KSIĘGA WYJŚCIA
Wstęp do Księgi Wyjścia.
Wj 1. UWOLNIENIE IZRAELITÓW Z EGIPTU.. Rozrost i ucisk Izraela.
Wj 2. Urodzenie Mojżesza. Mojżesz w ziemi Madian. Pierwszy opis powołania Mojżesza.
Wj 3.
Wj 4.
Wj 5. Pierwsze spotkanie Mojżesza z faraonem..
Wj 6. Drugi opis powołania Mojżesza.
Wj 7. Plagi egipskie.
Wj 8.
Wj 9.
Wj 10.
Wj 11. Noc paschalna i wyjście z Egiptu.
Wj 12.
Wj 13. Cudowne przejście przez morze.
Wj 14.
Wj 15. Pieśń dziękczynna. DROGA Z EGIPTU POD SYNAJ. Pierwsze postoje na pustyni
Wj 16. Przepiórki i manna.
Wj 17. Wyprowadzenie wody ze skały. Zwycięstwo nad Amalekitami.
Wj 18. Spotkanie Mojżesza z Jetrą.
Wj 19. ZAWARCIE PRZYMIERZA NA SYNAJU. PIERWSZE PRAWA.. Objawienie się Boga Izraelowi.
Wj 20. Dekalog. KSIĘGA PRZYMIERZA.. Prawo o ołtarzu.
Wj 21. Prawo rodzinne. Prawo karne. Prawo rzeczowe.
Wj 22. Prawo rodzinne. Prawo moralne.
Wj 23. Rok szabatowy. Święta. Zachęta do zachowania przepisów Prawa.
Wj 24. Zawarcie przymierza. Tablice przykazań.
Wj 25. PRZEPISY O ZORGANIZOWANIU KULTU.. Dary na budowę przybytku. Przybytek i jego sprzęty. Arka. Stół chlebów pokładnych i naczynia. Świecznik.
Wj 26. Przybytek.
Wj 27. Ołtarz całopalenia. Dziedziniec. Oliwa do świecznika.
Wj 28. Szaty kapłańskie. Efod. Pektorał. Suknia arcykapłańska. Diadem na tiarze. Odmienny ubiór kapłanów..
Wj 29. Konsekracja Aarona i jego synów.. Ofiara ustawiczna.
Wj 30. Inne przepisy o przybytku. Ołtarz kadzenia. Pogłówne. Kadź z brązu. Sporządzanie oleju i kadzidła.
Wj 31. Wykonawcy robót. Szabat
Wj 32. ODSTĘPSTWO IZRAELA I ODNOWIENIE PRZYMIERZA.. Kult złotego cielca.
Wj 33. Modlitwa Mojżesza.
Wj 34. Odnowienie przymierza.
Wj 35. WYKONANIE PRZEPISÓW O ZORGANIZOWANIU KULTU.. Pouczenie Izraelitów o przepisach kultu.
Wj 36. Budowa przybytku i jego sprzętów..
Wj 37.
Wj 38.
Wj 39. Wykonanie szat kapłańskich.
Wj 40.
Wstęp do Księgi Wyjścia
Nazwa księgi, pochodząca od greckich tłumaczeń LXX (Exodus, tj. Wyjście, domyślne z Egiptu), ujmuje tylko częściowo treść Księgi Wyjścia. Odpowiada ona zaledwie pierwszej i drugiej części księgi, gdzie jest mowa o uwolnieniu Izraelitów z Egiptu (Wj 1,1-15,21) i ich podróży do góry Synaj (Wj 15,22-18,27). W części zaś trzeciej i czwartej tej księgi mieści się opis zawarcia przymierza na Synaju (Wj 19,1-24,18) i różnych prac tyczących się kultu, wreszcie opis odstępstwa Izraela i odnowienia przymierza (Wj 25,1-40,38). Biblia hebrajska zatrzymuje jako nazwę księgi pierwsze jej słowa: Weelle szemot.
Księga Wyjścia kontynuuje opowiadanie Księgi Rodzaju o patriarchach izraelskich, a w szczególności o gościnnym przyjęciu przez faraona ojca i braci Józefa, którzy mieszkając we wschodniej części delty Nilu rozrośli się z biegiem lat w wielki naród. Ten szybki rozrost Izraelitów w Egipcie przeraził Egipcjan i ich władców, toteż postanowiono ciężkim uciskiem położyć temu kres. Jednakże w zamiarach Bożych ucisk i prześladowanie Izraelitów miały oddalić ich od religii Egipcjan, a skłonić do powrotu do ziemi ojców. Bóg nie zapomniał ludu swego w ucisku, ale dał mu wybawiciela w osobie Mojżesza. Po starannym wykształceniu na dworze faraona, zmuszony do ucieczki na pustynię synajską, Mojżesz miał tam tajemnicze widzenie Boga i otrzymał posłannictwo wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu. Szeregiem znaków cudownych, zwanych plagami (Wj 7,14-12,33), łamał Jahwe upór faraona, zmuszając go do wypuszczenia Izraelitów z kraju.
Gdy po wyjściu znaleźli się Izraelici pod górą Synaj rozegrało się największe zdarzenie w Starym Testamencie. Było nim objawienie się Jahwe całemu Izraelowi i Jego uroczyste zobowiązanie się do opieki nad nim z równoczesnym zobowiązaniem się Izraela do wierności wobec Boga. To wzajemne zobowiązanie się Boga i Izraela tradycja biblijna ujęła w formę przymierza, znaną na całym biblijnym Wschodzie. Izrael otrzymał od Boga nie tylko przykazania, czyli Dekalog (Wj 20,1-17) i tak zwany Kodeks Przymierza (Wj 20,22-23,19), ale i szereg przepisów dotyczących zorganizowania kultu na pustyni.
Już z treści Księgi Wyjścia wynika jej łączność z resztą Pięcioksięgu jako ogniwa pośredniego. Na tę łączność Wj z resztą Pięcioksięgu wskazuje też i forma tej księgi. Jest to dzieło złożone z różnych źródeł, a raczej tradycji, które choć w swej istocie wywodzą się od Mojżesza, to jednak rozwinęły się w różnych sanktuariach, gdzie się gromadził Izrael na różne uroczystości. Tam recytatorzy przypominali gromadzącemu się ludowi wielkie czyny potęgi Pana, Boga Izraela, i Jego łaskawość dla swego ludu. Opowiadanie takie, jak o wyjściu z Egiptu czy o podróży przez pustynię i zawarciu Przymierza pod górą Synaj stanowiły genezę takich świąt, jak Pascha czy Święto Namiotów. Tu w sanktuariach rozwinęły się też prawa Mojżeszowe w przepisy regulujące kult, życie kapłanów i wiernych. Jak z czasem prawa łączono w kodeksy, tak znów opowiadania grupowano w cykle. Spisanie pewnych części tych tradycji nastąpiło dość wcześnie bez szkody dla tradycji ustnej, która się dalej rozwijała. Jest to dzieło wieków. Najstarsza część tradycji w swej aktualnej formie miała być spisana gdzieś w czasach Dawida czy Salomona. Następne trzy tradycje zostały kolejno zredagowane w początkach istnienia królestwa północnego, potem pod koniec istnienia południowego i wreszcie w czasach niewoli w Babilonii.
Ze względu na wzmianki Wj o działalności pisarskiej Mojżesza (Wj 24,7; Wj 34,27) należy przyjąć, że niektóre części tej księgi zostały przez niego spisane. Do nich prawdopodobnie należą: Kodeks Przymierza, Dekalog oraz niektóre przypisy dotyczące kultu. Szczegółowe bowiem badanie treści, a zwłaszcza formy tych praw, wskazuje w wielu wypadkach na koczowniczy tryb życia Izraelitów. W formie zaś apodyktycznej, zawsze i wszędzie obowiązującej, mógł dawać prawa jedynie Mojżesz, który uważał się, i słusznie, za powołanego przez Boga nie tylko wodza Izraela, ale i jego prawodawcę.
Odkrycia archeologiczne pozwoliły poznać nie tylko starożytność praw zawartych w Księdze Wyjścia, ale również ocenić wartość historycznych opowiadań zawartych w tejże księdze. Sam pobyt Izraelitów w Egipcie i ich ucisk nie może ulegać wątpliwości, gdyż o tym pobycie i wyjściu zachowała się żywa pamięć w historii izraelskiej. Ponadto źródła pozabiblijne potwierdzają analogiczne imigracje z Azji do Egiptu. Cały szereg tekstów egipskich wspomina o uciążliwych pracach obcokrajowców przebywających w Egipcie i oznaczonych nazwą Apiru, analogiczną do biblijnej 'Ibri, którą Wj oznacza przebywających w Egipcie Izraelitów. Odkrycia archeologiczne zdają się przemawiać za wyjściem Izraelitów w XIII w. przed Chr. Ostatnio poznanie form przymierzy chetyckich i ich porównanie z formą przymierza synajskiego wykazało nie tylko starożytność idei przymierza synajskiego, ale również i starożytność ujęcia tej idei w Biblii w obecnej formie.
Księga ta jest niezwykle bogata w treść religijną. Zawiera ona przede wszystkim dwie podstawowe prawdy religii ST: 1) że Pan jest jedynym Bogiem, którego należy czcić, 2) że Pan zawarł przymierze z narodem izraelskim, wybierając go na swoją szczególną własność. Dla Izraela, jak i potem dla chrześcijan, to wybranie jest prawdą wyróżniającą ich religię od religii innych narodów. W innych religiach Wschodu biblijnego węzeł łączący ludzi z bóstwem był konieczny, wynikał z natury rzeczy, a w ST był aktem wolnej woli Boga osobowego, gdyż opierał się na fakcie wyboru niezasłużonego i opartego jedynie na miłości.
Idea wybraństwa Izraela jest związana ściśle w Księdze Wyjścia z ideą przymierza. Jak wybraństwo Izraela żądało odeń jako od narodu świętego specjalnej służby Bogu, tak znów przymierze precyzowało tę służbę, zobowiązując Izraelitów do zachowania przykazań Bożych. Przez zachowanie tych przykazań mogli Izraelici odwzajemnić się Bogu za wybraństwo i wybawienie z niewoli. Celem wybraństwa Izraela było przechowanie monoteizmu etycznego dla dobra całej ludzkości.
Księga Wyjścia wywarła wpływ na inne księgi biblijne. Szczególnie często nawiązuje do tego dzieła Księga Izajasza, przyrzekając w swej pierwszej części (rozdz. 1-39 [->Iz 1,1]) wybawienie Izraela od grozy Asyryjczyków, a w części drugiej (rozdz. 40-55 [->Iz 40,1]) zapowiadając bliskie uwolnienie z niewoli babilońskiej. Również podobnie czyni prorok Jeremiasz, zapowiadając Izraelitom powrót z Babilonu do Jerozolimy, gdzie utworzą nowy lud Boży, mający nowe przymierze, które zniesie przymierze stare (Jr 31,31nn). Bardzo szeroko wykorzystał Wj prorok Ezechiel w ostatniej części swej księgi (rozdz. 40-48 [->Ez 40,1]). Nawiązują do Wj różne Psalmy (66[65] [->Ps 66[65],1], 77[76] [->Ps 77[76],1]; 78[77] [->Ps 78[77],1]; 95[94] [->Ps 95[94],1]; 135[134] [->Ps 135[134],1]; 136[135] [->Ps 136[135],1]) oraz Księga Mądrości (Mdr 11,2-19,22). Już więc w ST zarysowuje się typologiczne znaczenie Księgi Wyjścia. Wybawienie z Egiptu jest typem ery mesjańskiej, która będzie jakimś szczególniejszym zbliżeniem się ludzi do Boga. Cuda dokonane przy pierwszym wybawieniu powtórzą się przy nowym, inaugurującym tę erę, z tym jednak, że to nowe wybawienie będzie wspanialsze (Iz 52,13).
Księgi NT kontynuują typologiczne wyjaśnianie Księgi Wyjścia. Św. Paweł w cudownym przejściu przez Morze Czerwone widzi typ chrztu świętego, w mannie i wodzie wyprowadzonej ze skały - typ Eucharystii (1 Kor 10,2-4), a Chrystusa nazywa naszą Paschą (1 Kor 5,7). Również św. Jan Ewangelista w prawodawcy Mojżeszu dopatruje się typu Chrystusa (J 1,17; J 3,14; J 6,32). W Apokalipsie zaś porównuje zwycięstwo wybranych z przejściem Izraelitów przez Morze Czerwone (Ap 15,3).
Wj 1
UWOLNIENIE IZRAELITÓW Z EGIPTU
Rozrost i ucisk Izraela
1 Oto imiona synów Izraela, którzy razem z Jakubem przybyli do Egiptu. Każdy zaś przyszedł ze swoją rodziną: Dz 7,14-17; Rdz 46,1-27
1,1-22 Po w. 1-5, należących do ramy, w jaką ujęli Pięcioksiąg autorzy kapłańscy, reszta rozdz. 1 jest przypisywana tradycjom jahwistycznej (w. 6-14) i elohistycznej (w. 15n). Autor święty zachowuje z życia grup izraelskich podczas ich pobytu w Egipcie wspomnienie tylko tego, co dotyczy historii religijnej, którą chce przedstawić: wzrost liczebności rodzin pochodzących od Jakuba i ucisk egipski, którego opis jest przygotowaniem opowieści o Wyjściu i o przymierzu na Synaju. O miejscu tych wydarzeń w historii ogólnej zob. Wstęp s. 9.
2 Ruben, Symeon, Lewi, Juda; 3 Issachar, Zabulon i Beniamin;
4 Dan, Neftali, Gad i Aser. Rdz 46,27; Pwt 10,22;
5 Było zaś wszystkich potomków Jakuba siedemdziesiąt osób, Józef zaś już był w Egipcie. Rdz 50,26
1,5 W grec. mowa o „siedemdziesięciu pięciu osobach” (por. Rdz 46,27+) i wyrażenie „Józef był w Egipcie” znajduje się na początku wiersza.
6 Potem umarł Józef i wszyscy jego bracia, i całe to pokolenie.
7 A synowie Izraela rozradzali się, pomnażali, potężnieli i umacniali się coraz bardziej, tak że cały kraj się nimi napełnił. Ps 105,24; Dz 13,17
8 Lecz rządy w Egipcie objął nowy król, który nie znał Józefa. Dz 7,18-19
9 I rzekł do swego ludu: Oto lud Izraelitów jest liczniejszy i potężniejszy od nas.
10 Roztropnie przeciw niemu wystąpmy, ażeby się przestał rozmnażać. W przypadku bowiem wojny mógłby się połączyć z naszymi wrogami i walczyć przeciw nam, aby wyjść z tego kraju. Ps 105,25
1,10. Powód zniewolenia Izraela. Powodem zniewolenia Izraelitów było przypuszczenie, że mogą się sprzymierzyć z wrogami Egiptu i opuścić kraj. Wskazywałoby to na okres, w którym Hyksosi wygnani zostali z ziemi egipskiej. Egipcjanie pragnęli pozostania Izraelitów z przyczyn ekonomicznych.
11 Ustanowiono nad nim przełożonych robót przymusowych, aby go uciskali ciężkimi pracami. Budowano wówczas dla faraona miasta na składy: Pitom i Ramses.
1,11 Według wszelkiego prawdopodobieństwa w Egipcie nie znano regularnej organizacji robót przymusowych. Robotników do wielkich prac publicznych rekrutowano spośród jeńców wojennych i niewolników przywiązanych do dóbr królewskich (por. analogiczną sytuację w Izraelu, 2 Sm 12,31). Izraelici odczuli zrównanie ich z tymi niższymi kategoriami jako ucisk nie do zniesienia: zrozumiałe, że pragnęli powrócić do wolnego życia na pustyni, zrozumiałe też, że Egipcjanie uznali te ich zamiary za rewoltę niewolników.
— „Faraon”, par'oh, to transkrypcja egipskiego Per-aa, „wielki Dom”. Jest to forma protokolarna na oznaczenie pałacu, dworu, a od XVIII dynastii — samej osoby króla. „Faraon” w BJ tu jako imię własne.
— Ramses. Nazwa rezydencji faraona Ramzesa II w delcie, identyfikowana z Tanis lub z Kantir. Cały w. 11 dotyczy Ramzesa II (1290-1224) jako faraona ciemięzcy, co pozwala na przybliżone określenie daty Wyjścia.
1,11. Roboty przymusowe. Czas potrzebny do realizacji zakrojonych na wielką skalę przedsięwzięć inżynieryjnych i budowlanych, podejmowanych w starożytnym świecie, powodował, że prace przymusowe nie były rzadkim zjawiskiem. Pracę przymusową traktowano jako formę opodatkowania (np. prości ludzie musieli pracować przez jeden miesiąc w roku bez zapłaty przy wznoszeniu państwowych budowli publicznych). Gdy do realizacji ambitnych planów władców nie wystarczali obywatele i jeńcy wojenni, a robotnicy najemni byli zbyt drodzy, niektóre pozbawione ochrony grupy zmuszane były do udziału w robotach publicznych.
1,11. Pitom. Pitom utożsamiono z egipskim Pi(r)-Atum, „włościami w Atum”, miejscem znanym obecnie jako Tell el-Rataba, położonym nad kanałem Ismalia, ok. 90 km na północny wschód od Kairu. Przedsięwzięcia budowlane określono w tekście jako wznoszenie miast-spichlerzy, nie podano jednak, że przechowywano w nich wyłącznie zboże. Miasta-spichlerze były ośrodkami położonymi w centralnej części poszczególnych regionów kraju, mogły też pełnić rolę stolic prowincji.
1,11. Ramses. Lokalizacja miasta Ramses, będąca przedmiotem trwających wiele lat sporów, została wreszcie rozstrzygnięta - jest to Tell ed-Dab’a, oddalone o ok. 35 km na północ od Pitom. Miejsce to zostało gruntownie zbadane przez M. Bietaka. Ramses, znane jako Awaris, było stolicą Hyksosów; zostało później odbudowane jako stolica przez Ramzesa II i otrzymało nazwę Pi-Ramses (XIII w. przed Chr.). Rozebrano je podczas wznoszenia Tanis (oddalonego ok. 18 km na północ), stolicy okręgu Delty w okresie XII dynastii (XII w. przed Chr.; okres biblijnych sędziów). Ramzes II wykorzystywał różne ludy do prac niewolniczych przy wznoszeniu miasta, w tym Apiru (termin używany w II tysiącleciu przed Chr. na oznaczenie ludzi pozbawionych wszelkiego majątku), określenia, które mogło być stosowane na oznaczenie Hebrajczyków i innych ludów.
12 Ale im bardziej go uciskano, tym bardziej się rozmnażał i rozrastał, co jeszcze potęgowało wstręt do Izraelitów. Rdz 47,11
13 Egipcjanie bezwzględnie zmuszali synów Izraela do ciężkich prac
14 i uprzykrzali im życie uciążliwą pracą przy glinie i cegle oraz różnymi pracami w polu. Do tych wszystkich prac przymuszano ich bezwzględnie. Pwt 11,10
1,14 Historia ucisku będzie kontynuowana w 5,6-23. W wierszach, które teraz następują (elohistycznych), środki zmierzające do zabijania niemowląt płci męskiej nie są zgodne z potrzebami pracy niewolniczej, ale przygotowują historię narodzin Mojżesza.
1,8-14. Nowy król, który nie znał Józefa. Księga Wyjścia kontynuuje zwyczaj przedstawiania faraonów, którzy mieli kontakty z Izraelitami, w sposób anonimowy. Ponieważ w dokumentach egipskich nie zachowały się żadne wzmianki na temat obecności Izraelitów, ich zniewolenia i Wyjścia, identyfikacja faraonów może zostać przeprowadzona jedynie na podstawie niejasnych wskazówek zawartych w biblijnej narracji. W XVI i XVII w. przed Chr. państwem egipskim władali Hyksosi, którzy nie byli rodowitymi Egipcjanami. Zwykle sądzi się, że faraon, o którym czytamy w tym fragmencie, był pierwszym faraonem z dynastii Hyksosów lub pierwszym rdzennie egipskim faraonem po wygnaniu Hyksosów. Dystans czasowy, który ich dzieli, wynosi przynajmniej sto lat (ok. 1650 lub 1550 przed Chr.), może nawet dwieście, jeśli jeden z wczesnych władców hyksoskich, który sprawował w Egipcie jedynie częściową kontrolę, podbił Izraelitów.
1,14. Wytwarzanie cegieł. Świadectwa starożytne są zgodne, że ludzie wytwarzający cegły mieli podłe zajęcie. Utwór znany pod nazwą Satyra na rzemiosła poświadcza, że byli oni stale ubłoceni i wyglądem swym wzbudzali politowanie. Domy, budowle publiczne i mury okalające miasta, a nawet piramidy faraonów, wznoszone były z cegły. Kraj potrzebował milionów cegieł. Dzienna norma produkcyjna była uzależniona od liczby ludzi pracujących w zespole. Czynności wykonywano tam zgodnie z zasadą podziału pracy: jedni znosili i ścinali słomę, inni mieszali glinę z wodą, jeszcze inni nadawali kształt cegłom (ręcznie lub za pomocą formy), kolejni zaś suszyli cegły na słońcu i kilka dni później dostarczali je na miejsce budowy. Cegły używane do wznoszenia większych budowli miały długość ok. 30 cm, szerokość 15 cm i ok. 6 cm wysokości.
15 Potem do położnych u kobiet hebrajskich, z których jedna nazywała się Szifra, a druga Pua, powiedział król egipski 16 te słowa: Jeśli będziecie przy porodach kobiet hebrajskich, to patrzcie na płeć noworodka. Jeśli będzie chłopiec, to winnyście go zabić, a jeśli dziewczynka, to zostawcie ją przy życiu.
1,16 na płeć noworodka. BJ: „na dwa kamienie”, za tekstem hebr. Chodzi prawdopodobnie o krzesło, na którym siadała kobieta w czasie porodu (może w ten sposób określano płeć noworodka?). Tłumaczenie syr.: „dwa kolana”. W grec. szeroka interpretacja: „wtedy, gdy są w trakcie rodzenia”.
17 Lecz położne bały się Boga i nie wykonały rozkazu króla egipskiego, pozostawiając przy życiu chłopców. 18 I wezwał król egipski położne, mówiąc do nich: Czemu tak czynicie i czemu pozostawiacie chłopców przy życiu? 19 One odpowiedziały faraonowi: Kobiety hebrajskie nie są podobne do Egipcjanek; są zdrowe, toteż rodzą wcześniej, zanim przybędzie do nich położna....
nbogdanus