Kupisz D., Genealogia Kochanowskich z Kierzkowa od końca XV do połowy XIX wieku.pdf

(550 KB) Pobierz
Rocznik Lubelskiego
Towarzystwa Genealogicznego
Tom VI, 2014 (2015)
Dariusz Kupisz
Instytut Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,
Plac Marii Curie-Skłodowskiej 4a, 20-031 Lublin, Polska
Genealogia Kochanowskich z Kierzkowa
od końca XV do połowy XIX wieku
Słowa kluczowe:
Kochanowscy, Polska, genealogia, szlachta, ziemiaństwo.
Nazwisko Kochanowski jest powszechnie kojarzone z najwybitniejszym poetą
polskiego renesansu – Janem z Czarnolasu. Jego znaczenie dla rozwoju polskiej
kultury sprawiło, iż historycy oraz badacze literatury interesowali się od dawna
Kochanowskimi herbu Korwin. Prowadzone przez nich badania objęły przede
wszystkim bliższą bądź dalszą rodzinę Jana z Czarnolasu oraz pozostałych Kocha-
nowskich parających się twórczością literacką. Odtworzono genealogię poety,
poświęcono kilka prac jego rodzicom i braciom, ale niezwykle rzadko wykraczano
poza ramy chronologiczne XVI w.
1
Ostatnio pojawiła się monografia omawiająca
główne linie tej rodziny w XV–XVIII w., ukazująca szerzej dzieje Kochanowskich,
Literatura przedmiotu jest tu tak obszerna, że poprzestanę na przytoczeniu prac najważniejszych:
R. Plenkiewicz,
Jan Kochanowski, jego ród, żywot i dzieła,
[w:] Jana
Kochanowskiego dzieła wszystkie.
Wydanie pomnikowe,
t. 4, Warszawa 1884; J. Gacki,
O rodzinie Jana Kochanowskiego, o jej majętno-
ściach i fundacyach kilkanaście pism urzędowych,
Warszawa 1869; M. Korolko,
Jana Kochanowskiego
żywot i sprawy,
Warszawa 1985; J. Pelc,
Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej,
War-
szawa 2001; H. Karbownik,
Anna Białaczowska – matka Jana Kochanowskiego i jej związki z Biała-
czowem,
„Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 22, 1985, z. 1–2, s. 3–10;
U. Mantorska-Skowron,
Działalność gospodarcza Kaspra Kochanowskiego,
„Biuletyn Kwartalny Ra-
domskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 21, 1984, z. 3, s. 87–97; W. Urban,
Piotr Kochanowski, ojciec
poety i gospodarz,
„Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 30, 1985, s. 121–141; W. Urban,
Kręgi dzia-
łalności Jana Kochanowskiego,
[w:]
Et haec facienda et illa non omittenda. Profesor Wacław Urban
w swych dziełach wybranych,
red. A. Kądziela, W. Kowalski, J. Muszyńska, Z. Pietrzyk, Warszawa
2012, s. 587–593 oraz szereg innych artykułów tego autora, zamieszczonych m.in. w przytoczonej tu
zbiorze. Wydano również dwa obszerne zbiory źródeł poświęcone Kochanowskim, aczkolwiek sięga-
jące jedynie do początków XVII w.:
Źródła urzędowe do najbliższej rodziny Jana Kochanowskiego,
oprac. M. Garbaczowa i W. Urban, Kielce 1984;
Cochanoviana. Źródła urzędowe biografii Jana Kocha-
nowskiego,
t. 1, oprac. M. Garbaczowa i W. Urban, Wrocław-Warszawa-Kraków 1985.
1
44
D. Kupisz,
Genealogia Kochanowskich z Kierzkowa od końca XV do poł. XIX w.
wywodzących się od dziada i ojca poety
2
. Ich dalsi krewni oczekują nadal na
wnikliwsze badania, a jednymi z nich są Kochanowscy z Kierzkowa. Podobnie jak
wszyscy Kochanowscy, wywodzili się z ziemi radomskiej, ale w XVII–XIX w. roz-
siedlili się na całą ówczesną Małopolskę. Posiadali dobra lub piastowali urzędy
w województwie sandomierskim, krakowskim, lubelskim, ruskim i wołyńskim.
Bez wątpienia więc zasługują na przedstawienie ich genealogii co też jest celem
niniejszego artykułu.
Kierzków, z którego pisała się interesująca nas linia Kochanowskich, jest obec-
nie dzielnicą leżącą na obrzeżach Radomia. Dawniej, dzielił się na Kierzków Więk-
szy oraz Mniejszy i był wioską parafii Cerekiew. Pierwsze związki Kochanowskich
z tą osadą można dostrzec już około połowy XV w.
3
, ale za protoplastę linii Kocha-
nowskich z Kierzkowa uznaje się Andrzeja, najmłodszego syna Dominika z Kocha-
nowa
4
, a więc stryjecznego dziadka poety z Czarnolasu. Używał on trudnego dziś
do wyjaśnienia przydomku
Gierasz, Gyrrasz
lub
Gieraszek.
Po raz pierwszy pojawia
się on w źródłach z 1481 r. odbierając ojcowiznę w Kochanowie i Woli Brudnow-
skiej od swych braci Jana i Stanisława
5
. Nie wiadomo dokładnie, kiedy nabył dobra
w Kierzkowie, był jednak dziedzicem części tej wsi przed 1508 r.
6
Według Adama
Bonieckiego Andrzej
Gierasz
był trzykrotnie żonaty – po raz pierwszy z Heleną,
powtórnie z Małgorzatą, a po niej z Katarzyną
7
. Wbrew przywołanemu autorowi,
zmarł jednak nie w 1545, ale około 1520 r. w którym to jego synowie: Jan, Stanisław,
Jakub, Mikołaj, Benedykt i Andrzej, kupili wspólnie kolejną część Kierzkowa
8
.
Do synów Andrzeja A. Boniecki zaliczył także Walentego
9
, pominiętego w akcie
zakupu części Kierzkowa z 1520 r. Za poparciem owych przypuszczeń przemawia
przydomek Walentego oraz posiadane przez niego dobra, zaś pominięcie go w przy-
Przedstawiono w niej początki rodziny oraz linie z Opatek i Gródka, Szydłówka, Policzny (wraz
z jej gałęziami z Białaczowa, Policzny i Cerekwi), Konar, Baryczy, starszą i młodszą Czarnolasu oraz
starszą i młodszą z Sycyny, D. Kupisz, M. Kozdrach,
Kochanowscy w XV–XVIII wieku. Główne linie
rodziny,
Radom 2014, ss. 204.
3
Nieznany bliżej Stanisława z Kochanowa kupił wówczas dobra w tej wsi, Archiwum Państwowe
w Toruniu, Archiwum Szczanieckich z Nawry [dalej: APT, ASzN], sygn. 502, s. 10;
Nieznane szczegóły
o rodzinie Kochanowskich. Zebrane z akt ziemskich radomskich i konsystorskich krakowskich,
oprac.
S. Windakiewicz, Warszawa 1885, s. 12.
4
A. Boniecki,
Herbarz polski,
t. 10, Warszawa 1907, s. 272; R. Plenkiewicz, dz. cyt., s. 16. W latach
80-tych XV w. pojawia się w źródłach także inny Andrzej, dziedzic Kochanowa i Kierzkowa Większe-
go, APT, ASzN, sygn. 502, s. 14.
5
Nieznane szczegóły...,
s. 9; A. Boniecki, dz. cyt., t. 10, s. 284, datuje ów akt na rok 1480.
6
Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym,
t. 4, oprac. A. Pawiński, [w:]
Źródła
dziejowe,
t. 15, Warszawa 1886, s. 470.
7
A. Boniecki, dz.cyt., t. 10, s. 284, podawał, że Andrzej miał umrzeć przed 1545 r.
8
APT, ASzN, sygn. 502, s. 17–18.
9
A. Boniecki, dz.cyt., t. 10, s. 284.
2
45
ArtyKuły
wołanej tu transakcji mogło wynikać z różnych przyczyn (mógł być najstarszym
z braci, pochodzącym z innej matki). Ponadto w transakcji zakupu części Kochano-
wa z 1545 r. pojawiają się Walenty i Jan Kochanowscy „zwani Gieraszowie”
10
, z pew-
nością bracia (synowie Andrzeja
Gierzasza).
W 1548 r., Walenty zabezpieczył swej
żonie Zofii Sadowskiej 200 zł posagu
11
, a doczekał się z nią czterech synów: Pawła,
Piotra, Mikołaja i Walentego. Ten ostatni nosił po ojcu przydomek
Gierasz,
stąd nie
wiadomo, który z dwóch Walentych był dziedzicem półłanku w Kochanowie, odno-
towanym w rejestrach podatkowych z lat 1576–1577
12
. Z pewnością natomiast to Wa-
lenty
Gierasz
syn zabezpieczył w 1582 r. żonie Zofii Strzemboszównie na swych do-
brach niewielkie sumy posagowe
13
. Według A. Bonieckiego ich synem był nieznany
bliżej Piotr. Nie udało się również odnaleźć informacji o Potencji i Katarzynie,
wzmiankowanych przez tego samego genealoga córkach Piotra – brata Walentego
Gierasza
14
.
Spośród pozostałych synów Andrzeja
Gierasza
– Andrzej ożenił się około 1533 r.
z Anną Rajecką (posiadał część Rajca oraz Brześcian). Stanisław z Wielkiego Kierz-
kowa pokwitował w 1536 r. swych braci Jakuba, Benedykta i Mikołaja z zapisów na
Janiszowie, a w 1546 r. zakupił wraz dwoma ostatnimi część Kończyc
15
. Nie wiado-
mo, czy wszyscy z wymienionych tu Kochanowskich założyli rodziny. Odnaleziono
informacje jedynie o potomstwie Stanisława i Benedykta. Synem Stanisława był
Walenty, żonaty w 1601 r. z Katarzyną Kamieńską h. Przerowa, wdową po Stani-
szewskim. W początkach XVII w. posiadał po matce pewne dobra w ziemi czerskiej
(części wsi Dembe, Kołaczki i Budziska)
16
. O jego dalszych losach nic nie wiado-
mo. Benedykt dziedziczył grunty w Kierzkowie Większym i Milejowicach
17
. Zmarł
przed rokiem 1579, niestety, nie udało się jednak ustalić tożsamości żony, z którą
doczekał się syna Piotra oraz córki Jadwigi
18
.
Syn Benedykta, Piotr Kochanowski z Wielkiego Kierzkowa, ożenił się oko-
ło 1578 r. z Jadwigą Gulińską h. Janina. Powiększył odziedziczone po ojcu dobra
w Milejowicach, Kierzkowie Większym oraz Mniejszym. Zmarł przed 1599 r., bo-
wiem wdowa po nim była już wówczas żoną Jana Siekluckiego. Pozostawił dwóch
APT, ASzN, sygn. 502, s. 32.
Tamże, s. 33.
12
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego I [dalej: AGAD,
ASK], sygn. 8, k. 508v, 714.
13
APT, ASzN, sygn. 502, s. 48.
14
A. Boniecki, dz. cyt., t. 10, s. 284.
15
APT, ASzN, sygn. 502, s. 21–22, 31–32, 34–35, 37.
16
A. Boniecki, dz. cyt., t. 10, s. 283.
17
Polska XVI wieku...,
t. 3, s. 300; AGAD, ASK I, sygn. 8, k. 467–467v, 667v–668v.
18 APT, ASzN, sygn. 502, s. 43–46.
10
11
46
D. Kupisz,
Genealogia Kochanowskich z Kierzkowa od końca XV do poł. XIX w.
potomków – Hieronima (o którym brak bliższych informacji) oraz Stanisława
19
.
Ten ostatni zamienił w 1607 r. swe posiadłości w Kierzkowie z rodziną Jeżów
z Wośnik. Synem Stanisława był zapewne Jan, który w 1630 r., dokonał powtórnej
zamiany gruntów z Jeżami
20
.
Jan był żonaty z Anną Potkańską h. Brochwicz. Do tej pory sądzono, że mał-
żonkowie mieli trzech synów: Stanisława, Seweryna i Samuela
21
. Potomkiem tej
pary musiał być także Jakub, uznawany przez Boniecki za krewnego wymienionych
tu braci
22
. Dowodzi tego pogłówne z Kierzkowa Większego zapłacone w 1662 r.
przez rodzonych braci Jakuba i Samuela oraz pozwy składane przeciw nim w tych
latach przed różnymi sądami
23
. Wszyscy czterej Kochanowscy (Stanisław, Sewe-
ryn, Samuel i Jakub) wymienieni zostali w pozwie na Trybunał z 1670 r., złożonym
przeciw nim przez Radzanowskich
24
.
Stanisław, najprawdopodobniej najstarszy syn Jana i Potkańskiej, dziedziczył
w 1658 r. część Tynicy, Kierzkowa Mniejszego i Krzyszkowic
25
. Posiadał także część
wsi Stubienko w ziemi przemyskiej
26
i zapewne z tego tytułu elekcję Michała Kory-
buta Wiśniowieckiego podpisał zarówno z ziemią przemyską, jak i z województwem
sandomierskim. Obiór Augusta II potwierdził już tylko ze szlachtą sandomierską.
Działał na sejmiku w Opatowie, a w 1690 r. został podczaszym latyczowskim
27
.
Tamże, s. 44, 50, 57.
Archiwum Państwowe w Radomiu [dalej: APR], Akta dóbr Wośniki ze zbioru rodziny Pruszaków,
sygn. 2, k. 27-28, 42-43.
21
A. Boniecki, dz. cyt., t. 10, s. 284.
22
S. Uruski,
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej,
t. 7, Warszawa 1910, s. 73, sądził błędnie, że Jakub był
synem Seweryna i Zielińskiej.
23
AGAD, ASK I, sygn. 67, k. 65v. Podymne w 1667 r. zapłacili Kochanowscy jedynie z części Kierzko-
wa Większego; tamże, sygn. 65, k. 60v. Pozew przeciw nim z 1676 r., Archiwum Państwowe w Lublinie
[dalej: APL], Księgi Grodzkie Lubelskie [dalej : KGL], Zapisy, sygn. 116, k. 506–506v.
24
APL, Trybunał Koronny Lubelski [dalej: TKL], sygn. 285, s. 258–260.
25
Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział na Wawelu, [dalej: ANK], Archiwum Sanguszków [da-
lej: AS], sygn. 182, s. 22.
26
A. Gliwa,
Kraina upartych niepogód. Zniszczenia wojenne na obszarze ziemi przemyskiej w XVII
wieku,
Przemyśl 2013, s. 943.
27
Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektów: Jana Kazimierza r. 1648, Jana III r. 1674, Au-
gusta II r. 1697 i Stanisława Augusta r. 1764, najjaśniejszych królów polskich, wielkich książąt litewskich,
itd.,
wyd. O. Pietruski, Lwów 1845, s. 152;
Elektorowie królów Władysława IV, Michała Korybuta,
Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III,
zestawili J. Dunin-Borkowski, M. Dunin-
Wąsowicz, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, t. 1, 1908/1909, Lwów 1910, s. 94;
Z. Trawicka,
Kochanowscy na forum sejmiku województwa sandomierskiego w latach 1572–1696,
„Od-
rodzenie i Reformacja w Polsce”, t. 31, 1986, s. 87. W pracy
Urzędnicy podolscy XIV-XVIII wieku. Spisy,
opr. E. Janas, W. Kłaczewski, J. Kurtyka, A. Sochacka Kórnik 1998, s. 172 został błędnie utożsamiony
ze Stanisławem Kochanowskim, synem Seweryna i Anny Ciszewskiej, który był podczaszym laty-
czowskim ok. 1713 r. (por. dalej).
19
20
47
ArtyKuły
W 1683 r. ożenił się z Anną Kuczewską h. Poraj, córką Jana
28
, ale potomstwa za-
pewne nie zostawił.
Brat Stanisława, Samuel, związał się początkowo z województwem bełskim,
bowiem w 1669 r. pojawił się na popisie pospolitego ruszenia ziemi buskiej
29
. We-
dług zapisów z 1676 r. był żonaty z Zofią Saporowską h. Korczak lub Junosza. Wraz
z nią trzymał w zastawie dobra Turna, Orzechowa i Stara Olchówka w ziemi chełm-
skiej
30
, brak jednak informacji o ewentualnym potomstwie tej pary.
Seweryn, kolejny z synów Jana i Potkańskiej, działał aktywnie na forum sejmi-
ku województwa bełskiego. W 1671 r. posłował z jego ramienia do hetmana Jana
Sobieskiego, w późniejszych latach był poborcą podymnego, a w 1679 r. został de-
putatem na Trybunał Koronny
31
. Uczestniczył ponadto w elekcji królów Michała
Korybuta i Jana III Sobieskiego
32
. W latach 1673–1686 sprawował urząd podstaro-
ściego i sędziego grodzkiego bełskiego
33
, a w marcu 1686 r. otrzymał nominację na
pisarstwo ziemskie bełskie
34
. Posiadał Waniów w powiecie sokalskim województwa
bełskiego i dzierżawił Sielce Bieńkowskie, co potwierdzają wykazy podatkowe z lat
1673–1676
35
.
Pierwszą żoną Seweryna była Dorota Zielińska h. Ciołek, córka dziedzica
Jabłonny Stefana i Zofii Oleśnickiej
36
. W zapisie z 1683 r., odnalezionym w księ-
gach sądowych bełskich, pojawia się druga żona Kochanowskiego – Marianna ze
A. Bystrzanowski,
Monografia historyczna parafii Ruda Kościelna nad kamienną,
Ostrowiec 1947,
s. 48.
29
Centralnij Deržavnij Istoryčnij Archiv Ukraïni, Lviv [dalej: CDIAUL], fond 1, op. 1, sp. 259, s. 643.
30
APL, Księgi Grodzkie Chełmskie, Relacje, sygn. 95, s. 1385–1382; APL, KGL Zapisy, sygn. 116,
k. 504–505. Jeśli Saporowska wywodziła się z ziemi chełmskiej, bardziej prawdopodobny jest herb
Korczak, używany przez mieszkających tam Saporowskich, K. Niesiecki,
Herbarz polski,
wyd.
J. N. Bobrowicz, t. 8, Lipsk 1841, s. 227.
31
Biblioteka Ossolineum we Wrocławiu [dalej BOssol.], rkps 15964/I, s. 777, s. 779, 896; CDIAUL,
fond 1, op. 1, sp. 263, s. 1754
32
Elektorów poczet...,
s. 152;
Elektorowie królów...,
s. 94.
33
Według A. Bonieckiego, dz. cyt., t. 10, s. 285, pełnił te urzędy kolejno w latach 1667–1679.
W rzeczywistości Samuel Kochanowski pełnił obydwa urzędy łącznie, co zresztą było wówczas niemal
regułą. Do 1672 r. podstarościm i sędzią grodzkim bełskim był Jan Sokolnicki. Natomiast Seweryn
Kochanowski został odnotowany z urzędami podstarościego i sędziego grodzkiego go po raz pierw-
szy w roku 1673, a po raz ostatni w 1686, APL, TKL, sygn. 470, k. 407v, 624.
34
Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy,
opr. H. Gmiterek,
R. Szczygieł, Kórnik 1992, s. 43.
35
AGAD, ASK 71, sygn. 71, k. 819–819v; tamże, sygn. 72, k. 306. A. Boniecki, dz. cyt., t. 10, s. 285,
sądził błędnie, że Seweryn dziedziczył Waniowice, które były w rzeczywistości królewszczyzną.
36
K. Niesiecki, dz. cyt., t. 10, Lipsk 1845, s. 163. A. Boniecki, dz. cyt., t. 10, s. 285, nazywa ją błędnie
Dorotą Żeleńską. Właściwe imię żony Seweryna por. APL, KGL Zapisy, sygn. 107, k. 776v–777.
28
48

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin