Mariusz Krzyżanowski - Filozoficzne źródła ateizmu według E. Gilsona.pdf

(567 KB) Pobierz
UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO
W WARSZAWIE
Mariusz Krzyżanowski
Nr albumu 26486
FILOZOFICZNE ŹRÓDŁA ATEIZMU WEDŁUG E. GILSONA
Praca magisterska
pisana na seminarium z metafizyki
na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej
pod kierunkiem ks. prof. UKSW dr hab. Pawła Mazanki.
Warszawa 2007
Wstęp ………………………………………………………………...………………...
3
1. Ogólne stanowisko Gilsona w sprawie ateizmu …………………………………… 11
1.1. Dlaczego metafizyka zajmuje się Absolutem? ………………………………... 13
1.2. Filozofia w poszukiwaniu Boga ………………………………………………. 19
1.3. Rozumienie ateizmu w filozofii ………………………………………………. 25
2. Racjonalizm i scjentyzm jako źródła ateizmu ……..……………….……………… 39
2.1. Racjonalizm Kartezjusza ……………………………………………………… 40
2.1.1. Kartezjański matematycyzm metodą poznania świata ………………….. 41
2.1.2. „Cogito ergo sum” – kartezjański idealizm poznawczy ………………… 46
2.1.3. Koncepcja Boga u Kartezjusza ………………………………………….
2.2. Scjentyzm Augusta Comte’a ………………………………………………….
2.2.1. Reguły poznania pozytywnego ………………………………………….
2.2.2. Prawo trzech stadiów ……………………………………………………
3. Redukcjonistyczna koncepcja metafizyki jako źródło ateizmu ……………………
3.1. Immanuel Kant i jego krytyka metafizyki tradycyjnej ………………………..
3.1.1. Metafizyczne pozory ……………………………………………………
3.1.2. Metafizyka jako wiedza urojona ………………………………………..
3.1.2.1. Krytyka psychologii racjonalnej ………………………………..
3.1.2.2. Krytyka racjonalnej kosmologii ………………………………..
3.1.2.3. Krytyka racjonalnej teodycei …………………………………..
3.1.3. Wartość metafizyki ……………………………………………………..
4. Antropologiczna redukcja religii jako źródło ateizmu ……………………………
4.1. Moralny ateizm F. W. Nietschego …………………………………………...
4.1.1. Jakiego Boga pogrzebał Nietzsche? …………………………………....
4.1.2. Śmierć Boga jako zwiastun narodzin Nadczłowieka …………………..
4.2. Humanizm egzystencjalny J.-P. Sartre’a …………………………………….
4.2.1. Zabsolutyzowana wolność człowieka ………………………………….
4.2.2. Boskość jako nieosiągalny cel człowieka ……………………………...
4.2.3. Źródła trudności humanizmu egzystencjalnego ………………………..
Podsumowanie ………………………………………………………………………..
51
56
57
62
68
69
72
75
75
76
77
80
85
87
90
92
94
96
98
100
104
2
WSTĘP
Etienne Gilson (1884-1978), wybitny historyk filozofii, mediewista, odnowiciel
tradycji scholastycznych, był niestrudzonym rzecznikiem powrotu do „prawdziwego Tomasza
z Akwinu”. Urodził się w Paryżu 13 czerwca 1884 roku. Wychowywany w głęboko religijnej
atmosferze, swoją przyszłość początkowo łączył z Kościołem. Edukację rozpoczął więc od
Małego Seminarium w Notre-Dame-des-Champes, gdzie zdobył gruntowną znajomość greki i
łaciny oraz zapoznał się z dorobkiem kultury europejskiej (m.in. z dziełami Owidiusza,
Plauta, Szekspira, Dantego, Goethego i Tołstoja). Ostatecznie wybrał jednak życie świeckie i
poświęcił się życiu rodzinnemu oraz aktywnej pracy naukowej. Studiował na Uniwersytecie
Paryskim, gdzie uczęszczał na wykłady Victora Brocharda, Gabriela Séaillesa, André
Lalanda, Luciena Lévy-Bruhla, Emile Durkheima, Victora Delbosa a w College de France –
Henri Bergsona. Po ukończeniu studiów Gilson broni tezę doktorską pod kierunkiem Lévy-
Bruhla i rozpoczyna pracę na uniwersytecie w Lille
1
.
Wybuch I wojny światowej gwałtownie przerywa karierę naukową młodego
wykładowcy uniwersyteckiego. Gilson bierze aktywny udział w działaniach wojennych a po
zakończeniu wojny wraca do Lille. W roku 1919 przyjmuje propozycję pracy na
Uniwersytecie w Strasburgu, gdzie, korzystając ze wsparcia Luciena Febvre’a i Marcela
Blocha, rozwija swoje zainteresowania myślą Tomasza z Akwinu. Wysiłki Gilsona zmierzają,
z jednej strony, do ponownego odkrycia oryginalnego dorobku średniowiecza dla
współczesnej nauki, a z drugiej, do stworzenia zupełnie nowej interpretacji dzieła św.
Tomasza, która będzie oczyszczona z „ideologicznych” komentarzy Kajetana i św. Jana od
Tomasza. Rezultatem tych starań staje się praca
Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św.
Tomasza z Akwinu,
wydana w roku 1919, która przyniosła Gilsonowi rozgłos i sławę nie tylko
w kręgach badaczy kultury mediewistycznej – Gilson otrzymuje katedrę historii filozofii
1
Tzw. „wielka” teza doktorska obroniona przez Gilsona nosiła tytuł
La doctrine cartésienne de la libera et la
théologie,
natomiast „mała” teza –
Index scolastico-cartesiéne, Powszechna
encyklopedia
filozoficzna,
wersja
internetowa, http://ptta.pl/pef/pdf/g/gilsone.pdf.
3
średniowiecznej na paryskiej Sorbonie, wykłada także na École des Hautes Études, jest
zapraszany na wykłady gościnne oraz międzynarodowe kongresy filozoficzne.
Gilson konsekwentnie stał na stanowisku realizmu filozoficznego, zdając sobie sprawę
z faktu, że przyszło mu żyć i pracować w prawdziwie „antymetafizycznych” czasach, w
których triumfy święci kartezjańskie
cogito,
umożliwiające śmiałe wystąpienia wszelkich
form ateizmu. Poglądy Gilsona, konsekwentnie prezentowane w kolejnych jego pracach
2
, nie
wpisują się w panujący ówcześnie klimat umysłowy laickiej Francji i Europy. W rezultacie
autor
Tomizmu
zostaje poddany gwałtownej krytyce środowisk uniwersyteckich – atakowano
konsekwentnie realistyczne stanowisko Gilsona, jego przywiązanie do chrześcijańskich
wartości i czynne zaangażowanie w życie Kościoła, a także samą doktrynę św. Tomasza,
która, zdaniem najbardziej radykalnych adwersarzy, miała wyrządzić Kościołowi więcej zła,
niż wystąpienie M. Lutra. Nieprzychylna Gilsonowi atmosfera wpływa na jego decyzję o
wyjeździe do Kanady, która daje nadzieję na spokojną kontynuację pracy naukowej.
Podejmuje pracę na Harvard University (Cambridge, USA), dużo pisze. Wreszcie, w roku
1929, udaje mu się zrealizować swoje wielkie przedsięwzięcie – instytut badań
mediewistycznych (Pontifical Institute for Medieval Studies w Toronto), który, pod jego
osobistym kierownictwem, staje się w niedługim czasie jednym z najważniejszych ośrodków
badań tomistycznych na świecie.
Oprócz działalności typowo naukowej Gilson zajmował się również muzyką, literaturą
i sztuką oraz polityką – brał czynny udział w konferencji poświęconej Karcie ONZ w San
Francisco (czerwiec 1945), uczestniczył w konferencji założycielskiej UNESCO w Londynie
(listopad 1945). Jego wysiłki doceniono tytułem Conseiller de la République.
W roku 1950 podczas kongresu rzymskiego zamierzano zaatakować dzieło Gilsona
Byt i istota,
które miało podobno sugerować zmienność prawd metafizycznych, podjęto nawet
próby
wciągnięcia
tej
pracy
na
indeks.
Oskarżano
Gilsona
o
konserwatyzm,
antyamerykanizm, brak wrażliwości na nasilające się zjawiska obojętności religijnej i
ateizmu. Gilson wystąpił zarówno w obronie tez własnych, jak i swoich przyjaciół – H. de
Lubaca i M.-D. Chenu, nie był jednak rozumiany przez środowiska preferujące filozoficzno-
teologicze nowinki. Przygnębiony śmiercią żony oraz ciągłymi atakami na swoje dokonania,
Gilson ograniczył działalność publiczną. Wyjeżdża z Paryża do Cravant, gdzie umiera 20
września 1978 roku.
2
Duch filozofii średniowiecznej
(1931-32),
La philosophie de saint Bonaventure
(1943),
Pourquoi saint Thomas
a critiqué saint Augustin. Suivi de Avicenne et le point de départ de Duns Scot
(1926-27). Tamże,
http://ptta.pl/pef/pdf/g/gilsone.pdf.
4
W trakcie swojej wieloletniej kariery naukowej Gilson napisał ponad 60 książek oraz
800 artykułów i rozpraw naukowych. Otrzymał kilkanaście honorowych doktoratów
prestiżowych uczelni z całego świata (m.in. Harvard, Oxford, Columbia, Bolonia). W 90
rocznicę urodzin Gilsona, papież Paweł VI napisał do niego list, który był wyrazem uznania
Kościoła dla dokonań autora
Tomizmu,
w którym stwierdza, iż dzieła Gilsona stanowią
prawdziwe źródło mądrości, z którego współczesny, nastawiony konsumpcyjnie człowiek
będzie mógł czerpać prawdziwe wartości i wzorce.
Paradoksalnie owe „wartości i wzorce”, które miały się stać drogowskazem dla
nowożytnej Europy, wcale nie były oryginalnym tworem myśli Gilsona, on je po prostu
reanimował. Przypomniał Europie wartości, które zostały ustalone i przyjęte przez samych
Europejczyków już wiele wieków wcześniej – były ustalone i zapomniane. Jego wielką
zasługą było ponowne odkrycie bogactwa myśli średniowiecznej, zwłaszcza doktryny św.
Tomasza z Akwinu. Scholastyka, w interpretacji kartezjańskiej, która nadal obowiązywała
m.in. na Sorbonie, miała być zaledwie złą interpretacją arystotelizmu, tymczasem Gilson
konsekwentnie prezentował zgoła odmienne poglądy. Dzięki swojej pracy odsłonił
prawdziwie inspirujące oblicze filozofii średniowiecznej, wciąż żywej i aktualnej, ciągle
odkrywczej i oryginalnej. W swoich pracach udowodnił, że dokonania średniowiecznej
kultury filozoficzno-teologicznej nadal stanowią żywe źródło, do którego warto (i należy)
sięgać, pomimo niesprzyjającej realizmowi atmosfery intelektualnej Europy XX wieku.
Gilson przekonany był o dominującej w dziejach filozofii roli metafizyki, serca
każdego systemu filozoficznego, newralgicznego nerwu każdej doktryny. Zagadnienia
metafizyki pozostają niezmienne, zmieniają się tylko koncepcje jej uprawiania i, co za tym
idzie, osiągane wyniki. Dlatego historię filozofii traktował Gilson jako dzieje metafizyki, bo
chociaż nie sposób oderwać filozofii od uwarunkowań historycznych i kulturowych, nie
sposób pominąć na przykład sytuacji osobistej, w jakiej żył i tworzył dany filozof, to punktem
centralnym dla badacza historii myśli filozoficznej powinny pozostać zawsze najważniejsze
idee i problemy filozoficzne, które skupia w sobie właśnie Królowa Nauk, metafizyka.
Za wartościową w metafizyce uważał natomiast Gilson wyłącznie realistyczną
koncepcję bytu. Według niego, właściwie uprawiana filozofia to taka, która nie narzuca
poznawanym rzeczom własnych subiektywnych kategorii ale stara się docierać do
obiektywnej rzeczywistości aby ją odczytać – nie kreować, aby cieszyć się cudem istnienia,
który kieruje człowieka wprost do wielkiej tajemnicy wiary i religii – do Boga, oto sens i cel
uprawiania filozofii w rozumieniu E. Gilsona. Realistyczna postawa filozoficzna jest
konieczna do pełnego rozwoju człowieczeństwa, do rozwoju życia chrześcijańskiego, co jest
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin