Epikur i założenie 'Ogrodu'.pdf

(190 KB) Pobierz
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Epikur i założenie „Ogrodu”
Powstanie i cechy charakterystyczne „Ogrodu”
Epikur urodził się w Samos 341 roku przed Chrystusem. W swoim rodzinnym mieście słuchał
wykładów platonika Pamfilosa. Następnie przybył do Aten, gdzie uczęszczał prawdopodobnie
na wykłady akademika Ksenokratesa. Następnie zetknął się z atomistą Nauzyfanesem, który
odsłonił przed nim horyzonty filozofii Demokryta. Po wypędzeniu ateńskich kolonistów z Samos,
Epikur nauczał w różnych miejscach, aż wreszcie w 307/306 roku założył w Atenach „Ogród”.
Umarł w 270 roku przed Chrystusem. Z jego pism zachowały się trzy listy (do Menoikeusa, do
Herodota, do Pytoklesa), zbiór sentencji („Główne myśli”) oraz inny jeszcze zbiór maksym –
„Sentencje Watykańskie”.
Przeniesienie szkoły Epikura do Aten było wyzwaniem i prowokacją wobec Akademii i
Perypatu, początkiem duchowej rewolucji. Akademia i Perypat same podkopały fundamenty, na
których zostały zbudowane i szybko zapomniały o naukach swoich założycieli. Powstałą pustkę
duchową mogli zapełnić tylko nowi, alternatywni nauczyciele, a do takich zaliczał się Epikur.
Negatywnie oceniał on wnioski, do których doszedł Platon. Arystotelesa, natomiast, którego
znał głównie z jego pism egzoterycznych, uważał w gruncie rzeczy za platonika.
Wszystkie tezy epikureizmu nabierają znaczenia historycznego właśnie w odniesieniu do
polemik Epikura z Platonem i Arystotelesem. Przede wszystkim, opierają się one na
odrzuceniu samych podstaw ich spekulatywnych systemów, a więc zdobyczy „drugiego
żeglowania”.
Podczas, gdy Platon wskazywał na rozum, który miał być według niego jedyną
drogą do prawdziwego poznania, Epikur neguje „zaślepiającą” moc zmysłów i uznaje je za
najpewniejsze kryterium prawdziwości.
Dalej, krytykuje wszystkie docenione przez Platona
nauki: dialektykę, geometrię, astronomię, muzykę. Epikurowi została więc
physis,
ale już w
nieco innej formie od formy presokratejskiej. Po sformułowaniu przez Platona i Arystotelesa
kategorii tego, co zmysłowe i co ponadzmysłowe, co materialne i co niematerialne, niemożliwy
był już powrót do
physis
rozumianej w sposób przedsokratejski –
dzięki jasnemu
zanegowaniu tego, co ponadzmysłowe i niecielesne,
physis
stała się wreszcie
materializmem
(presokratyków, którzy nie mogli negować ponadzmysłowego wymiaru
rzeczywistości, nie można w istocie nazwać materialistami, gdyż materializm opiera się właśnie
na tej negacji).
Aby w sposób pozytywny wyrazić materialistyczną wizję rzeczywistości, Epikur odwołał się do
pojęć i kategorii teoretycznych wypracowanych przez filozofię presokratejską. Z tego kręgu
najbardziej materialistyczna musiała wydawać się nauka atomistów, która była odpowiedzią na
aporie stworzone przez eleatyzm, próbującą znaleźć drogę pośrednią pomiędzy
logosem
eleatów a doświadczeniem. Nie da się ukryć, że wśród pluralistycznych propozycji atomizm był
najbardziej eleacki, więc
atomistyczno – eleacka logika musiała stać się podstawą dla
logiki epikurejskiej.
Cechą charakterystyczną szkół epoki hellenistycznej był powrót do sokratyzmu. U Epikura
uwidacznia się ona w tym, że przyznaje on pierwszeństwo etyce w ogóle, a filozofię ściśle łączy
z troską o „zdrowie duszy”. Epikurejski sokratyzm nie odrywa się jednak od wymogów
materializmu – dlatego traci w nim na znaczeniu
psyche,
gdyż, tak samo, jak ciało, musi
składać się z atomów. Różni się też Epikur od Sokratesa tym, że traktuje filozofię jako system
sprawdzonych i uzasadnionych dogmatów – stąd jego prace nad „kanoniką” i „fizyką”.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Ontologia Platona i Arystotelesa wyjaśnia przyczyny całej rzeczywistości; zbudowana na niej
etyka musi więc być jej podporządkowana. Epikur, podobnie, buduje etykę na fizyce (ontologii),
ale, w przeciwieństwie do Platona i Arystotelesa,
to właśnie etyce przyznaje pierwszeństwo.
Ponad nauką i mądrością teoretyczną umieszcza mądrość praktyczną.
Epikur żył w czasach, w których
polis,
jej tradycyjny
ethos
i uznawana skala wartości
przeżywają kryzys ze względu na rewolucję, którą przeprowadził Aleksander. Postanowił on
zapełnić powstałą pustkę duchową, wprowadzając
nowy
ethos,
opierający się na
pojedynczym człowieku i na człowieku prywatnym
(nie-obywatelu). Przy okazji potępił
politykę, głosząc wyższość „życia ukrytego”. O ile jego niechęć do nauk ma znaczenie
antyplatońskie, o tyle jego awersja do poezji i retoryki związana jest z niechęcią Epikura wobec
życia obywatelskiego. Należy zauważyć, że epikurejczycy nie prezentowali prawdziwej
antykultury, jak miało to miejsce w przypadku cyników, ale raczej kontrastowali wartości,
których nośnikiem była kultura tradycyjna. Łatwo więc zrozumieć, dlaczego Epikur wybrał na
siedzibę swojej szkoły dom z ogrodem na przedmieściach Aten.
Przesłanie epikurejskie streścić można w kilku ogólnych zdaniach:
-
-
-
-
rozum ludzki może doskonale przeniknąć i poznać rzeczywistość;
szczęście człowieka ma swoje miejsce w wymiarze tego, co rzeczywiste;
szczęście jest brakiem bólu i pokojem ducha;
do osiągnięcia szczęścia i pokoju człowiek potrzebuje tylko samego siebie – jest w pełni
autarkiczny;
W świetle tego przesłania wszyscy stają się równi, w związku z czym Ogród otworzył swoje
bramy przed wszystkimi.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Kanonika Epikura
Logika Arystotelesa była pierwszą w historii Zachodu próbą ogólnego wytłumaczenia, jak
rozumuje umysł ludzki. Tymczasem Ogród Epikura nie tylko gubi jej zdobycze, ale i zatraca
nawet sam sens arystotelesowskiej problematyki logicznej. Epikur zajął się logiką tylko po to, by
ustalić, jakie są podstawowe kryteria i reguły, które pozwalają człowiekowi dojść do prawdy.
Logika została więc przez niego zawężona do krytyki poznania,
zredukowanej do kilku
elementarnych zasad. Dlatego właśnie logika była przez epikurejczyków traktowana jako
wprowadzenie do fizyki, jako propedeutyka fizyki i etyki.
W „Kanonie” Epikur twierdził, że są trzy kryteria prawdziwości:
wrażenia zmysłowe, pojęcia
i
czucia.
Podstawowym kryterium były wrażenia zmysłowe, których pewność i obiektywność
założyciel Ogrodu uznawał za absolutne. Prawdziwe są wszystkie wrażenia, bez wyjątku –
gdyby któryś ze zmysłów choć raz człowieka oszukał, nie należałoby już wierzyć żadnemu.
Ponieważ wrażenia zmysłowe są czymś biernym, musi istnieć coś, co każde wrażenie wywołuje
i do czego wywołane przez to wrażenie jest podobne. Po drugie, wrażenie zmysłowe jest
obiektywne i prawdziwe, gdyż
jest gwarantowane przez atomistyczną strukturę
rzeczywistości
(eidola). Trzeci argument polega na tym, że wrażenie zmysłowe, jako
aracjonalne, pozbawione pamięci i bierne, nie jest w stanie niczego w sobie zmienić – dlatego
musi być obiektywne. Warto zauważyć, że to właśnie z powodu aracjonalności, czyli tego, że
wrażenie zmysłowe nie jest w stanie samo siebie uzasadnić, odrzucił jego wartość Platon.
Drugim kryterium prawdy były według Epikura
prolepseis,
czyli „przedpojęcia”, które nie są
niczym innym, jak
umysłowymi przedstawieniami rzeczy.
Mają one swój początek w
spostrzeżeniach i istnieją dzięki powtarzaniu się tych spostrzeżeń oraz ich zachowywaniu w
pamięci. Są odciśnięciami minionych wrażeń zmysłowych w umyśle. Przedpojęcia pozwalają z
wyprzedzeniem poznać formy i cechy rzeczy, warunkują każdą formę refleksji i rozumowania.
Według Epikura, „nazwy” tworzące język odnoszą się w naturalny sposób właśnie do
prolepseis.
A więc
język, jak
prolepseis,
odkrywa naturę rzeczy i jest nośnikiem prawdy.
Trzecim epikurejskim kryterium prawdy są czucia – doznania przyjemności i bólu. Przyjemność
jest stanem zgodnym z naturą istot żywych, ból jest czymś dla nich obcym.
Służą one nie tylko
za kryteria w odróżnianiu prawdy od fałszu i bytu od nie-bytu, ale i w odróżnianiu
wartości od braku wartości, dobra od zła.
Prawdziwość wrażeń zmysłowych, przedpojęć i czuć jest gwarantowana przez ich
bezpośrednią oczywistość. Wtedy, zaś, kiedy rozumujemy, nie możemy trzymać się tylko tego,
co bezpośrednio dane – z tego powodu powstaje się
mniemanie,
które może okazać się
błędne. Epikur uważał, że prawdziwe są tylko te mniemania, które otrzymują potwierdzenie ze
strony doświadczenia i oczywistości lub nie otrzymują poświadczenia przeciwnego.
Istnieją dwie podstawowe aporie kanoniki epikurejskiej. Po pierwsze, przyznanie absolutnej
wartości poznaniu zmysłowemu uniemożliwia jakiekolwiek poznanie obiektywne, gdyż maże
równie dobrze prowadzić do relatywizmu i subiektywizmu, jak i do obiektywizmu Epikura.
Należy też zauważyć, że percepcja powinna wiernie oddawać podobiznę, która uderza w organ
zmysłowy (chodzi o
eidola).
U Epikura
eidola
różnią się od siebie, nie oddają więc przedmiotu w
sposób jednorodny i wierny. Jak odróżnić te, które oddają wiernie dany przedmiot od tych, które
wiernie go nie oddają? Na to pytanie epikurejska kanonika nie daje odpowiedzi.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Nie jest też jasne, jak Epikur doszedł do atomizmu, skoro doświadczenie zmysłowe nie
potwierdza tej teorii. Można znaleźć niejeden inny system, który równie zadowalająco
wyjaśniłby wiele zjawisk w przyrodzie. Tak więc fizyka epikurejska wykracza daleko poza
epikurejską kanonikę, a poza fizykę wykracza równie daleko etyka.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ
Fizyka epikurejska
Podstawy epikurejskiej fizyki pozwalają uchwycić: zachowany list do Herodota, a także
fragmenty traktatu „O przyrodzie”. Podstawy te można sformułować w następujący sposób:
Nic
nie powstaje z niebytu i nic nie rozpada się w nicość.
Skoro więc cała rzeczywistość
zawsze byłą taka, jaka jest obecnie, to i zawsze taka będzie, gdyż nie ma niczego, w co całość
mogłaby się przemienić ani niczego, z czego przemiany mogłyby powstawać. Ta
całość składa
się z ciał i próżni.
Istnienie ciał potwierdzają zmysły, istnienie próżni wyprowadzić można z
faktu istnienia ruchu (próżnia nie jest nie-bytem, ale „przestrzenią”).
Rzeczywistość jest
nieskończoną całością
(wbrew pitagorejczykom, Platonowi i Arystotelesowi), nieskończona
jest więc także ilość ciał i nieskończona jest rozległość próżni.
Niektóre ciała są złożone, inne – proste, pierwotne i niepodzielne. Te ostatnie nazywał Epikur
atomami.
Przyjęcie ich istnienia zabezpiecza przed przyjęciem możliwości podziału bytu w
nieskończoność (o czym mówili eleaci) – aż do rozpłynięcia się w niebyt. Powstawanie i ginięcie
rzeczy złożonych nie narusza zasady Parmenidesa, gdyż polega na łączeniu się i rozłączaniu
rzeczy ciągle istniejących.
Strukturalnymi cechami każdego atomu są:
forma
(kształt),
ciężar, wielkość
i
to wszystko, co
wiąże się z kształtem.
Jest to zestaw nieco inny od atomistycznego. Epikur pominął cechy
porządku i położenia, gdyż te nie dotyczą atomów rozpatrywanych jednostkowo, ale w ich
relacji z innymi atomami. Należy zauważyć, że żeby atomy mogły spowodować powstanie
wszystkich występujących w rzeczywistości zróżnicowań, same muszą mieć niesłychanie
zróżnicowane kształty – tych jednak nie może być nieskończenie wiele.
Minima
– Fakt, że atomy są różnej wielkości, implikował u epikurejczyków zasadę, że atomy
składają się z części. Chodzi oczywiście o części, które są możliwe do wydzielenia tylko
logicznie; ontologicznie nie da się ich wydzielić, gdyż atom jest strukturalnie niepodzielny.
Wielkość tych „części” atomów musi się jednak zatrzymać na pewnej granicy, którą Epikur
nazywa „minimum”, a która jest jednostką miary. Warto zauważyć, że Epikur nie pisze o
minimach jedynie w odniesieniu do atomów, ale także do próżni, czasu, ruchu i „odchyleń”
atomów.
Próżnia
– Próżnia ma cechy przeciwne cechom ciał – jest przestrzenią, w której się poruszają i
która im to poruszanie umożliwia. Próżnia nazywana jest „naturą niedotykalną” by podkreślić jej
odmienność od ciał, których podstawową cechą jest sensualizm, dotykalność. Tłumaczy to,
dlaczego próżni odmawia się zdolności do oddziaływania lub doznawania – to są prerogatywy
ciał. W konsekwencji mówienie o bytach niecielesnych („drugie żeglowanie”) jest dla Epikura
absurdem.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin