T
Taanat-Szilo (prawd, od hebr. te’enah = figowiec; wejście do Szilo). Miejsce położone ok. 10 km na płd.-wsch. od Sychem na płd. granicy ziem pokolenia Efraima (Joz 16,6). fr [msz]
Tabbaot (hebr. pierścień; pieczęć). Przodek niewolników świątynnych, którzy pod przewodem Zorobabela powrócili z wygnania babil. (Ne 7,46; Ezd 2,43). fr [msz]
Tabbat (hebr. od aram. dobre). Po zwycięstwie ►Gedeona [1], charyzmatycznego przywódcy z okresu przedmonarchicznego, pokonani Madianici uciekli m.in. do tego miejsca (Sdz 7,22). Przypuszczalne jego położenie to ok. 50 km na płd. od jeziora Genezaret i ok.
5 km w głąb wsch. Zajordania. fr [msz]
Tabeel (aram. El/Bóg jest dobry).
1) Ojciec nie wymienionego z imienia mężczyzny, który w razie zwycięstwa koalicji w czasie wojny syro-efraimskiej (734-732 r. przed Chr.) miał być ustanowiony regentem zamiast sprawującego władzę w Judzie Achaza (Iz 7,4-6); aram. imię wskazuje, że pochodził z terenów królestwa Syrii wokół Damaszku albo obszaru tego królestwa graniczącego z Izraelem.
2) Za panowania Artakserksesa I (465-423 r. przed Chr.) miał być jednym z najwyższych urzędników w Samarii. Wydaje się, że pozyskali go przeciwnicy odbudowy Jerozolimy i dlatego poparł list, który doprowadził do wydania królewskiego zakazu budowy (Ezd 4,7). fr [msz]
Tabeera (hebr. pastwisko; ruja). Miejscowość o nieznanym położeniu; ponieważ wzmiankowana jest w Lb 11,3, wydaje się, że znajdowała się na drodze z Egiptu do Kanaan u. Tam lud zwrócił się przeciwko JHWH; nie zostało powiedziane jednak, na czym polegał ów bunt. fr [msz]
Tabita (aram. tłumaczenie gr. dorkas = gazela: Dz 9,36). Chrześcijanka z Jafy, którą Piotr wskrzesił z martwych (Dz 9,36-42). me [msz]
Tablica narodów. w ST (Rdz 10) wylicza się w formie listy 70 (71 lub 73) ludów, genealogicznie powiązanych z trzema synami Noego. Ludy Północy uznaje się za pochodzące od Jafeta, ludy Południa za pochodzące od Chama, zaś ludy środka - Wschodu i Zachodu za pochodzące od Sema. Tablica powstała prawd. ok. 600 r. przed Chr., główna część tej listy pochodzi z pism kapłańskich, do których dołączone są starsze spisy lub ich fragmenty. Celem tworzenia listy było zapewne dowodzenie pochodzenia wszystkich ludów od Noego (od czasu potopu staje się on jednocześnie nowym ojcem rodów).
W NT do tej listy wydaje się nawiązywać Łk 10,1. To właśnie 72 (70) uczniów staje się posłańcami dla wszystkich narodów i ludów świata pogańskiego. Lista ludów pojawia się także w Dz wewnątrz sprawozdania z wydarzeń Pięćdziesiątnicy, przytaczając określenia 15 ludów bądź krajów (Dz 2,9-11); przejęta jest zapewne z przedchrześcijańskiej listy narodów. me [mw]
Tablice domowe. Nazwa formy literackiej występującej w Biblii i poza nią: były to napomnienia skierowane do różnych grup lub klas społ. we wspólnocie (Kol 3,18-4,1;
Ef 5,22-6,9; 1 Tm 2,8-15; 6,1 n; Tt 2,1 -10; 1 P 2,18-3,7); tablice domowe nawiązują do rozwiniętego w stoicyzmie schematu nauki o powinnościach. Nowe jest tylko uzasadnienie pouczeń: nie jest ono wyprowadzone z konieczności poddania się istniejącemu porządkowi świata, lecz woli Chrystusa. ►Katalog cnót. me [łs]
Tablice Prawa. Mojżesz otrzymał od JHWH na górze Synaj - wg tradycji st. - dwie kamienne tablice, na których znajdował się zapisany ►Dekalog (Wj 31,18); tablice te przechowywane były w Arce Przymierza (Pwt 10,5). Mamy tu aluzję do starożytnego zwyczaju, wedle którego w czasie zawierania umowy każdy z partnerów otrzymywał egzemplarz jej tekstu, me [ts]
Tabliczka na krzyżu ► Napis na krzyżu.
Tabor (etymologia nazwy niepewna, być może od hebr. pagórek).
1) Góra (588 m n.p.m.), położona ok. 18 km na zach. od jeziora Genezaret na granicy terytorium Issachara (Joz 19,22). Sylwetka góry robi imponujące wrażenie zwł. ze względu na sąsiedztwo równiny Jizreel (Jr 46,18; Ps 89,13). Wydaje się, że już we wczesnym okresie była czczona jako święta góra do tego stopnia (por. Oz 5,1), że nawet nie wolno było wymawiać jej nazwy (Pwt 33,19). Na Taborze miały schronić się przed Kananejczykami osiedlające się plemiona, z których później powstał Izrael, zdołały jednak, wykorzystując ukształtowanie terenu, stawić czoła rydwanom kananejskim, stworzonym do walki na płaskim terenie. W ten sposób Izraelici odnieśli jedno z pierwszych wielkich zwycięstw nad Siserą, wodzem oddziałów Kananejczyków (Sdz 4,6.12.14-16). Tradycja chrześc. na tej górze umiejscawia Przemienienie Jezusa (Mk 9,2-9), jak również ostatnie, wzmiankowane przez Mateusza pojawienie się Jezusa (Mt 28,16-20).
2) Miejscowość, w której madianiccy królowie Zębach i Salmunna zabili krewnych sędziego Gedeona (Sdz 8,18); przypuszczalnie należy ją identyfikować ze wspominanym w
1 Krn 6,62 miastem, leżącym w pokoleniu Zabulona i przekazanym lewitom, fr [msz]
Tabrimon (aram. dobry jest [bóg] Rimon). Ojciec Ben-Hadada, władcy królestwa Syrii ze stolicą w Damaszku (1 Krl 15,18). fr [msz]
Tabu ► Klątwa, ► Święty, Czystość.
Tachan / Tachanici (etymologia imienia niejasna). Głowa jednego ze znakomitych rodów w pokoleniu Efraima (Lb 26,35); 1 Krn 7,25 wymienia go jako przodka ►Jozuego [1] w piątym pokoleniu, fr [msz]
Tachasz (hebr. delfin). Stosownie do ustalonego schematu dwunastkowego w genealogiach także brat Abrahama, Nachor, miał dwunastu synów; wśród nich Tachasz jest trzecim synem z drugorzędnej żony, Reumy (Rdz 22,24). fr [msz]
Tachat (hebr. miejsce poniżej).
1) Według genealogii w 1 Krn 7,20 takie samo imię nosili dwaj potomkowie Efraima w trzecim i piątym pokoleniu.
2) Potomek syna Lewiego, Kehata w siódmym pokoleniu (1 Krn 6,7-9); to wyliczenie odbiega od zamieszczonego w 1 Krn 6,22n (nie ma dwóch pokoleń, za to częściowo wymienieni są inni).
3) Miejsce obozowania Izraelitów w trakcie wędrówki z Egiptu do Kanaanu; położenie obecnie nieznane (Lb 33,26n). fr [msz]
Tachpanches (egip. twierdza nubijska). Miasto we wsch. części delty Nilu; przez Greków nazwane później Dafne. Na początku swojej działalności prorockiej właśnie stamtąd Jeremiasz ostrzegał Izraela przed grożącym niebezpieczeństwem (Jr 2,14-16). Po zajęciu Jerozolimy przez Nabuchodonozora i zamordowaniu ustanowionego przez niego namiestnika Godoliasza osiedlili się tam uciekający Izraelici, którzy wzięli ze sobą także Jeremiasza. Tenże zwiastował miastu i całemu Egiptowi rychłe dostanie się w ręce Neobabilończyków
(Jr 46,13n; por. Ez 30,18). Czynnością symboliczną wzmocnił słowa groźby (Jr 43,8-10). fr [msz]
Tachpnes (egip. ta, która strzeże króla/ pałacu; egip. tytuł królewskiej małżonki). Hadad, edomicki książę, zbiegły do Egiptu przed Salomonem, w Egipcie został przyjęty z niezwykłymi honorami. Poślubił siostrę głównej żony faraona - to oznacza tytuł Tachpnes, pochodzący od egip. słowa, które w 1 Krl 11,19n wydaje się imieniem własnym. fr [msz]
Tachrea (etymologiaimienia niejasna). Potomek króla Saula z linii Jonatana w czwartym pokoleniu (1 Krn 9,41). fr [msz]
Tacjan. Syr. chrześcijanin żyjący w Rzymie w II w. po Chr., uczeń Justyna Męczennika; po powrocie do ojczyzny dokonał pierwszej harmonizacji czterech Ewangelii, tzw. ►Diatessaron. ms [msz]
Tadeusz (aram. odważny). Jeden z Dwunastu (Mk 3,18; Mt 10,3); różne rękopisy podają jednakże zamiast Tadeusza inne imiona, np. ►Lebbaios. Starożytna tradycja kościelna utożsamia go z ►Judą [11], synem Jakuba, który w Łk 6,16 oraz Dz 1,13 wyliczany jest zamiast Tadeusz i stąd nazywa się go Judą Tadeuszem, me [msz]
Tadmor (hebr. z aram. schronienie). Miasto rozbudowane przez Salomona stało się warownią (2 Krn 8,4); leży ok. 230 km na płn. wsch. od Damaszku; w okresie hell. nazwane Palmyra, fr [msz]
Tafat (hebr. kropla mirry). Córka Salomona; jej małżonek zarządzał czwartym okręgiem adm. (1 Krl 4,11). fr [msz]
Tajemnica. Tajemnica to coś, co jest niedostępne poznaniu; bibl. wiara w Objawienie wychodzi z założenia, że człowiek sam z siebie nie może znaleźć Boga poprzez jakieś szczególne sposoby poznania. To Bóg sam otwiera się na człowieka, objawia mu się poprzez to, że się do niego zwraca (Pwt 29,28). Objawienie doświadczane jest zatem jako działanie Boże; Bóg czyni dostępnym to, co dotychczas było tajemnicą; dzięki temu Bóg dopomaga człowiekowi w jasnej orientacji w świecie. W tym właśnie znaczeniu apokaliptyka chce być ujawnieniem tajemnic wyznaczonej przez Boga historii (Da 2,28n; Ap 10,7). W hell. termin mysterium (= tajemnica) określa niejawny kult, dostępny dla wtajemniczonych, którzy poprzez udział w rytuałach uzyskiwali dostęp do zbawienia i poznania (misteria). W NT ewangeliści pod pojęciem „tajemnica królestwa Bożego” (Mk 4,11) rozumieją mesjaństwo Jezusa; dzięki Jezusowi ta tajemnica została odkryta. Dla Pawła tajemnica (całkowicie w znaczeniu st.) to ukryty zamysł Boga, który jednak nie będzie już więcej zakryty przed wierzącymi (Rz 11,25); chodzi tu zwłaszcza o połączenie oraz zjednoczenie Żydów i pogan w czasie mesjańskim, który już został zapoczątkowany (Ef 1,9; 2,14-3,3). Ten bibl. punkt wyjścia, zakładający objawienie Bożych tajemnic przez Boże działanie zgodnie ze zbawczą wolą Bożą, która objawia się w historii, odróżnia judaizm i chrześcijaństwo od religii mistycznych i praktyk okultystycznych. me [ts]
Tajemnica mesjańska. Tytuł Mesjasz (gr. christos = Pomazaniec) jest nazwą funkcji
(►Tytuły Jezusa) Jezusa z Nazaretu. Wyrażenie „tajemnica mesjańska” odgrywa jednak szczególną rolę w historii badań naukowych nad Biblią. Termin ten wprowadził W. Wrede w swojej książce z 1901 r. Das Messiasgeheimnis in den Evangelien. Zugleich ein Beitrag zum Verständnis des Markusevangeliums. W dziele tym autor utrzymuje: nakazy milczenia, pouczanie jedynie uczniów oraz ukryte znaczenie przypowieści stanowią motyw teologiczny w Ewangelii wg św. Marka (nie są więc historyczne); byłby on dogmatycznym złagodzeniem napięcia między Jezusem przedpaschalnym (historycznym) a wiarą w Jezusa jako Mesjasza w pierwotnej wspólnocie. Takie napięcie z pewnością istnieje (►Chrystologia), jednak interpretacja Wredego nie pokrywa się ze stanem faktycznym ani na płaszczyźnie literackiej, ani w wymiarze teologicznym, ms [łs]
Talent ► System miar, ► Monety.
Talita kum. W gr. tekście Mk 5,41 transkrypcja aram. talita’ (= dziewczynko) oraz qum(i) (= wstań!; w późniejszym okresie zapisywano wprawdzie „i”, ale go nie wymawiano i w ten sposób pokrywa się z formą qum, użytą przez Marka). Słowa rozkazu Jezusa, dzięki którym została wskrzeszona zmarła córka Jaira. me [msz]
Talmaj (być może z języka huryckiego: talm = wielki).
1) Kananejski książę z okolic Hebronu (Lb 13,22), który - jak podaje Sdz 1,10 - został wyparty przez Judę, prawd, jednak przez Kaleba (Joz 15,14) - pokolenie, które stopiło sie w jedno z rodem Judy.
2) Król Geszur, którego córka Maaka była jedną z żon Dawida i urodziła mu ►Absaloma [1] (2 Sm 3,3); po tym jak Absalom zamordował swojego najstarszego przyrodniego brata, Amnona, uciekł do swego dziadka, Talmaja. Przebywał tam trzy lata, zanim wolno mu było wrócić do Judy (2 Sm 13,37-39). fr [msz]
Talmon (aram. ciemny). We wczesnym okresie powygnaniowym jeden z odźwiernych świątyni, przeznaczony do obsługi znajdującej się na wsch. Bramy Królewskiej
(1 Krn 9,17n); wspominani są również jego potomkowie (Ezd 2,42). fr [msz]
Talmud (hebr. uczyć się; nauka; studium). Zbiór prawodawstwa religijnego judaizmu rabinicznego - pobiblijnego, który składa się z Miszny i Gemary. Miszna jest starszą częścią, która została zredagowana w II w. po Chr. Rabini od III do V w. po Chr. opierali się w swoich rozstrzygnięciach i komentarzach prawnych na Misznie. Te dyskusje wokół Miszny i powstałe w związku z tym komentarze nazywa się Gemarą (= uzupełnienie). Wyróżnia się przy tym Gemarę powstałą w Palestynie oraz tę zredagowaną w Babilonii; stosownie do tego istnieją: Talmud palestyński (jerozolimski) i babiloński. Ten ostatni jest obszerniejszy, a dzięki znaczeniu uczonych żyd., zamieszkujących w Babilonii, uzyskał wręcz status tekstu wiążącego. Talmud dokumentuje złożoność tradycji judaizmu rabinicznego oraz jego twórczą swobodę wobec zmieniających się okoliczności, me [msz]
Tamar (hebr. palma daktylowa).
1) Synowa Judy, przypuszczalnie kananejskiego pochodzenia (Rdz 38,1.6); pierwszy mąż Tamar zmarł bezpotomnie. Jego brat, Onan zawarł z Tamar małżeństwo na zasadzie prawa ►lewiratu, jednak nie mogło dojść do zapłodnienia z powodu uprawiania stosunku przerywanego (stąd błędny derywat: onanizm = masturbacja); dzieci z takiego związku uważane byłyby za potomstwo starszego brata. Dlatego Bóg sprawił, że Onan umarł. Aby oszczędzić takiego samego losu swemu trzeciemu synowi, Szeli, Juda nie wydał mu Tamar za żonę. Niezamężna musiała mieszkać w domu swego ojca i pozostawała poddana Judzie. Swoich praw doszła wobec Judy w ten sposób, że w przebraniu prostytutki spała ze swym teściem. Kiedy Tamar zaszła w ciążę i Juda oskarżył ją o cudzołóstwo, sprawa wyszła na jaw. Juda musiał przyznać: „Jest sprawiedliwsza ode mnie” (Rdz 38,26). Tamar urodziła bliźniaków: Peresa (przodka Dawida; por. Rt 4,18-22) i Zeracha. Wymieniana jest w genealogii Jezusa (Mt 1,3).
2) Córka Dawida i Maaki oraz siostra Absaloma; piękna dziewczyna, która padła ofiarą gwałtu dokonanego przez jej przyrodniego brata Amnona (2 Sm 13,1-22). Jako sposób wyjścia z trudnej sytuacji, Tamar zaproponowała mu małżeństwo, co Amnon odrzucił. Pozostawała w odosobnieniu w domu swego brata, Absaloma, który pomścił swą siostrę
(2 Sm 13,23-32) i na jej cześć nadał swojej córce imię ►Tamar [3].
3) Córka Absaloma, która jako jedyna z czwórki jego dzieci wymieniana jest z imienia i która była równie piękna jak jej ciotka i imienniczka (2 Sm 14,27).
4) Miejscowość leżąca na płd. od Morza Martwego; Salomon miał ją przebudować na twierdzę (1 Krl 9,18). W wizji odnowionego Izraela Ezechiel tu wyznacza płd.-wsch. granicę (Ez 47,19; 48, 28n). as [msz]
Tamaryszek ► Świat roślin.
Tammuz (hebr. tammuz; sumer. dumuzi = prawdziwy syn). Bóstwo sumer., czczone również w okresie asyr.-babil., którego kult przetrwał na obszarze Międzyrzecza aż do
V w. po Chr. Tammuz nie był bóstwem miasta, lecz najważniejszym bogiem płodności, a jego kult związany był z rytuałem świętych zaślubin. W lamentacjach (por. Ez 8,14), śpiewanych w miesiącu nazwanym jego imieniem (►Rachuba czasu), opłakiwano jego zniknięcie w zaświatach ( ►Bóstwa obce, ►Cudzoziemiec), fr [msz]
Tanak (być może hebr. twierdza, zapora). Stare kananejskie miasto wspominane za panowania Tutmozisa III (1479-1425 r. przed Chr.), jak również w listach z ►Amarna (XIV w. przed Chr.), leży na wysokości Cezarei ok. 30 km w głąb lądu od strony Morza Śródziemnego, na płd. krańcu żyznej równiny Jizreel. Obok idealnej wizji, wedle której Jozue miał pokonać króla Tanak (Joz 12,21) i jego kraj miał przypaść w udziale Manassesowi „w działach Issachara i Asera” (należy tu zwrócić uwagę na napięcia między plemionami;
Joz 17,11), istnieją również inne obrazy. Pod Tanak doszło do bitwy pomiędzy oddziałami, z których później uformuje się Izrael, a kananejskim dowódcą ►Siserą [1] (Sdz 5,19), który ją przegrał. Pokolenie Manassesa daremnie starało się zdobyć dla siebie ufortyfikowane miasto z przyległymi terenami. Jeszcze za panowania Salomona (który wyraźnie ze względów zarówno gospodarczych, jak też narodowościowo-politycznych zarządził podział na okręgi adm.) były w mieście silne wpływy kananejskie. Tanak zaliczono do piątego okręgu adm.
(1 Krl 4,12). Później stanowiło jedno z miast lewickich (Joz ...
SCHEMATY