09-Marcin_Garbat.pdf

(2845 KB) Pobierz

Marcin Garbat

Uniwersytet Zielonogórski

Rehabilitacja zawodowa oraz zatrudnianie osób

z niepełnosprawnościami w XX i XXI wieku

Streszczenie

W artykule przedstawiono tworzenie się i rozwój rehabilitacji zawodowej osób z niepeł-

nosprawnościami na świecie w XX i XXI w. Można zauważyć, iż bodźcem do powsta-

nia systemów krajowych, szczególnie w Ameryce oraz Europie, były konflikty zbrojne.

W ich efekcie pojawiała się liczna grupa osób okaleczonych – ofiar wojen oraz prak-

tyk ludobójczych. Wiele państw musiało sobie poradzić z tym problemem, szczegól-

nie z biernością zawodową osób z niepełnosprawnościami. Poszukiwano efektywnych

rozwiązań w tej sferze. Doprowadziło to do powstania licznych systemów krajowych,

których kształt wynikał z kultury, tradycji, historii, zasobów oraz możliwości społecz-

nych i ekonomicznych danego państwa.

Słowa kluczowe:

osoba z niepełnosprawnościami, rehabilitacja zawodowa, zatrud-

nienie, system

Professional rehabilitation and employment of people with disabilities in

the twentieth and twenty-first century

Summary

The paper presents the formation and development of professional rehabilitation of

people with disabilities in the world in the twentieth and twenty-first century. One

may notice that these were armed conflicts that stimulated creation of national sys-

tems, particularly in America and Europe. As a result, a large group of injured people

appeared – the victims of war and genocide. Many countries have had to cope with this

problem, especially with inactivity of people with disabilities. They were looking for

a good solution in this area. This has resulted in creation of many national systems,

the shape of which resulted from the culture, traditions, history, resources, and social

and economic opportunities of the country.

Keywords: people with disabilities, vocational rehabilitation, employment, system

Wstęp

XX w. jest określany mianem wieku rewolucji i wojen. Od początku stule-

cia można było zaobserwować niespokojną zmienność życia, dynamiczną płyn-

ność i nietrwałość politycznej, społecznej i kulturowej struktury wielu państw

świata. XX w. bywa nazywany wiekiem wojen – który rozpoczyna rzeź Ormian

130

Nr II/2014(11)

Rehabilitacja zawodowa oraz zatrudnianie

osób z niepełnosprawnościami w XX i XXI wieku

w imperium osmańskim w latach 1915–1916 (1–1,5 mln ofiar); następnie przyszło

ludobójstwo nazistowskie w latach 1941–1945, a krwawe stulecie zakończyła ma-

sakra w Ruandzie (kwiecień-lipiec 1994 r.), gdzie zabito 500–800 tys. Tutsi i Twa

(Pigmejów). Wojny pociągnęły za sobą pojawienie się wielu osób niepełnospraw-

nych – ofiar nowoczesnych strategii wojskowych, np. broni atomowej, biologicznej

czy chemicznej. Jest to też wiek niezwykle cennych odkryć i rozwoju nauki. Na-

stępstwem tego był rozwój medycyny, rehabilitacji oraz technik diagnostycznych

(USG, EKG, CT, MR). Rozwinęła się również pedagogika oraz inne dyscypliny

zajmujące się osobami z niepełnosprawnościami. Jest to też stulecie wielkich

zmian społecznych – w którym to osoby z niepełnosprawnością wywalczyły sobie

prawa obywatelskie na równi ze wszystkimi. Uznano, iż dyskryminacja jest zja-

wiskiem negatywnym i skupiono się na integracji osób w niepełni sprawnych

ze społeczeństwem. Jest to także okres powstania i rozwoju nowoczesnego syste-

mu rehabilitacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami oraz ich zatrudniania.

Można zauważyć, iż jego budowa oraz ewaluacja była ściśle związana ze zmiana-

mi społecznymi – zarówno z postępem, jak i z regresem społecznym. Wiele krajów

poszukiwało efektywnych rozwiązań w tej sferze. Efektem tego procesu było po-

wstanie wielu krajowych systemów, których kształt wynikał z kultury, tradycji,

historii, zasobów oraz możliwości społecznych i ekonomicznych danego państwa.

Okres międzywojenny

Zdecydowanie najsilniejszym bodźcem do rozwoju rehabilitacji zawodowej i za-

trudnienia chronionego była I wojna światowa, kiedy to nastąpił znaczący na-

pływ osób okaleczonych w wyniku działań wojennych. Na podstawie zobowiązań

Traktatu Wersalskiego wszystkie państwa walczące przyznały niepełnospraw-

nym żołnierzom wysokie renty inwalidzkie. Z czasem, na mocy ustawodawstwa,

świadczeniami materialnymi objęto również osoby cywilne. Jednocześnie kiero-

wanie szkolnictwem zawodowym, ośrodkami rehabilitacyjnymi, schroniskami,

domami wypoczynkowymi, warsztatami i zakładami pracy przejęły organizacje

samopomocowe niepełnosprawnych, które przy pomocy państwa prowadziły ak-

cje propagandowe. Pozycję społeczną gwarantowała niepełnosprawnym praca,

dlatego zwracano szczególną uwagę na ich kształcenie i rehabilitację zawodową.

Sprawa osób niepełnosprawnych w okresie międzywojennym stała się zagadnie-

niem międzynarodowym. Powstały międzynarodowe organizacje, jak np.

The

International Labour Organization (ILO) lub American Foundation for Overseas

Blind (AFOB).

W tym okresie w wielu krajach zainaugurowano kilka publicznych progra-

mów rehabilitacji zawodowej dla żołnierzy. Programy dawały możliwość powrotu

do pracy i sprawności zawodowej. Okazało się, iż w erze pre-opiekuńczego wspar-

cia społecznego środki prywatne kierowane na ten cel po prostu nie wystarczały.

Nr II/2014(11)

131

Marcin Garbat

Czynniki te zmusiły Senat USA do uchwalenia w 1917 r. ustawy Smith-Hughes,

która powołała Federalny Zarząd Kształcenia Weteranów. Ustawa o rehabilitacji

żołnierzy z 1918 r. rozszerzyła Smith-Hughes, zapewniając również kształcenie

zawodowe. Dwa lata później uchwalono ustawę

Smith-Fess, rozszerzając usługi

z zakresu rehabilitacji zawodowej dla cywilów. Ideą tego programu rehabilitacji

było przekonanie, że lepiej wydać federalne i stanowe dolary na pomoc w zatrud-

nieniu osobom z niepełnosprawnością niż utrzymywać je jako bezproduktywne

i bezrobotne. Program załamał się w 1929 r., w wyniku wielkiego kryzysu.

Rysunek 1. Niepełnosprawni pracownicy w warsztatach przyszpitalnych

w Walter Reed Army Hospital, fotografia z 1919 r.

Źródło: H. Oatman-Stanford, War

and Prosthetics: How Veterans Fought for the Perfect Artificial

Limb, „Collectors Weekly” 29-10-2012

W tym samym czasie w Europie obrano inną drogę rozwiązania problemu

bezrobocia wśród weteranów wojennych. Wprowadzono specjalne kontyngenty

zatrudniania. Pierwszym państwem, które nałożyło na pracodawców obowiązek

zatrudnienia określonej liczby pracowników z niepełnosprawnością w zakła-

dach pracy, były Niemcy. W 1917 r. parlament niemiecki zadecydował, iż przed-

siębiorstwa posiadające 50. lub więcej pracowników mają obowiązek zatrudnić

przynajmniej jedną osobę z niepełnosprawnością. W 1920 r. parlament brytyj-

ski przyjął ustawę, która wprowadziła obowiązek zatrudniania weteranów wo-

jennych w kwocie 3%. Obowiązek ten stosowano – podobnie jak w Niemczech

132

Nr II/2014(11)

Rehabilitacja zawodowa oraz zatrudnianie

osób z niepełnosprawnościami w XX i XXI wieku

– w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 50. pracowników. W tym okresie

zatrudnianie niepełnosprawnych w ramach kontyngentów rządowych było po-

strzegane jako sposób rekompensaty dla tych, którzy wypełnili obowiązek wobec

ojczyzny. Początkowo przywilej ten dotyczył jedynie zatrudniania weteranów wo-

jennych z czasów I wojny światowej. Wraz z wprowadzaniem systemu przez inne

państwa (Francja i Austria w 1924 r.), obejmowano nim także inne kategorie

pracowników. Obok weteranów wojennych zatrudniano w ramach doskonalonego

systemu kwotowego również inne grupy osób z niepełnosprawnościami. Polska

rządowe kwoty wprowadziła

w 1921 r.

W 1914 r. Betty Hirsch – Niemka mieszkająca w Berlinie – dowiedziała się

o istnieniu weteranów wojennych, którzy stracili wzrok podczas walk na frontach

I wojny światowej. Postanowiła pomóc tym ludziom. Swoim pomysłem zarazi-

ła profesora dr. Pawła Silexa – okulistę, który cieszył się wielkim szacunkiem

społecznym. Silex, podobnie jak Betty Hirsch, był zwolennikiem wprowadzenia

kwot zatrudniania niepełnosprawnych w przedsiębiorstwach. Skutecznie lobbo-

wał w tym celu wśród polityków. W efekcie w 1917 r. parlament niemiecki przyjął

ustawę o kwotach zatrudnienia niepełnosprawnych.

Od 1914 r. Betty Hirsch werbowała wolontariuszy, aby uczyć niewidomych

pisma Braille’a oraz wykonywania czynności samoobsługowych. Przedsięwzięcie

finansowała ze środków prywatnych od nielicznych sponsorów oraz ze zbiórek

społecznych. Wspierał ją również sam Paweł Silex poprzez dotacje z osobistego

majątku.

Betty Hirsch poszukiwała możliwości zatrudnienia dla osób niewidomych

w przedsiębiorstwach państwowych, aby umożliwić im integrację z osobami wi-

dzącymi. Jednakże wraz z rosnącą liczbą osób niewidomych, od 1916 r., do współ-

pracy zaangażowała również firmy prywatne. Wykorzystywała doświadczenia

amerykańskie w zakresie prowadzenia zakładów pracy chronionej. Początkowo

pomagała niewidomym żołnierzom i oficerom, z czasem również ludności cywilnej.

Do współpracy zaangażowała urzędników, nauczycieli, studentów i ludzi biznesu.

Od 1918 r. Betty Hirsch została etatowym pracownikiem „Silex-Handelsschule”

w Berlinie – szkoły zawodowej i warsztatów dla niewidomych. Do końca I wojny

światowej w szkole kształciło się ponad 250. niewidomych. Po zakończeniu wojny,

liczba osób niewidomych ciągle wzrastała. Od 1920 r. szkoła została objęta wspar-

ciem rządowym.

Skutki I wojny światowej doprowadziły do bardziej szczegółowego rozpa-

trzenia możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych na terenie Wielkiej

Brytanii. W połowie 1920 r. wprowadzono system kwotowy zatrudniania osób

L. Waddington, M. Diller, Tensions

and Coherence in Disability Policy: The Uneasy Rela-

tionship between Social Welfare and Civil Rights: Models of Disability in American, European

and International Employment Law,

[w:]

Disability Rights Law and Policy – International and

National Perspectives, red. M. L. Breslin, S. Yee, New York, Transnational Publish, 2002

Nr II/2014(11)

133

Marcin Garbat

Rysunek 2. Rehabilitacja zawodowa weteranów wojennych (w warsztacie me-

chanicznym i na roli) – ulotka informacyjna Międzynarodowego Czerwonego

Krzyża z 1919 r.

Źródło: World

War I posters – A journey through American history Reply, http://motleynews.net/

tag/disabled/, [dostęp: 2012-12-04]

z niepełnosprawnością – weteranów wojennych. Poczta Królewska znalazła

się pod presją publiczną. Urząd musiał zmierzyć się z nowymi rozwiązaniami,

a to wiązało się z problemami natury organizacyjnej. Podstawowym proble-

mem było zapewnienie maksymalnej wydajności pracy, a jednocześnie należa-

ło spełniać nowe przepisy dotyczące zatrudnienia kombatantów. Już w latach

1880–1884 Królewska Poczta w Wielkiej Brytanii zatrudniała niewidomego

pracownika – Henry’ego Fawcetta. Był on zatrudniony na stanowisku admini-

stracyjnym. W tym okresie Poczta Jej Królewskiej Mości zdobyła się również

na eksperyment związany z zatrudnieniem osób z niepełnosprawnością słuchu.

Wielu pracowników niechętnie odnosiło się do tego pomysłu. Postrzegali nie-

pełnosprawnych jako mniej wydajnych, obawiali się trudności w szkoleniu oraz

mieli obiekcje dotyczące bezpieczeństwa pracy z takimi ludźmi. Mimo tych obaw

próby trwały do 1907 r. W 1919 r. Poczta zbadała możliwość zatrudnienia ludzi

niewidomych i ociemniałych. Zaistniały podobne obiekcje, jak w przypadku osób

z niepełnosprawnością słuchu – obawiano się niższej wydajności i jakości pracy.

134

Nr II/2014(11)

Plik z chomika:

coon

Inne pliki z tego folderu:

osoby_niepelnosprawne_na-rynku_pracy_lubelszczyzny.pdf (7556 KB)
osoby_niepelnosprawne_na-rynku_pracy_lubelszczyzny.doc (8887 KB)
rzl_036.pdf (5374 KB)
rowni.pdf (2290 KB)
org6710equal_publikacja.doc (2697 KB)

09-Marcin_Garbat.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: