PIERWSZA KSIĘGA SAMUELA
Wstęp do Ksiąg Samuela.
1 Sm 1. HELI I SAMUEL. Dziecię uproszone u Boga. Ofiarowanie Samuela na służbę Bożą.
1 Sm 2. Karygodne czyny synów Helego.
1 Sm 3. Widzenie Samuela.
1 Sm 4. DZIWNE DZIEJE ARKI PRZYMIERZA.. Arka w niewoli.
1 Sm 5.
1 Sm 6. Zwrot Arki Przymierza.
1 Sm 7. SAMUEL I SAUL. Samuel - ostatni sędzia Izraela.
1 Sm 8. Król-człowiek zamiast Boga.
1 Sm 9. Namaszczenie Saula na króla.
1 Sm 10. Wybór Saula potwierdza losowanie.
1 Sm 11. Walka z Ammonitami wzmacnia Saula.
1 Sm 12. Pożegnalne przemówienie Samuela.
1 Sm 13. Początek wojen z Filistynami.
1 Sm 14. Klęska Filistynów.. Charakterystyka rządów Saula.
1 Sm 15. Święta wojna z Amalekitami i odrzucenie Saula.
1 Sm 16. SAUL I DAWID.. Namaszczenie Dawida. Dawid w łaskach monarchy.
1 Sm 17. Walka Dawida z Goliatem..
1 Sm 18. Saul zazdrości Dawidowi. Związek małżeński Dawida z córką królewską.
1 Sm 19. Jonatan – pośrednik. Zasadzki Saula.
1 Sm 20. Jonatan po przyjacielsku ostrzega Dawida.
1 Sm 21. Dawid w Nob. Dawid u Akisza.
1 Sm 22. Dawid w Adullam i Mispe. Zemsta Saula na kapłanach z Nob.
1 Sm 23. Dawid w Keili. Dawid w niedostępnych miejscach pustyni.
1 Sm 24. Dziwne spotkanie w jaskini Engaddi.
1 Sm 25. Śmierć Samuela. Abigail.
1 Sm 26. Dawid na pustyni.
1 Sm 27. Współpraca z Akiszem..
1 Sm 28. Saul i wróżka z Endor.
1 Sm 29. Dawid osobą podejrzaną.
1 Sm 30. Wyprawa przeciw Amalekitom..
1 Sm 31. Śmierć Saula i Jonatana.
Wstęp do Ksiąg Samuela
1-2 Sm stanowiły w tekście oryginalnym pierwotnie jedną księgę; podziału jej na dwie części dokonała Septuaginta łącząc je wraz z 1-2 Krl w jedną całość (1-4 Krl). W ślad za tradycją grecką przyjęła dwuczęściowy podział na 1-2 Sm najpierw Biblia łacińska, a wreszcie mniej więcej w XV w. po Chr. tradycja żydowska. Nazwa pochodzi od domniemanego jej autora. Późnożydowska (talmudyczna) tradycja wymienia prócz Samuela także Gada "Widzącego" i Natana jako współautorów (por. zestawienie tych trzech osób już w 1 Krn 29,29). Samuel, ostatni z Sędziów, nie jest jednak jedyną główną postacią obu ksiąg. Jest nią jedynie w pierwszej części opisu (1 Sm rozdz. 1-12); następnie przedstawia 1 Sm wybór na króla i panowanie Saula, na tle którego pojawia się Dawid (1 Sm 13-31). Monarchii Dawidowej, jej rozwojowi, prężności administracyjnej i wojskowej poświęcona jest 2 Sm. Przedstawia ona postać Dawida na tle jego zwycięskich walk wewnętrznych i zewnętrznych, jako prawdziwego monarchę teokratycznego, nie pozbawionego jednak słabości i upadków.
Struktura literacka 1-2 Sm zdradza długi okres rozwoju. Choćby autor nie stwierdził tego wyraźnie (por. 2 Sm 1,18), istnienie szeregu starszych dokumentów (por. np. 1 Krn 27,24), z których korzystał (np. 2 Sm 23,1-7), nie ulega wątpliwości. Wskazują na to dublety (2 Sm 8,16-18 - por. 1 Sm 20,23-26; 1 Sm 10,11 - por. 1 Sm 19,24), rozbieżności w opisach tych samych zdarzeń (1 Sm rozdz. 8; 1 Sm 10,17-25; rozdz. 12 w porównaniu z 1 Sm 9,1-10,16; 1 Sm 10,26-11,15) oraz niekonsekwencje chronologiczne w układzie materiału. Najprawdopodobniej chodzi o szereg opisów i tradycji różnego pochodzenia, które nieznany autor opracował w dość zwartą całość. Jego wkład teologiczny i literacki (wielka umiejętność narracyjna) nadał księgom jednolity, oryginalny charakter. Za datę dzisiejszej redakcji należy przyjąć okres między podziałem monarchii izraelskiej na dwa państwa (autor używa technicznych określeń państwa Izrael i Juda) a upadkiem państwa judzkiego i dynastii Dawidowej (586).
Biorąc pod uwagę starożytność opracowanych źródeł, sięgających może częściowo opisywanego okresu, księgi odtwarzają wiernie dzieje swej epoki. Chodzi jednak nie o historię samego biegu zdarzeń, ale o typowo biblijne spojrzenie na przeszłość, o wpływ, jaki wywarły dzieje okresu wczesnej monarchii na strukturę teokratyczną społeczności, na jej religijność i głębokie przemiany. Często więc autor przedstawia zdarzenia w sposób, w jaki utrwaliły się one nie w kronikarskim zapisie, lecz w świadomości narodu. Mimo to charakterystyka osób jest wierna i wnikliwa. Samuel ukazany jest jako typowa postać przełomowa między tradycyjną, charyzmatyczną formą władzy w Izraelu (okres Sędziów) a rodzącą się monarchią. Saul - to postać tragiczna, początkowo wielce obiecująca, później jednak na skutek poważnych niewierności stanowi niejako negatywne tło dla Dawida, właściwego bohatera księgi.
Główną myślą religijną księgi jest urzeczywistnienie dawnego wyboru Izraela przez Boga w nowej formie władzy teokratycznej. Dokonuje się ono przez trzy zasadnicze instytucje: profetyzm, kapłaństwo skupione przy świątyni w Jerozolimie oraz przez dynastię Dawida. Profetyzm reprezentuje Samuel, będąc jednocześnie kapłanem i "widzącym", oraz Natan, prorok dworu królewskiego Dawida. Jego proroctwo dla króla i jego dynastii (2 Sm 7,1-17) stanowi punkt kulminacyjny księgi: Bóg zawarł bezwarunkowe przymierze z potomstwem Dawida, powierzając mu panowanie nad swoim narodem. W tym sensie historia Dawida nabiera cech prorockich; rozpoczyna ona długą drogę ku wypełnieniu zbawczego planu Bożego w wielkim Potomku Dawida, Jezusie Chrystusie.
Lud Boży w okresie wypełnienia planu Bożego powita Jezusa z Nazaretu jako "syna Dawida" (Mk 11,10; Mt 12,23; Mt 15,22; Mt 20,30), jakkolwiek będzie On jego Panem (Mk 12,35-37 i par.). Podobnie cały NT zrozumie mesjańską działalność Chrystusa jako wypełnienie obietnic danych Dawidowi (Dz 2,30; Rz 1,3; Hbr 1,5). W ten sposób historia Dawida pozostaje dla chrześcijan nie tylko epizodem historii zbawienia, ale pierwszym bezpośrednim ogniwem oczekiwania i wiary w przyjście Chrystusa.
1 Sm 1
HELI I SAMUEL
Dziecię uproszone u Boga Syr 46,13-20
1 Był pewien człowiek z Ramataim, Sufita z górskiej okolicy Efraima, imieniem Elkana, syn Jerochama, syna Elihu, syna Tochu, syna Sufa, Efratejczyka. 1Krn 6,19-23
1,1-3,21 Te rozdziały były już jednolitą kompozycją literacką (z wyjątkiem późniejszego dodatku 2,27-36), zanim zostały włączone w szerszy kontekst dzisiejszych Sm — mamy w nich do czynienia z tradycją powstałą i przekazywaną w Szilo, która zawiera trzy elementy: 1. narodziny Samuela i oddanie go do sanktuarium w Szilo; 2. synów Helego; 3. objawienie się Jahwe Samuelowi. 1. i 3. mają wspólny mianownik w osobie Samuela; w 2. i 3. jako wspólny występuje temat grzechu synów Helego, grzechu, który domaga się kary. Ta opowieść jest stara i zachowuje wiarygodne wspomnienia historyczne.
1,1 z Ramataim. Zwane także „Rama”.
1,1. Ramataim w górskiej okolicy Efraima. Na terytorium Beniamina, w odległości ok. 8 km na północ od Jerozolimy i 6,5 km na południe od Betel, leży miasto o nazwie Rama (obecnie er-Ram). Ponieważ w 1 Sm 1,19 Ramę wymieniono jako miasto rodzinne Samuela, niektórzy uważają, że odpowiada ona wspomnianemu tutaj Ramataim. Jednak tekst wyraźnie umieszcza Ramataim w górskiej okolicy Efraima. Przez długi czas miejsce to łączono z nowotestamentową Arymateą oddaloną o ok. 25 km na zachód od Szilo.
2 Miał on dwie żony: jednej było na imię Anna, a drugiej Peninna. Peninna miała dzieci, natomiast Anna ich nie miała.
1,2. Poligamia w Izraelu. W Izraelu, podobnie jak w innych krajach starożytnego świata, powszechnie praktykowano monogamię. Poligamia była zabroniona przez prawo lub obowiązującą moralność, była też często niemożliwa z przyczyn ekonomicznych. Przyczyną związków poligamicznych była zwykle niepłodność pierwszej żony; istniało również kilka innych czynników, które do niej zachęcały, m.in.: (1) nierówna liczba mężczyzn i kobiet, (2) potrzeba dużej liczby dzieci do pomocy przy wypasaniu stad i pracy w polu, (3) pragnienie zwiększenia prestiżu i zamożności rodu przez zawieranie wielu kontraktów małżeńskich i (4) wysoka okołoporodowa śmiertelność kobiet. Poligamia była najbardziej rozpowszechniona wśród wędrownych pasterzy oraz w wiejskich osadach rolniczych, w których ważne było, aby każda kobieta należała do określonego domu i była produktywna. W Biblii większość przypadków poligamii wśród pospólstwa przypada na okres poprzedzający wprowadzenie monarchii.
1,2. Hańba bezdzietności. Ponieważ rodzenie dzieci uważane było za wyraz największego Bożego błogosławieństwa (Ps 127,3), niezdolność do posiadania potomstwa często postrzegano jako znak Bożej kary. Oprócz tego pozycja bezdzietnej kobiety w rodzinie była bardzo słaba. Kobiety niepłodne często porzucano, poddawano ostracyzmowi lub lekceważono. Modlitwy i teksty prawne z Mezopotamii dowodzą, że podobna sytuacja istniała w innych krajach Bliskiego Wschodu.
3 Corocznie człowiek ten udawał się z miasta swego do Szilo, aby oddać pokłon i złożyć ofiarę Panu Zastępów. Byli tam dwaj synowie Helego: Chofni i Pinchas – kapłani Pana. Wj 23,14+; Kpł 23,39 Sdz 21,19
1,3 Panu Zastępów. Interpretacja określenia „Jahwe Zastępów” — niepewna (nie wiadomo, czy owymi „zastępami” są wojska Izraela, wojska niebieskie, gwiazdy, aniołowie albo wszystkie moce kosmiczne). Tytuł ten po raz pierwszy pojawia się tutaj i jest związany z kultem Jahwe w Szilo; wyrażenie „Jahwe Zastępów, który zasiada na cherubach” użyte po raz pierwszy w 4,4 w związku z arką sprowadzoną z Szilo do obozu wojennego. Tytuł ten pozostał związany z arką i wszedł także do ceremoniału praktykowanego w Jerozolimie (2 Sm 6,2.18; 7,8.27). Podjęli go na nowo wielcy prorocy (z wyjątkiem Ezechiela), prorocy działający po wygnaniu (zwłaszcza Zachariasz), oraz niektórzy autorzy Ps.
— do Szilo. Dzisiejsze Seilun, położone ok. dwudziestu km na południe od Nablus. Arkę umieszczono tam w czasach sędziów, być może jeszcze za życia Jozuego (por. Joz 18,1+), w sanktuarium zniszczonym (por. Jr 7,12; 26,6.9; Ps 78,60) prawdopodobnie przez Filistynów po klęsce, o której w rozdz. 4. Wspomniana tu coroczna pielgrzymka jest związana ze Świętem Namiotów.
1,3. Szilo. Niezależnie od tego, czy dom Elkany znajdował się w Rama na ziemiach należących do pokolenia Beniamina, czy w Ramataim w okolicy Efraima, aby dotrzeć do Szilo, trzeba było przebyć ok. 25 km. W przypadku rodziny oznaczałoby to podróż trwającą dwa dni. Starożytne Szilo to Chirbet Seilun położone w połowie drogi między Betel i Sychem. Szilo leżało w strategicznym punkcie - miało urodzajną ziemię, stałe źródło wody i dostęp do głównego szlaku biegnącego z północy na południe przez kluczowe ziemie Izraela. W rejonie tym odnaleziono wiele śladów z okresu żelaza I oraz dowody wskazujące na zniszczenie miasta przez pożar. Chociaż odkryto ruiny budowli publicznych pochodzących z tego okresu, nie udało się odnaleźć tamtejszego sanktuarium. Przypuszczalnie znajdowało się ono w najwyższym punkcie wzniesienia i ucierpiało wskutek erozji.
1,3. Coroczna ofiara. Prawo nakazywało odbywanie trzech pielgrzymek w ciągu roku: z okazji Święta Przaśników, Święta Tygodni i Święta Namiotów. Wielu komentatorów uważa, że podróż Elkany miała związek z ostatnim świętem. Ponieważ tekst nie podaje powodu tej pielgrzymki, niektórzy sądzą, że był to tradycyjny rytuał rodzinny stanowiący wyraz pobożności Elkany.
1,3. Kapłańska linia Helego. Heli wywodził się z linii Aarona, z jego czwartego syna, Itamara. Na początku okresu sędziów urząd najwyższego kapłana pełnił Pinchas, syn Eleazara (najstarszego syna Aarona). Dwaj środkowi synowie Aarona, Nadab i Abihu, zginęli z powodu rytualnego uchybienia (Kpł 10). Nie wiadomo, w jaki sposób opieka nad Namiotem Spotkania przeszła z rąk linii Eleazara do linii Itamara.
4 Pewnego dnia Elkana składał ofiarę. Dał wtedy żonie swej, Peninnie, wszystkim jej synom i córkom po części [ze składanej ofiary]. Pwt 12,18
1,4. Ofiarowanie części ze składanej ofiary. Pewne ofiary dostarczały okazji do spożycia wspólnego posiłku, szczególnie ofiara biesiadna (zob. komentarz do Kpł 3,1-5). Gdy elementem uroczystości religijnej był posiłek ofiarny, wykonujący ją kapłan oraz członkowie rodziny ofiarodawcy otrzymywali części mięsa, które było rzadkim elementem pożywienia. Socjologiczny aspekt tego posiłku przypomina np. uroczyste śniadanie Wielkanocne.
5 Również Annie dał część, lecz podwójną, gdyż Annę bardzo miłował, mimo że Pan zamknął jej łono.
1,5 Tekst hebr. skażony. BJ: „a Annie dawał tylko jedną część, mimo że kochał Annę, choć Jahwe uczynił ją niepłodną”, „mimo że”, za grec.
1,5. Podwójna część dla Anny. W języku hebrajskim opis części przekazanej Annie jest niejasny. W większości przekładów mówi się o części podwójnej [BT, BW], inne tłumaczą „tylko jedną część” lub „szczególną część”. Wielu komentatorów opowiada się za tłumaczeniem „tylko jedna część”, bowiem powstaje w ten sposób kontrast, który najlepiej pasuje do obecnego kontekstu.
6 Jej rywalka przymnażała jej smutku, aby ją rozjątrzyć z tego powodu, że Pan zamknął jej łono. Rdz 16,4-5
7 I tak się działo przez wiele lat. Ile razy szła do świątyni Pana, [tamta] dokuczała jej w ten sposób. [Anna] więc płakała i nie jadła.
1,7 do świątyni Pana. Sanktuarium arki w Szilo nie było namiotem, jak w czasach pustyni, ale trwałą konstrukcją z drewna (por. 1,9; 3,2.3.15).
1,7. Sanktuarium w Szilo/świątynia Pana. Sanktuarium nazwano tutaj „domem/świątynią Pana”, co niejasno oddaje charakter tego miejsca. W wersecie 9 określono je mianem „świątyni/przybytku”, sugerując jakąś budowlę. W 1 Sm 2,22 pojawia się wzmianka na temat Namiotu Spotkania, tj. przybytku. Owa różnorodność określeń dowodzi, że wokół namiotu wzniesiono trwalszą budowlę lub że został on rozłożony we wnętrzu świątyni, wcześniej należącej do Kananejczyków.
8 I rzekł do niej jej mąż, Elkana: Anno, czemu płaczesz? Dlaczego nie jesz? Czemu się twoje serce smuci? Czyż ja nie znaczę dla ciebie więcej niż dziesięciu synów? Rt 4,15
1,8. Mąż lepszy niż dziesięciu synów. Słowa pocieszenia, które Elkana kieruje do Anny, są nieprzekonywujące. Chociaż ich związek na płaszczyźnie czysto ludzkiej mógł zaspokajać emocjonalne potrzeby Anny, chodziło przecież o wiele więcej. Po pierwsze, o społeczne piętno niepłodności; po drugie, o istnienie rodziny w przyszłości. Dzieci miały obowiązek opiekowania się starymi rodzicami, urządzenia im właściwego pogrzebu i zachowania pamięci o nich. Wierzono nawet, że jakość życia pośmiertnego zależy od rytuałów odprawianych za zmarłych przez następne pokolenia. Pozycja społeczna Anny i jej nadzieje na przyszłość były bardzo niepewne. Problemy te powodowały, że wypowiadane w dobrej wierze słowa Elkany nie pocieszyły Anny.
9 Gdy w Szilo skończono jeść i pić, Anna wstała. A kapłan Heli siedział na krześle przed bramą przybytku Pańskiego.
1,9 Pierwsze zdanie w tekście hebr.: „Gdy w Szilo skończyła jeść i gdy skończono pić”. BJ: „Gdy w sali skończyli jeść, Anna wstała i stanęła przed Jahwe”, za grec.
1,9. Kapłan siedzący przed wejściem. Heli był przypuszczalnie zbyt stary, by pełnić urząd arcykapłański, nadal mógł jednak wykonywać funkcje publiczne, np. witać czcicieli w bramie przybytku oraz udzielać rad i pouczeń. W tekście przekładu mebel, na którym siedział, to „krzesło”, jednak słowo hebrajskie w większości fragmentów oznacza tron lub miejsce honorowe. W miejscach publicznych często znajdowały się ławy, zaś w rezydencjach - sofy lub taborety. Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w Mari natrafiono na ślady wielu takich taboretów w miejskich rezydencjach.
10 Ona zaś smutna na duszy zanosiła do Pana modlitwy i płakała rzewnie.
11 Złożyła również ślub, mówiąc: Panie Zastępów! Jeżeli łaskawie wejrzysz na poniżenie służebnicy twojej i wspomnisz na mnie, i nie zapomnisz służebnicy twojej, i dasz mi potomka płci męskiej, to oddam go Panu po wszystkie dni jego życia, a brzytwa nie dotknie jego głowy. Łk 1,48 Lb 6,1+; Sdz 13,5; Sdz 16,17
1,11 Samuel będzie synem danym niepłodnej matce przez Boga, podobnie jak Izaak, Samson, Jan Chrzciciel. Mające się urodzić dziecko zostało przez nią poświęcone Bogu na posługę w sanktuarium. Długie włosy to znak tej konsekracji, tak jak u Samsona, nie jest jednak nigdzie wyraźnie powiedziane, że Samuel będzie nazîrem (por. Lb 6,1+), jak to miało miejsce w przypadku Samsona (Sdz 13,5).
1,11. Śluby. W większości kultur Bliskiego Wschodu śluby miały charakter dobrowolny i warunkowy (m.in. w państwie Chetytów, Ugarit, Mezopotamii oraz, rzadziej, w Egipcie). W świecie starożytnym śluby najczęściej składano w kontekście prośby zanoszonej do bóstwa. Warunkiem spełnienia ślubu było zwykle otrzymanie czegoś od bóstwa lub otrzymanie jego ochrony. Przedmiotem ślubu był zazwyczaj dar, który miał zostać złożony bogom. Dar ten przyjmował najczęściej formę ofiary, zdarzały się też jednak dary na rzecz sanktuarium lub kapłanów. Śluby spełniano zwykle w sanktuarium, zaś sama uroczystość miała charakter publiczny. W literaturze ugaryckiej król Keret składa ślub, prosząc bóstwo o żonę, która urodzi mu potomka. W zamian przyrzeka złożyć bogu złoto i srebro w ilości odpowiadającej wadze oblubienicy.
1,11. Obcinanie włosów. Nieobcinanie włosów było najważniejszym elementem ślubu nazireatu (zob. komentarz do Lb 6). Ślub nazireatu ograniczał się zwykle do pewnego ściśle określonego czasu, tutaj jednak (podobnie jak w przypadku Samsona) miał obejmować całe życie. Związek łączący włosy ze ślubem nie jest znany, chociaż włosy (i krew) w myśli starożytnej były jednym z głównych symbolów istoty życia jednostki. Dowodem tego może być np. fakt, że królowi Mari wraz z treścią proroctwa przesłano lok włosów rzekomego proroka. Włosy te zostały wykorzystane podczas obrzędu zasięgania wyroczni, by ustalić, czy przesłanie prorockie należy uznać za prawdziwe.
12 Gdy tak żarliwie się modliła przed obliczem Pana, Heli przyglądał się jej ustom.
1,13 ...
nbogdanus