GOSPODARKA PRZESTRZENNA
Literatura:
Jerzy Parysek „Wprowadzenie do gospodarki przestrzennej”, UAM, Poznań
Stanisław Korenik, Janusz Słodczyk „Podstawy gospodarki przestrzennej – wybrane aspekty”, Wrocław
Ryszard Domański „Gospodarka przestrzenna”
1 – (06.10.2011)
Gospodarka przestrzenna (def):
Ø całokształt działalności w zakresie przestrzennego zagospodarowania i użytkowania gruntów (Kachniarz, Niewiadomski)
Ø działalność organizująca przestrzennie system gospodarczy lub przestrzenna organizacja tego systemu (Chojnicki)
Działalność organizująca przestrzennie system społeczno-gospodarczy jednostki terytorialnej, który ma na celu wytworzenia racjonalnego układu przestrzennego bądź przekształcenie istniejącego układu tak, aby umożliwiaj efektywne i właściwe funkcjonowanie.
Ø całokształt działań biernych i czynnych dotyczących podmiotów i przedmiotów związanych z organizacją użytkowania przestrzeni.
Celem gospodarki przestrzennej jest zarówno ochrona określonych wartości przestrzeni, jak i racjonalne kształtowanie przestrzeni przez stymulowanie procesów gospodarczych.
Działania ochronne obejmują dążenie do zachowania równowagi pomiędzy elementami naturalnymi środowiska, a wytworami działalności ludzkiej.
Kształtowania przestrzeni to działanie przekształceniowe związane z nowymi kierunkami rozwoju społecznego-gospodarczego.
Kształtowanie przestrzennej organizacji rozwoju społeczno-gospodarczego przez działalność w zakresie:
® planowania przestrzennego
® gospodarki gruntami
® programowania rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej
® programowania społeczno-gospodarczego i przestrzennego rozwoju gmin, miast, regionów
® łagodzenia regionalnych różnic na poziomie gospodarki i jakości życia ludzi
® ochrony środowiska i ekorozwoju (rozwoju zrównoważonego)
® formułowania zasad polityki przestrzennej na wszystkich szczeblach zarządzania
® organizacji współdziałania administracji samorządowej i rządowej oraz współpracy w ramach UE.
Obszar – jest to ograniczona część przestrzeni
Teren – jest to część przestrzeni ziemi wraz z jej częściami składowymi, rzeźbą i pokryciem.
Jest to obszar podległy komuś, jest w sferze czyichś wpływów, zainteresowania czy działania. Teren spełnia podobną funkcję jak akwen w odniesieniu do powierzchni wodnej.
Terytorium – jest to obszar ziemi o określonych granicach wyodrębnionych ze względu na charakterystyczne cechy. Najczęściej terytorium odnosi się do terytorium państwa. W tym znaczeniu jest to obszar podległy suwerennej władzy państwa obejmujący ląd z wodami śródlądowymi, morze przybrzeżne oraz przestrzeń powietrzną nad lądem i morzem przybrzeżnym, a także podziemie znajdujące się pod nim.
Przestrzeń – rozumiana jako kategoria filozoficzno-fizyczna.
Ø określa się jako całokształt obiektywnych stosunków zachodzących między istniejącymi obiektami (przedmiotami) materialnymi (dotyczy rozmieszczenia, odległości, rozmiarów, kształtów, określonych przez rozkład materii w ruchu) i traktowaną jako jedna z podstawowych form istnienia – Platon
Ø przestrzeń stanowiła atrybut materii, negując pojęcie próżni jako przestrzeń bez materii (Kartezjusz)
Ø przestrzeń jako samoistny byt, niezależny od materii (Newton)
Ø przestrzeń jako forma zmysłowości (cecha umysłu pozwalająca na wszelkie postrzeganie, poznani (Kant)
W ekonomi regionalnej wyróżniamy trzy typy przestrzeni:
Ø geodezyjna – stanowi podstawowy układ odniesienia mierzony stopami długości i szerokości geograficznej oraz metrami wysokości. Układ zmaterializowany konkretnymi właściwościami fizycznych miejsc na kuli ziemskiej. Ten układ obejmuję po kuli ziemskiej (przestrzeń, powłokę życia społecznego), jak i przestrzeń nad.
® 29% lądy (od tego trzeba jeszcze odjąć obszary, na których nie można żyć, np. góry, pustynia)
® 71% - morza i oceany
Ø geograficzno-przyrodnicza – jest zróżnicowana pod względem fizyczno – biologiczno – chemiczna. Powłoka biosfery tworzy środowisko przyrodnicze, które zagospodarowuje człowiek.
Każda przestrzeń posiada pewne cechy fizyczne i przyrodnicze:
FIZYCZNE:
® wysokość bezwzględna
® wysokość względna (urzeźbienie terenu)
® rozczłonkowanie w poziomie czyli przebieg linii granicznej między lądem a morzem
PRZYRODNCZE:
® klimat
® wody
® gleby
® świat zwierzęcy i roślinny (fauna i flora)
Występuje korelacja między cechami fizycznymi a przyrodniczymi.
Ø społeczno-gospoadrcza (ekonomiczna, społeczno-ekonomiczna).
W tej przestrzeni osiedlił się człowiek (żyje, działa, pracuje). Nałożenie się przestrzeni ekonomicznej na przestrzeń geograficzną czy geograficzno-przyrodniczą pozwala wyróżnić 3 typy środowisk:
® środowisko przyrodnicze – czyste, nie przekształcone przez człowieka – ANEKUMENA
® środowisko częściowo przekształcone przez człowieka – SUBEKUMENA
® środowisko sztuczne (to co mamy dzisiaj) całkowicie niemal przekształcone przez człowieka – EKUMENA
Użytkowanie przestrzeni jest zewnętrznym wyrazem funkcji raz specjalizacji produkcyjnej lub usługowej jakie poszczególne części przestrzeni spełniają w całokształcie gospodarki narodowej. Nierównomierne wykorzystanie przestrzeni ekonomicznej wyraża się zewnętrznie w urozmaiconym sposobie użytkowania ziemi.
Cechy przestrzeni:
Ø ciągłość przestrzeni – cecha ta przypomina, że przestrzeń nie jest zamknięta. Każdy jej fragment sąsiaduje z innymi fragmentami i zachowane są pomiędzy nimi wzajemne relacje
Ø skończoność – nawiązuje do stwierdzenia, wyrażanego często w formie hasła: przestrzeń jest dobrem rzadkim. Nie ma ona substytutu – nie można jej zastąpić innym dobrem, nie można jej tez wyprodukować.
Ø opór – jest to cecha przestrzeni wiążąca się z kosztami transportu ludności (głównie z miejsca zamieszkania do miejsca pracy), surowców (z miejsca wydobycia Lub pozyskania do zakładu przetwórczego) lub gotowych produktów.
Ø wypełnienie – może mieć postać ciał stałych (budynki, drzewa, cieczy (rzeki , morza) lub gazów
Ø zróżnicowanie – jest to rezultat nierównomiernego jej wypełnienia zasobami naturalnymi oraz efektami działalności człowieka (typowa cecha przestrzeni geograficznej)
Ø struktura – stosunkowo rzadko wyróżniana cecha przestrzeni ze względu na silne powiązania z cechą poprzednią (zróżnicowanie przestrzeni), np. dla leśnika ważna jest struktura krajobrazu, kompleksu, drzewostanu, ale także na przykład struktura koron drzew (elementy strefowe, linowe, punktowe)
Ø dostępność – przestrzeń ma charakter publiczny, co oznacza powszechną jej dostępność oraz swobodę korzystania z jej zasobów.
Ø wartość – cecha przestrzeni stanowiąca konsekwencję jej skończoności, Na ogół, w pierwszym rzędzie wymieniana jest wartość ekonomiczna, której miarą jest odpowiednia rynkowa wycena danego jej fragmentu (nieruchomości)
Ø dynamika - cecha ta związana jest ze zmiennością lub rozwojem przestrzeni przy czym zmienność ta wynikać może zarówno z przyczyn naturalnych, jak i z powodu działalności człowieka. Częstym powodem jest planowanie działalności, zwykle o charakterze gospodarczym
Ø funkcja – już od ponad stu lat pojęcie to wymieniane jest tako jedna z cech przestrzeni. Rozwinięte teoretyczne badania nad funkcjami przestrzeni dały wiele opisów różnych typów funkcjo (egzogenicznych, endogenicznych, centralnych), zwłaszcza w literaturze poświęconej ośrodkom miejskim
2 – (13.10.2011 r.)
Ład przestrzenny – jest to takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Jest ściśle związany nie tylko z architekturą, urbanistyką (i ruralistyką), ale także z przyrodą, krajobrazem i ładem ekologicznym.
Ład przestrzenny to ład zintegrowany obejmujący:
Ø ład społeczno – ekonomiczny – jego kształtowanie odbywa się poprzez wyznaczenie strategicznych celów rozwoju społeczno – gospodarczego.
Ø ład przestrzenny i ekologiczny – kształtowanie struktur przestrzennych poprzez określanie celów i kryteriów gospodarowania przestrzenią.
Polityka przestrzenna – według J. Goryńskiego – sfera działania mająca za zadanie ustalanie celów i środków kształtowania, zagospodarowania i użytkowania przestrzeni – jest częścią składową gospodarki przestrzennej.
Politykę przestrzenną umieszcza się w tamach polityki gospodarki państwa (ściślej – polityce regionalnej).
Polityka regionalna – według B. Winiarskiego – jest to całokształt czynności państwa w zakresie świadomego oddziaływania na rozwój społeczno – gospodarczy regionów kraju.
W. Baka definiuje politykę gospodarczą (ekonomiczną) jako świadomą działalność państwa, polegającą na wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz na ustalaniu środków i metod realizacji.
Polityka przestrzenna jest ujmowana w szeroko rozumianej polityce gospodarczej państwa, nazwanej w odległej przeszłości ekonomiką szczegółową.
W jej ramach można wymienić różne działy (ekonomika przemysłu, ekonomika rolnictwa, ekonomika transportu, etc.), w tym ekonomikę (gospodarkę) przestrzenną .
Ekonomika (gospodarka) przestrzenna ma przede wszystkim charakter dyscypliny normatywnej. W odróżnieniu od nauk pozytywnych (w ujęciu T. Kotarbińskiego - teoretycznych) dąży przede wszystkim do przeobrażenia rzeczywistości, akcentując w ten sposób swój wymiar praktyczny.
Związki z architekturą, urbanistyką i ruralistyką.
Budynki, budowle i sieciowe elementy infrastruktury technicznej są trwałymi obiektami decydującymi o kształcie przestrzennym kraju, regionów, miast i gmin wiejskich. Z tego względu pojawiają się tu dwie dyscypliny szczegółowe, mieszczące się w planowaniu przestrzennym i stykowe z architekturą – urbanistyka i ruralistyka.
Urbanistyka jest nauką o zasadach planowania przestrzennego miast i osiedli oraz o ich powstawaniu i historycznym rozwoju.
Ruralistyka jest analogiczną, aczkolwiek mniej znaną dyscypliną odnoszącą się do terenów wiejskich.
PLANOWANIE PRZESTRZENNE zajmuje się rozmieszczaniem na określonym terenie działalności produkcyjnej, urządzeń i obiektów infrastrukturalnych, usługowych i socjalnych oraz domów mieszkalnych i określonych stref funkcjonalnych. Stanowi ono podsystem planowania społeczno – gospodarczego.
Planowanie przestrzenne jest aplikacyjną częścią gospodarki przestrzennej, jest to wiedza i sztuka inżynierska, polegająca na programowaniu, planowaniu i nadzorowaniu realizacji rozwoju przestrzennego.
ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE to część gospodarki przestrzennej, która za przedmiot badań stawia sobie przede wszystkim skutki wszelkich przejawów działalności człowieka – zarówno historyczne, aktualne obserwowane oraz prognozowanie – rozpatrywane w aspekcie przestrzennym.
Cele planowania przestrzennego:
Ø ekonomiczne (gospodarcze) – jako maksymalizacja dochodu narodowego
Ø społeczne (socjalne) – wyrównanie poziomu życia ludności
Ø ekologiczne – zachowanie i utrzymanie równowagi środowiska ekologicznego
Metody w planowaniu przestrzennym:
Ø metody jakościowe: opisu, odsiewu, kolejnych eliminacji i przybliżeń, analizy historycznej badanego obszaru, analizy zdjęć lotniczych (ortofotografia)
Ø metody ilościowe:
o metoda rachunku ekonomicznego (np. metoda analizy kosztów i korzyści – Cost-Benefit Analysis)
o metody statystyczne: wskaźnik natężenia zjawiska, współzależność zjawisk, zmiany rozmieszczeni a zjawisk, analizy czynnikowej
o metody ekonometryczne: do badania wagi i siły oddziaływania czynników lokalizacji na umiejscowienie produkcji przemysłowej
o metody matematyczne: metoda programowania liniowego do wyboru optymalnego wariantu lokalizacji
o metody taksonomiczne: diagram Czekanowskiego (metoda przeciętnych różnic), taksonomii wrocławskiej, metoda wzorca rozwoju.
W ostatnich 40 latach bardzo często wykorzystywane w opracowaniach.
o metody kartograficzne: metody sporządzania map oraz sposoby ich wykorzystania
Plany zagospodarowania sporządza się w różnych skalach w zależności od rodzaju planu i charakteru opracowania. W praktyce planistycznej wykorzystywane są plany w następujących skalach:
Ø do planu krajowego 1:1 000 000, 1: 5000 000
Ø do planów regionalnych (makro- i mikro) 1:300 000, 1:200 000, 1:100 000
Ø do planów regionalnych szczegółowych 1:100 000, 1:50 000, 1:25 000
Ø do planów miejscowych 1:10 000, 1:5 000 i większe
Ø do planów realizacyjnych 1:500, 1:200 i większe
Mapa w planowaniu przestrzennym może być rozpatrywana jako:
® element łączący plan przestrzenny z określonym obszarem
® materiał zawierający informację umożliwiający rozeznanie warunków środowiska geograficznego, stanu zagospodarowania, sposobu użytkowania, itp.
Gospodarka przestrzenna:
® uważana jest jak znaczący składnik życia społeczno – gospodarczego oraz droga kształtowania kultury materialnej danego obszaru (kraju, regionu, powiatu, gminy, miejscowości – Chojnicki 1009)
® zapewnia ład i porządek zagospodarowania obszaru oraz racjonalne użytkowanie środowiska przyrodniczego
® kształtuje środowisko życia człowieka (jako układu funkcjonalnego, sprawnego i dostępnego)
® łagodzi (wygasza) konflikty w zakresie użytkowania terenu
® wprowadza w środowisko życia człowieka elementy piękna, harmonii i bezpieczeństwa
Gospodarka przestrzenna a inne nauki.
GEOGRAFIA – charakteryzuje i wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego i gospodarki narodowej, wnosi wkład do poznania i określenia podstaw planów przestrzennych. Geografia ekonomiczna.
EKONOMIA...
ghost1989