Arrian, Żegluga dookoła Pontu Euksyńskiego.pdf

(245 KB) Pobierz

POZNAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ N

AUK

PRACE KOMISJI FILOLOGICZNEJ

TOM XII ZESZYT 3

WITOLD KLINGER

ARRIANA

FLAVIUSA

NIKOMEDII

PONTU

EGLUGA

DOOKOŁA

EUKSYŃSKIEGO (MORZA CZARNEGO)

POZNA

NAKŁADEM POZNAŃSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK

Z ZASIŁKU WYDZIAŁU NAUKI MINISTERSTWA OŚWIATY

SKŁAD GŁÓWNY: PAŃSTWOWE ZAKŁADY WYDAWNICTW SZKOLNYCH

nnnnn

1 9 4

ODBITO W DRUKARNI UNIWERSYTETU POZNAŃSKIEGO K-55791m

mmmm

WSTĘP

Zanim podam we własnym przekładzie z języka greckiego

poświęcony cesarzowi Hadrianowi opis wybrzeŜy Morza Czar-

nego, nie zupełnie słusznie, jak zobaczymy poniŜej, nazwany

„śeglugą” dokoła tego morza, uwaŜam za niezbędne dla orien-

tacji czytelników podać nieco szczegółów objaśniających, doty-

czących osoby adresata, samego autora, wreszcie, jego dzieła.

Adresat pisma – to cesarz Hadrian, który rządził imperium

Rzymskim w latach 117-139 po Chr., następca i adoptowany syn

Trajana, będący zresztą jego jaskrawym przeciwstawieniem za-

równo w dziedzinie polityki zagranicznej, wracającej po woj-

nach poprzedniego panowania do pokojowego hasła cesarza Au-

gusta: „fines imperii non promovere”, jak i w róŜnych dziedzinach

Ŝycia

prywatnego, w czysto osobistych skłonnościach i upodoba-

niach: po przedstawicielu rzymskiej tradycji narodowej na tron

wstępuje człowiek, naw skroś przepojony romantycznym umiło-

waniem Hellady, który nie tylko nosi grecką brodę, chętnie roz-

mawia i nawet publicznie przemawia po grecku, otacza się filozo-

fami, mówcami, uczonymi i artystami greckimi, ale takŜe prze-

prowadza na praktyce równouprawnienie Greków i Rzymian

w państwie Rzymskim przez dopuszczenie pierwszych do naj-

wyŜszych godności i urzędów, piastowanych dawniej wyłącznie

przez drugich. Zwolennik pokoju, niezbędnego dla wyczerpa-

nego wojnami Trajana państwa, Hadrian nie był jednak pacy-

fistą za wszelką cenę, będąc raczej stronnikiem pogotowia zbroj-

nego, – i istotnie zrobił bardzo wiele dla podniesienia sprawności

bojowej armii rzymskiej oraz wzmocnienia i udoskonalenia linii

obronnych rzymskiego pogranicza, które ciągle z ogromnym na-

kładem czasu, sił i energii osobiście objeŜdŜał i oglądał. Natura

wraŜliwa, pełna jakiegoś nerwowego niepokoju, miał on w sobie

coś z turysty i „poŜeracza kilometrów” z doby przedwojennej,

– i w dwóch wielkich podróŜach inspekcyjnych, które wypeł-

niły sobą lata całe (121–125, 129–134 po Chr.), zdołał on oso-

biście objechać swe olbrzymie państwo, (przy tym jego połać

mmmmm

402

Witold Klinger

[2]

wschodnią nawet dwukrotnie), nie tylko odświeŜając w sobie

wspomnienia jej wielkiej przeszłości dziejowej, zwłaszcza w ta-

kich krajach jak Troada, M. Azja, Egipt, Grecja i ulubione mu

Ateny, ale takŜe przyczyniając się do podniesienia na wyŜszy po-

ziom

Ŝycia

współczesnego przez zakładanie miast i portów, od-

budowę lub wykańczanie dawniej zaczętych

świątyń

starych,

wreszcie wznoszenie zupełnie nowych. Tylko wiek i związane

z nim niedomagania, które zaczęły się u niego dość wcześnie,

połoŜyły kres tej niezmordowanej pasji podróŜniczej, zmusza-

jąc go do odpoczynku i wywczasów w Rzymie i jego uzdrowi-

skach, zwłaszcza w słynnej willi własnej w okolicy Tibur – dziś

Tivoli – gdzie pojedyncze gmachy i partie parku w kopiach

i naśladowaniach stawiały mu przed oczyma cuda sztuki lub

natury, oglądane i podziwiane za lepszych dni

Ŝywota.

Autor dzieła to jeden z najwybitniejszych literatów II-go

wieku, przedstawiciel rodziny greckiej, która jeszcze za dynastii

Flawiuszów obywatelstwo rzymskie otrzymała: stąd jego na-

zwisko rodowe Flavius obok imienia osobistego Arrianos. Uro-

dzony w stolicy prowincji Bitynii, w Nikomedii, w młodości był

uczniem i admiratorem wpływowego stoika Epikteta i w dwóch

dziełach, a mianowicie w „Przemówieniach” (Diatribai) i „Pod-

ręczniku” (Encheiridion) Epikteta, zachował nam naukę i utrwa-

lił oblicze duchowe umiłowanego mistrza, który sam nic nie

pisał, poprzestając na nauczaniu ustnym, – później jednak po-

rzucił spekulację filozoficzną dla

Ŝycia

czynnego i wstąpiwszy

do rzymskiej słuŜby państwowej, szybko robił karierę: konsulat,

otrzymany w roku 130, toruje mu drogę do wysokich godności

wojskowo-administracyjnych, – i w ciągu siedmiu lat widzimy

go w roli namiestnika cesarskiego (legatus Augusti pro praeture)

prowincji Kappadocji nadmorskiej, której broni przed napa-

dami dzikich Alanów. To jednak stanowi juŜ szczyt osiągnięć

słuŜbowych pisarza, którego widzimy później juŜ tylko na za-

szczytnym, co prawda, lecz znaczenia politycznego pozbawio-

nym stanowisko archonta Aten. Zmęczony

Ŝyciem,

wraca i on

do zacisza domowego i wśród ulubionych zajęć literackich koń-

czy swe pracowite i nie pozbawione sławy

Ŝycie

za rządów Marka

Aureliusza. Z punktu widzenia literackiego, będąc przedstawi-

cielem tego tryumfującego attycyzmu, który przywrócił prozie

greckiej nieznaną aleksandryjczykom kunsztowność za pomocą

wiernego i pracowitego naśladowania prozaików attyckich V-go

nmmmn

[3]

Arriana Flaviusa dookoła Pontu Euksyńskiego

403

i IV-go w., Arrian bierze sobie za wzór Ateńczyka Ksenofonta,

w którego niezwykłych kolejach

Ŝyciowych

upatruje pewne

podobieństwo do własnych: jak Ksenofont porzucił Sokratesa

i jego filozofię dla kariery wojskowej w słuŜbie Cyrusa Młod-

szego, tak samo Arrian z otoczenia Epikteta trafił wprost do

rzymskiej słuŜby państwowej, – i uwaŜając siebie za nowego

Ksenofonta, idzie za nim wiernie nie tylko w języku i stylu, ale

nawet w wyborze tematów i nazw dla swoich dzieł: wszak kse-

nofontowym „Wspomnieniom o Sokratesie” odpowiadają u Ar-

riana dwa wymienione juŜ utwory, które Epiktetowi są poświę-

cone: ksenofontowej zaś „Wyprawie Cyrusa” (Kyru Anabasis)

odpowiada u Arriana „Wyprawa Aleksandra”, podzielona dla

powiększenia podobieństwa na taką samą ilość ksiąg (7). NaleŜy

takŜe podnieść,

Ŝe

doprowadziwszy do wirtuozostwa odtwarzanie

starej mowy attyckiej, Arrian pozwala sobie niekiedy na uŜywa-

nie poza mową attycką innych takŜe manier pisarskich: pismo np.

o Indii ubiera on w szatę tej samej starej prozy jońskiej, jakiej

z takim powodzeniem do tematów historyczno-geograficznych

uŜył niegdyś Herodot i jaka teraz stała się formą kanoniczną dla

utworów o treści pokrewnej. Co więcej, swoje dzieła o Epik-

tecie pisze on zaniedbaną, szeroko uŜywaną, „powszechną”

prozą hellenistyczną, zwaną „koiné”: taki mistrz słowa jak on,

mógł sobie pozwolić na podobną zachciankę literacką, która, nie

szkodząc jego ustalonej sławie, jako attycysty, rzucała nieocze-

kiwane

światło

na jego stylistyczną giętkość i wielostronność.

W podanym niŜej tekście utworu nazywa on wspomnianego

ucznia Sokratesa Ksenofontem Starszym, co według mnie wska-

zuje niedwuznacznie,

Ŝe

sam siebie uwaŜał za Ksenofonta

Młodszego.

Pismo, do którego wreszcie dochodzę, pozostaje w

ścisłym

związku z działalnością Arriana w Kappadocji nadmorskiej,

jako naczelnego wodza rzymskich sił zbrojnych, morskich i lądo-

wych, które znajdowały się tam za czasów Hadrianowego pogo-

towia zbrojnego, jako taki właśnie, miał on dość powodów, aby

zainteresować się drogami morskimi, które do tych terenów pro-

wadziły, i o stanie ich informować swą władzę naczelną. Jego

o nich sprawozdanie, pisane, jak juŜ powiedziałem, wzorową mową

attycką i zamknięte w 23 rozdziałach, składa się z 3 części

odmiennych.

Plik z chomika:

Polemon

Arrian, Żegluga dookoła Pontu Euksyńskiego.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: