Kulturowe uwarunkowania nazw alkoholowych napojów mieszanych sprzed roku 1989 i po nim w perspektywie kognitywno-stylistycznej (art.).pdf

(1045 KB) Pobierz

Katarzyna Sujkowska-Sobisz

Kulturowe uwarunkowania nazw

alkoholowych napojów mieszanych

sprzed roku 1989 i po nim w

perspektywie

kognitywno-stylistycznej

Postscriptum Polonistyczne nr 1(9), 253-264

2012

POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2012 • 1 (9)

ISSN 1898-1593

ATARZYNA

UJKOWSKA

-S

OBISZ

Uniwersytet

ski

Katowice

Kulturowe uwarunkowania nazw

alkoholowych napojów mieszanych

sprzed roku 1989 i po nim

w perspektywie kognitywno-stylistycznej

Inspiracją podjęcia badań nad materiałem, z jednej strony tak ulotnym,

a z drugiej tak wyraźnie obrazującym zmiany kulturowo-obyczajowe, jak

nazwy alkoholowych napojów mieszanych, było przekonanie,

że

stanowią

one ważny element kodu kulturowego. Kodu, dzięki któremu naród czy

społeczeństwo komunikuje się i samookreśla.

Zaznaczmy wyraźnie już na początku opracowania,

że

tradycja kompono-

wania napojów tuż przed podaniem nie wpisuje się mocno w polskie oby-

czaje kulinarne. Zwyczaj ten pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, co nie

znaczy wcale,

że

wszystkie napoje mieszane zostały skomponowane w Ame-

ryce, na przykład

Bloody Mary,

jeden z najbardziej znanych drinków, to kom-

pozycja barmanów paryskich

Polska, ze swą pełną burz przeszłością, niełatwo przyswajała nowinki

z Zachodu, dotyczyło to także zwyczaju mieszania napojów alkoholowych

przed podaniem. Wiadomo,

że

zwyczaj spożywania napojów wysokoprocen-

towych w Polsce ma bogatą tradycję (por. Ferenc 2004, 153–157; Czekalski

2004, 374–376; Kałwa 2004, 278–283; Korczak 2004, 59–61; Witaszek-

Wprowadzenie prohibicji w Stanach Zjednoczonych w latach 20. XX wieku zahamowało

rozwój

miksologii,

czyli sztuki miksowania (mieszania) napojów alkoholowych. Współcześnie

to Europa wyznacza kierunki w komponowaniu nowych drinków, to w Europie odbywają się

światowe

konkursy miksowania, to Europa stała się drugą ojczyzną

miksologii.

254

POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2012 • 1 (9)

-Samborska 2005, 72–75). Wśród obcokrajowców już w

średniowieczu

utrwalił się stereotyp wiecznie pijanego Polaka

. W wiekach

średnich

pijano

głównie różnego rodzaju piwa. Były to napitki sporządzane z rozmaitych

gatunków ziaren, piwami nazywano także kwasy powstałe w wyniku zalania

wrzątkiem resztek pieczywa i fermentującej bryi. Zamożniejsi raczyli się

w owym czasie miodem syconym. Oprócz piwa i miodu na stołach

śre-

dniowiecznych Polaków pojawiało się także wino, ale był to napój sprowa-

dzany przede wszystkim na dwór królewski oraz spożywany przez księży

(Korczak 2004, 59–61). W wieku XVI pojawiła się

gorzałka

(aqua

vitae),

a także coraz częściej sięgano po wino. Z czasem

gorzałka

stawała się trun-

kiem coraz popularniejszym, jej dominacja nad miodem pitnym w jadłospi-

sie ówczesnego Polaka wpłynęła na wyraźne zmniejszenie spożycia drugiego

z wymienionych wyżej trunków. W wieku XVIII znowu wyraźnie widać

pewną dyferencjację społeczną związaną z możliwością wyboru napitku.

Chłopi i plebs miejski wybierali raczej czystą wódkę (destylowaną już

z ziemniaków, a nie, jak początkowo, ze zboża), warstwy zamożniejsze pre-

ferowały nalewki, a także wódki gdańskie oraz likiery

. Oświecenie przynio-

sło także modę na rum i arak. Do końca XVIII stulecia panowało po-

wszechne przyzwolenie na picie alkoholu bez ograniczeń, a konsumenci nie

zwracali specjalnej uwagi na walory smakowe spożywanych trunków. Pito

często, dużo i byle jak. Dopiero wiek XIX przyniósł zwyczaj degustowania

trunków (Witaszek-Samborska 2005, 73), a działalność antyalkoholowa

(między innymi tzw. bractw trzeźwości) wpłynęła na znaczny spadek spoży-

cia wysokoprocentowych napitków na początku wieku XX.

Kilkadziesiąt lat później proces ten zatoczył koło i na początku drugiej

połowy ubiegłego stulecia znamiennie wzrósł popyt na napoje wysokopro-

centowe. Zmiany te były zapewne efektem frustracji, braku rozrywek, ale

także traktowania alkoholu jako

środka

płatniczego, co stało się normą już

w czasie II wojny

światowej,

jak i w pierwszych latach powojennych (Cze-

kalski 2004, 374). Pijaństwo ceremonialne (z okazji wypłaty czy weekendu)

bardzo głęboko wpisało się w wizerunek społeczeństwa doby realnego so-

Zachodni podróżnik odnotowuje na przykład,

że

Polacy „słono jedzą, mocno się upijają,

a przez to

źle

czynią” (cyt. za Korczak 2004, 59).

Warto dodać,

że

w XVI wieku pijaństwo wcale nie było tak popularne w Polsce, jak się

dzisiaj uważa. Spożycie wódki, miodu czy piwa wśród biedniejszych warstw społecznych było

minimalne. Dużo więcej pili magnaci i bogata szlachta. Sto lat później jednak, wskutek przy-

musu propinacyjnego, pijaństwo wśród chłopów rozszerzało się i już w wieku XVIII pijań-

stwo stało cechą niemal narodową (Ferenc 2004, 156).

ATARZYNA

UJKOWSKA

-S

OBISZ

: Kulturowe uwarunkowania nazw alkoholowych napojów…

255

cjalizmu. Takiego sposobu spędzania wolnego czasu nie zmieniło wprowa-

dzenie kartek na zakup wódki (a zatem ograniczenie dostępu do zakupu

alkoholu), ograniczenie godzin sprzedaży alkoholu (sklepy monopolowe

otwierano po godzinie trzynastej), czy też konieczność skorelowania spożywania

napojów alkoholowych z zamówieniem określonych potraw w restauracjach.

Dzięki zmianom politycznym lat 80. XX wieku, które zainicjowały prze-

obrażenia społeczno-kulturowe, doszło także do transformacji w zwycza-

jach konsumpcji alkoholi. Możliwość wyboru między alkoholami o różnej

proweniencji, mocy, smaku, była przyczyną wzrostu spożycia szlachetniej-

szych napojów alkoholowych. W tym czasie także zaczęliśmy z większą

uwagą przyglądać się zwyczajowi mieszania napojów alkoholowych. Nie

znaczy to,

że

drinków, jako alternatywy dla spożywanej w bardzo dużych

ilościach wódki, nie próbowano zaszczepić wcześniej. Poradniki z zakresu

miksologii

pojawiały się na polskim rynku wydawniczym jeszcze przed ro-

kiem 1989 (por. Brodziński, Brodzińska 1983). Mieszanie napojów alkoho-

lowych przed podaniem jest więc zjawiskiem, które pojawiło się w naszej

przestrzeni kulinarnej około trzydziestu, czterdziestu lat temu. Wyraźną

cezurą w jakości omawianych tu koktajli i rozmaitości ich składników bez

wątpienia jest, jak już wspominaliśmy wyżej, rok 1989. Analizy stosownego

materiału wskazały także na wyraźne różnice w sposobach nominacji drin-

ków przed rokiem 1989 i po nim

Nazwy drinków nie były dotychczas przedmiotem dociekań onomastów.

W przedstawianym opracowaniu, wykorzystując nazwy własne, spróbujemy

wskazać zmiany stylowe oraz ich uwarunkowanie kulturowe, skupimy się

bardziej na sposobach konceptualizacji nazw, niż ich klasyfikacji. Styl defi-

niujemy na sposób właściwy teorii tekstu, czyli jako wybór wariantów języ-

kowych na poziomie wyrażania (Wyrwas, Sujkowska-Sobisz 2005, 169–170).

Warto wspomnieć,

że

zasadniczym ogniwem takich kompendiów był rozdział poświęco-

ny zamiennikom niedostępnych w Polsce składników drinków, i tak czytamy: „Angostura

(agnestjure) – aromatyczna przyprawa smakowa używana do wielu cocktaili i różnych napo-

jów, produkowana z ziół i korzeni. Jest niedostępna na rynku, nie ma jej także w sklepach

Pewexu. Można ją zastąpić aperitifem istra bitter produkcji jugosłowiańskiej. (…). Anisette

(anizet) – bardzo słodki biały likier anyżowy. Nie ma odpowiednika na rynku. (…) Crème de

menthe – likier miętowy biały, zielony lub czerwony. Produkujemy w Polsce likier biały pod

nazwą likier miętowy” (Brodziński, Brodzińska 1983).

Analizom w opracowaniu poddano 400 drinków z poradnika autorstwa Polaków (Bro-

dziński, Brodzińska 1983) – istnieje niewiele poradników, które nie byłyby tylko i wyłącznie

przedrukami z języka angielskiego czy niemieckiego – oraz drinków z menu 50 współcze-

snych pubów, klubów i restauracji z różnych miejsc w Polsce.

256

POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2012 • 1 (9)

Za prymarną funkcję

nomina propria

uważa się wyróżnianie konkretnego

desygnatu spośród podobnych obiektów tej samej klasy. A zatem to funkcja

referencjalna czy identyfikująca wydaje się najistotniejsza dla obiektów ba-

dań onomastyki. Jednak w kontekście takich tekstów, jak nazwy drinków,

można postawić tezę o możliwości rehierarchizacji funkcji językowych.

Funkcja identyfikacyjna wydaje się przynajmniej równie istotna, jak funkcja

emotywna, którą Edward Bereza (1998) nazywa funkcją reklamowania. Za-

gadnienie to jest na tyle istotne,

że

warto jeszcze wrócić do niego, co uczy-

nimy w dalszej części opracowania. Przejdźmy jednak do oglądu zebranego

materiału badawczego. Zacznijmy od wyizolowania tego segmentów napo-

jów mieszanych, które będziemy w dalszej części opracowania poddawać

procedurom badawczym. Analizy bardzo bogatego zbioru interesujących nas

tutaj nazw pozwoliły wskazać na istnienie pewnych wyróżniających się

i wewnętrznie spójnych grup nazw koktajli alkoholowych. Istnieją bowiem

takie drinki, które bez względu na szerokość geograficzną zawsze mają ten

sam skład, są to zatem napoje klasyczne, tradycyjne, czy też po prostu stan-

dardowe (i ten trzeci przymiotnik, jako najmniej wartościujący, wykorzysta-

my we wstępnej typologii zebranego zbioru

nomina propria).

Drugą grupę

tworzą standardowe koktajle, których skład został delikatnie zmieniony,

bądź też dodano do klasycznego drinka jakiś nowy składnik. Egzemplifika-

cje nazw tworzących poszczególne grupy przedstawia tabela 1.

Tabela 1.

Modyfikacje drinków standardowych

Standardowe napoje mieszane

(powstałe w wyniku wymiany

lub dodania składnika koktajlu)

Bloody Mary

(skład – wódka, sok pomido-

rowy, przyprawy);

Margarita

(skład – Tequila Olmeca, Coint-

reau, sok z cytryny);

Long Island Iced Tea

(skład – wódka, Sea-

grams Gin, Bacardi, Triple Sec, Coca-Cola,

sok pomarańczowy);

Sex on the Beach

(skład – wódka, Peach

Schnapps, sok pomarańczowy, sok

żurawi-

nowy, sok ananasowy),

Black Russian

(skład – wódka, Kahlua)

White Russian

(skład – wódka, Kahlua,

śmietanka).

Cranberry Caipiroska

(wymiana czystej wódki

na wódkę

żurawinową);

Golden Margarita

(inny rodzaj tequili);

Strawberry Daiquiri

(dodanie owoców);

Frozen Margarita

(dodatkowo duża porcja

lodu);

Blue Margarita

(dodatkowo Curaçao Blue).

Plik z chomika:

no-w-here

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

kuchnia w historii