Zasady myślenia w kulturach tradycyjnych
Spór o myślenie pierwotne
Lucien Levy Bruhl
(przykład – misjonarze głoszący chrześcijaństwo – specyficzny strój – kapelusze o długich kryzach, pojawia się susza – miejscowi uważają że te zjawiska powiązane – kapelusze zatrzymują całą wodę)
Bronisław Malinowski
(punkt wyjścia - niesprzyjające środowisko – problem jak w nim przeżyć, dopiero wtedy pojawiają się magia i mistycyzm (kiedy działania zwyczajne nie wystarczają, ich wynik nie jest pewien) – przeciwstawna teza, inne znaczenie mistycyzmu)
Claude Levi Strauss
jeśli przyjrzymy się myśleniu kultur tradycyjnych – nie jest to non ani czysto mistyczne, ani czysto utylitarne – społeczności te posługują się próbami opisu rzeczywistości, reguły – charakter logiczny, ale jest ona inna niż kultur zachodnich
Nazywa ją logiką myśli nieoswojonej (savage) – ściśle związana z kulturami plemiennymi, tradycyjnymi
z punktu widzenia tej logiki nie funkcjonują pewne założenia, np. wielkie kwantyfikatory, negacja, wykluczanie, przeciwieństwa – znaki abstrakcyjne nie maja wg niech odniesienia do rzeczywistości, z niej czerpią operatory logiczne, logika konkretu
zmiany dokonują się procesualnie, ale opisać je możemy jeśli mamy opozycje
nasz umysł jest zorganizowany by rozpoznawać opozycje, będzie kształtował swoje sensy w oparciu o opozycje
człony opozycji łączą się poprzez mediacje ( termin mediujący)
Mechanizm
kultura i natura – przejście
mit dotyczący postaci pośredniczącej lub o przejściu z natury do kultury
przykład Levi Straussa
żona jaguara
Jaguarowi podoba się ludzka kobieta, porywa ją i sprowadza do swojej wioski. Wioska jaguarów jest bardziej zaawansowana niż ludzka, jest w niej ogień, którego nie znają ludzie. Kobieta jednak tęskni do rodziny, wracają więc do jej domu. Braci są niezadowoleni ze szwagra Jaguara, ten w zamian za przychylność obiecuje dla nich polować. Po polowaniu zostawia dla nich upieczone mięso. W pewnym momencie kobieta zaczyna nabierać cech jaguara, przestaje mu się ona podobać i uznaje, że muszą się rozstać. Przestaje więc przynosić jedzenie, ale zostawia kobiecie i ludziom wiedzę o ogniu.
Trickster jako mediator
3 element logiki Levi Straussa;
mechanizm korelacji
a:b::c:d
symbol
etymologia - symbolon – odnosi się do rozłamanego na dwie części przedmiotu którego złożenie (symballen – dopasowanie, składanie) powoduje identyfikacje dwóch osób lub ich pełnomocników
znaczenie symbol – specyficzny związek relacja znaczącego formy significant i znaczonego /znaczenie signife gdzie znaczone może być....
mechanizm metaforyzacji Lakoff, Johnson istotą metafory jest rozumienie i doświadczenie pewnego rodzaju rzeczy w terminach innej rzeczy
np. ogień i miłość
mit o odrzuconym chłopcu – Indianie ameryki płn
dwójka chłopców jeden zdeformowany zostaje wyrzucony (np. chłopiec z zarośli – drugi chłopiec z tipi) z tipi wchodzi do lasu, zaczynają się bawić , zostaje sprowadzano do domu rodzice adoptują go, dzieci zauważają że rodzice mają tajemnice (ojciec poluje zakazuje siebie śledzić, matka wyrzuca chłopców z tipi i przekształca jedzenie w posiłek, dzieci zaglądają do środka, widza ze matka wyciąga ogień z narządów płciowych z zarośli uważa ze jest czarownicą, zabijają ją (ucinają głowę) idą do ojca który ma jaskinię pełną zwierząt , chłopcy ją otwierają i wypuszczają cała na świat, ojciec postanawia odejść ze świata, staje się słońcem, głowa żony staje się księżycem)
zasady myślenia mitycznego
jedność kosmosu wszystkie elementy są zrozumiałe w kontekście całości
człowiek jest jednością z kosmosem uniwersum symboliczne
nieprzystawalność jednego elementu oznacza zaprzeczenie całokształtu kosmosu
zasada ekonomii symboli tendencja do łączenia nawet opozycyjnych pojęć wspólnym symbolem
operacje logiczne wyrażane są wieloznacznymi operatorami o wielopoziomowej interpretacji
Podstawowe formy wyrazu myślenia tradycyjnego
mit
magia
totemizm
tabu
Trzy poziomy rozumienia mitu (za Ryszardem Tomickim )
mit jako narracja – folklorystyka, etnologia, gatunek literacki o swoistych cechach treści i formy
mit jako archaiczny światopogląd – sposób wyobrażenia sobie świata obecny w różnych formach kultury
mit jako uniwersalna forma świadomości – wrodzona zasada percepcji i wyrażania rzeczywistości
(zawsze będziemy je tworzyć)
definicja – Nowicka – podręcznik
mit jest sakralna narracją – Alan Dundes
oralny charakter
performatywność i zmienność treści
obecność stałych strukturalnych elementów narracji
wiara w prawdziwość
rzeczywistość przeżywana
symboliczne środki wyrazu
Czas mityczny
zdarzenie → opowieść/narracja → obrzęd → krajobraz → zdarzenie → ….
Cechy narracji mitycznej Johna Bierhosta
- narracja mitu polega na ciągłych powtórzeniach- są redundantne stąd podwójne mity opisujące to samo , pewne epizody są przeniesione na inna płaszczyznę znaczeniową
- postacie mityczne mają skłonność do rozszczepiania się – nie trzyma się jednego bohatera, pojawiają się nowi, nie wiadomo skąd, pojawia się jako bliźnięta, małżeństwo, ojciec syn itp
- mit jest „geometryczny” - rozwija się nie linearnie a geometrycznie , złożenie ze sobą pól semantycznych dychotomicznych
Dlaczego?
(Syntagmatyczne – rozwój w czasie)
mit jako partytura orkiestry
np. Buszmeni – mit o dawnym ludzie
sami jako rodzaj antylop – (taka sama nazwa)
jaskinia loove – bardzo głęboka – tam wszystkie istoty – dawny lud – o niezróżnicowanej postaci , wychodzą jednak na zewnątrz, część postanawia się ogrzać i gromadzą się, reszta ucieka i staje się zwierzętami
przywódca ludzi kagn – modliszka – podobieństwo głowy modliszki i antylopy
Iluminofonia