźwiękowych, z wyjąt-
kiem przypadków wymagających wszczęcia alarmu (art. 30). Jednak wraz z rozwojem cywili-
zacyjnym do lasów „wkroczył” hałas, który szkodzi funkcjonowaniu przyrody oraz doświad-
czeniom estetycznym turystów. Pomimo tego problem zanieczyszczenia hałasem w lasach jest
wciąż w Polsce niedoceniany. Badania nad wpływem hałasu na ptaki (wskaźnik jakości śro-
dowiska) w lasach w rejonie wybranych dróg Pomorza Zachodniego i Lubelszczyzny wyka-
zały, że liczebność osobników w lasach położonych przy ruchliwych drogach była mniejsza
niż przy drogach o mniejszym natężeniu ruchu (Kucharczyk, Wiącek 2009). W ostatnich latach
pojawiły się kolejne zagrożenia dla różnorodności dźwiękowej lasów, np. quady i terenowe
motocykle, wykorzystywane podczas samotnych rajdów, czy też „imprezy integracyjne”, które
łamią wszelkie zakazy (Radecki 2010). Efektem ich jest rozjeżdżanie leśnych duktów, wąwo-
zów i wydm. Ryk pojazdów budzi panikę wśród spacerowiczów, płoszy zwierzęta.
Celem artykułu jest rozpoznanie wartości krajobrazów dźwiękowych (warstwy dźwięko-
wej krajobrazu) polskich lasów i wskazanie możliwości ich wykorzystania w turystyce i rekre-
acji poprzez formę spacerów dźwiękowych, polegających na penetracji terenu ukierunkowa-
nej na słuchanie otaczającego krajobrazu. Zwrócono także uwagę na nową formę turystyki,
zwaną turystyką dźwiękową, polegającą na podróżowaniu do miejsc charakteryzujących się
wyjątkowością akustyczną lub występowaniem unikalnych krajobrazów dźwiękowych. Arty-
kuł oparto na analizie literatury oraz badaniach ankietowych przeprowadzonych wśród studen-
tów Wydziału Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS w Lublinie.
Turystyka dźwiękowa i spacery dźwiękowe
Wraz z rozwojem turystyki wzrasta zainteresowanie nowymi sposobami przeżywania
świata (Wieczorkiewicz 2008; Urry 2007). Doznania wizualne, do których odwoływały się
liczne przedsięwzięcia turystyki masowej, wydają się zbyt słabym „wabikiem” dla współcze-
snych urlopowiczów. Rozwijane są nowe formy turystyki, bliskie modelowi turystyki zrówno-
ważonej. Wśród nich jest turystyka dźwiękowa, polegająca na podróżowaniu do miejsc cha-
rakteryzujących się wyjątkowością akustyczną lub występowaniem unikalnych krajobrazów
dźwiękowych. Dynamicznie rozwija się „birdwatching”, polegający nie tylko na obserwacji
ptaków, ale także słuchaniu ich głosów (Janeczko, Anderwald 2011). Zainteresowanie zyskuje
też forma turystyki kontemplacyjnej, czyli aktywność związana z porzuceniem swego miejsca
zamieszkania oraz trybu życia, przemieszczeniem do nowego środowiska w celu regeneracji sił
fizycznych, psychicznych i duchowych, odzyskania motywacji oraz poszukiwania odpowiedzi
na pytania związane z człowieczeństwem (Markowicz 2008). Czynnikiem sprzyjającym roz-
wojowi tej formy turystyki jest potrzeba doświadczania ciszy, która w związku z tym urasta do
rangi poszukiwanego produktu turystycznego, zdolnego konkurować z innymi, bardziej wyra-
finowanymi doznaniami (Lebiedowska 2009).
W obrębie zabytkowego pokamedulskiego zespołu klasztornego w Rytwianach (woj. świę-
tokrzyskie) funkcjonuje Relaksacyjno-Kontemplacyjne Centrum Terapeutyczne „Pustelnia
Studia i Materiały CEPL w Rogowie
R. 15. Zeszyt 37 / 4 / 2013
47
Złotego Lasu”, którego dewizą jest hasło
Salus per Silentium
(„Zdrowie przez ciszę”). Kursy
terapeutyczne oraz różnorodne formy wypoczynku (m.in. medytacyjne spacery po okolicznych
lasach) przeznaczone są głównie dla osób zagrożonych chorobami cywilizacyjnymi, takimi jak
pracoholizm, siecioholizm.
W odpowiedzi na narastające zagrożenie hałasem i rozwój ekologii akustycznej coraz
większe znaczenie zyskują spacery dźwiękowe (soundwalk) oraz formy „safari słuchowego”
(aural
safari)
(Nacher 2010). Można je traktować jako pewien rodzaj medytacji dźwiękowej,
która odbywa się w ruchu oraz pewien rodzaj ćwiczeń w orientacji przestrzennej pozwalającej
na ponowne odkrycie zmysłu słuchu, jego aktywację. Według Wasterkamp (1974) celem space-
rów dźwiękowych jest uwrażliwienie uczestników na dźwięk, zachęcanie do czynienia osądów
o słyszanych dźwiękach i ich udziale w równowadze środowiska dźwiękowego oraz kształce-
nie świadomości własnych dźwięków (głos, kroki, itd.) w kontekście środowiskowym. Spacery
dźwiękowe powinno poprzedzać umiejętne zaprojektowanie ścieżek spacerów dźwiękowych.
Spacery dźwiękowe można wykonywać samodzielnie lub w grupie. Spacer dźwiękowy jest
nie tylko formą rekreacji ale także formą edukacji i poznania naukowego. Aktywne słuchanie
powinno prowadzić do zrozumienia krajobrazu (Bernat 2002). Możliwe to jest przez porów-
nanie jak daleko wrażenia dźwiękowe harmonizują z wrażeniami wizualnymi. Spacery dźwię-
kowe najczęściej stosowane są jako metoda poznania krajobrazów dźwiękowych miast (m.in.
Adams et al. 2008). Dla ułatwienia spaceru tworzone są projekty ścieżek spacerów dźwięko-
wych, m.in. w parkach miejskich (Bernat 2004). W małym stopniu zwraca się jednak uwagę na
ogromny potencjał lasów dla takiej formy aktywności turystyczno-rekreacyjnej, choć dostrzega
się, że obszary przyrodniczo cenne to niecodzienna pracownia doświadczalna. Krajobrazy
dźwiękowe polskich lasów są różnorodne, zależnie od typu siedliskowego lasu i jego struktury
przestrzennej a także rytmów dobowych i sezonowych (Bernat 2010). Las jest idealnym tere-
nem do tworzenia interaktywnych i sensorycznych miejsc edukacji (Głuch 2011). W ramach
udostępniania lasów powstają liczne leśne ścieżki poznawcze, zwane też dydaktycznymi, edu-
kacyjnymi, przyrodniczymi, historycznymi, kulturowymi. We wschodniej części Borów Dol-
nośląskich powstała ścieżka zmysłów – trasa o długości 30 km i szerokości 1 m wyłożona zróż-
nicowanym materiałem pochodzenia naturalnego (szyszki, igliwie, kora, zręby), która pozwala
odczuć przyrodę w bezpośrednim kontakcie.
Wyniki badań ankietowych
W latach 2007-2013 wśród studentów geografii, ochrony środowiska oraz turystyki i rekre-
acji UMCS w Lublinie przeprowadzono badania ankietowe dotyczące percepcji krajobrazu.
W pierwszym z badań, w którym uczestniczyło 125 respondentów, proszono m.in. o wska-
zanie miejsc preferowanych do odbycia spaceru. W świetle uzyskanych odpowiedzi najczę-
ściej wymieniano las (38,4%). Poza tym wskazywano góry (16,8%), dolinę rzeczną (10,4%),
morze (9,6%) park, ogród (7,2%), jezioro (4,8%), łąki (4,8%) i wieś (2,4%) oraz inne (polanę,
wąwozy, wzgórza morenowe, pagórki, urozmaiconą rzeźbę, źródło, ciszę, spokój, park krajo-
brazowy, zieleń, otwartą przestrzeń, plener, miejsca z dala od ruchu ulicznego, ciekawą prze-
strzeń miejską, zabytki).
Na początku 2013 roku wśród studentów UMCS w Lublinie (głównie kierunku geografia
oraz turystyka i rekreacja) przeprowadzono badania ankietowe dotyczące percepcji dźwięków
w krajobrazach leśnych. Uczestniczyło w nich 40 kobiet i 20 mężczyzn, będących głównie
48
S. Bernat 
Turystyka dźwiękowa i spacery dźwiękowe jako formy aktywności...
mieszkańcami Lublina (32 osoby) oraz innych miast (Ostrowiec, Chełm, Biała Podlaska, Świd-
nik, Radom, Bełchatów, Biłgoraj, Bełżyce, Siedlce, Łęczna).
W świetle uzyskanych odpowiedzi z krajobrazem leśnym kojarzą się głównie śpiew i inne
odgłosy ptaków (50), zwłaszcza dzięcioła (9) oraz szum drzew i szelest wiatru (60) . Ponadto
wymieniano następujące dźwięki: odgłosy zwierząt leśnych (14), wycie wilków (1), rycze-
nie jelenia (2), odgłosy gałęzi na ziemi, ściółki, szelest kroków, deptanych liści (11), spadają-
cych liści (1), cisza (2), skrzypiące pnie i gałęzie (1), cykanie świerszczy (2), potok leśny (2),
odgłosy przyrody (1), przyjemne, relaksujące, spokojne dźwięki (5), echo (1), szum trawy (2),
owadów (2), rzucanie orzechami przez wiewiórki (1).
Krajobraz dźwiękowy lasów jest zróżnicowany, zależnie od typów siedliskowych (ryc.
1). Najatrakcyjniejszy charakteryzuje bór świerkowy górski, bór świerkowo-jodłowy oraz
bór mieszany sosnowo-dębowy i świerkowo-dębowy, zaś najmniej atrakcyjny bór bagienny
sosnowy i świerkowy.
Ryc. 1.
Ocena krajobrazów dźwiękowych lasu wg studentów w skali 1-10
Fig.1. Soundscape evaluation of Polish woods according to students (scale 1-10)
Większość ankietowanych (51 osób, czyli 85%) dostrzegło potrzebę ochrony krajobrazów
dźwiękowych lasów (7 osób jest przeciwnych ochronie). Wśród argumentów uzasadniających
potrzebę ochrony, wskazywane jest m.in.: „coraz rzadziej spotyka się takie miejsca w których
można usłyszeć dzika, jelenia czy poszczególne ptaki”, ”wiele gatunków jest zagrożonych a to
one w głównej mierze są ‘instrumentem lasu’”, „las to miejsce częstych spacerów w weekendy
mieszkańców miast, jedno z niewielu miejsc blisko miast gdzie można odpocząć, powinno się
Studia i Materiały CEPL w Rogowie
R. 15. Zeszyt 37 / 4 / 2013
49
chronić naturalne środowisko”, „krajobrazy dźwiękowe lasów są bardzo urozmaicone i relak-
sujące”, „krajobraz dźwiękowy jest częścią środowiska naturalnego które należy chronić”, „dla
wielu ludzi dźwięki leśne pomagają w życiu, tzn. działają uspokajająco”.
Na koniec większość ankietowanych (49 osób) zaproponowała możliwe działania dla ochrony
krajobrazów dźwiękowych lasów. Są to: wydzielanie stref ciszy, tworzenie parków narodowych
i krajobrazowych, rezerwatów przyrody, parków (12), wprowadzenie zakazów hałasowania,
krzyków, głośnych rozmów, używania głośnych sprzętów (7), wycinania drzew, zwłaszcza nie-
których gatunków (9), zabudowy, osiedlania się w pobliżu lasów (5), budowy autostrad, obwod-
nic (5), wstępu do lasu w czasie suszy (1), jazdy samochodem (7), jazdy quadem, motorem, pojaz-
dami hałaśliwymi (6), strzelania, polowania, kłusownictwa (5), straszenia zwierząt (1), wyrzuca-
nia śmieci (2), zanieczyszczenia wody (1). Ponadto wskazywano konieczność budowy ekranów
akustycznych (1), szlabanów (1), zamkniętych stref dla maszyn (1), oznakowania ostrzegającego
i uprzedzającego (4), pomiarów głośności, monitorowania (2), edukacji (4), zmniejszenia ruchu
drogowego w sąsiedztwie (1), wprowadzenia wysokich kar za nieprzestrzeganie ciszy (2), zredu-
kowania liczby maszyn używanych przy pracach urządzeniowych lasów (1), zwiększenia patroli
leśników (1), tworzenia ścieżek rowerowo-pieszych (3), szkółek leśnych (1), zalesiania nieużyt-
ków (1), ochrony środowiska, drzew i zwierząt (5), zbierania śmieci (1), dokarmiania zwierząt
w zimie (1), ograniczenia ingerencji ludzi w strukturę lasu (1), stworzenia ofert zdrowotnych na
terenie rezerwatów (1) oraz brak ingerencji człowieka (1).
Przeprowadzone badania pozwoliły rozpoznać wartość krajobrazów dźwiękowych pol-
skich lasów w opinii studentów oraz zidentyfikować potrzebę i możliwości ich ochrony oraz
wykorzystania w turystyce i rekreacji poprzez formę spacerów dźwiękowych. Autor zdaje
sobie sprawę z ograniczeń zastosowanych metod badawczych, związanych z subiektywizmem.
Uzyskane wyniki należy traktować jako wstęp do badań terenowych i analiz szczegółowych
oraz planowania aktywności turystyczno-rekreacyjnej.
Podsumowanie
Krajobraz dźwiękowy stanowi ogromny potencjał dla rozwoju turystyki w lasach. Tury-
styka dźwiękowa opierająca się na krajobrazach dźwiękowych jako podstawowym elemencie
atrakcyjności turystycznej umożliwia odkrywanie różnorodności dźwiękowej krajobrazu, może
przyczyniać się do ochrony środowiska przyrodniczego przed hałasem oraz może przysparzać
wielu korzyści w sferze społecznej i gospodarczej. Konieczne jest jej planowanie poprzedzone
poznaniem preferencji turystów, analizą uciążliwości akustycznych oraz identyfikacją miejsc,
które są atrakcyjne pod względem fonicznym a które nieatrakcyjne. Ponadto ważne jest wyeli-
minowanie czynników zagrażających percepcji krajobrazu by zachować wysoką jakość aku-
styczną (dźwięki wartościowe, pożądane muszą być czytelne).
Ważne jest też wyposażenie służb leśnych w specjalne uprawnienia pozwalające na szyb-
kie, skuteczne reagowanie na ekscesy powodujące zakłócanie ciszy. Uzupełnieniem wymienio-
nych działań powinna być organizacja monitoringu hałasu w lasach oraz podjęcie wysiłków
ukierunkowanych na podnoszenie poziomu wrażliwości dźwiękowej społeczeństwa, poprzez
warsztaty słuchowe (ćwiczenia „czyszczenia uszu”, za Schaferem 1982). Badania ankietowe
wykazały, że w grupie studentów geografii oraz turystyki i rekreacji dostrzegana jest wartość
krajobrazów leśnych w procesie percepcji krajobrazu. Ale czy tak jest w przypadku całego
społeczeństwa? Rozwój cywilizacji i zachowanie ciszy można pogodzić. Konieczne jest jed-
nak uświadomienie, że kształtowaniem krajobrazu dźwiękowego zajmujemy się wszyscy przez
50
S. Bernat 
Turystyka dźwiękowa i spacery dźwiękowe jako formy aktywności...

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin