Klimowicz_napad banderowców na Torczyn.pdf

(172 KB) Pobierz
KOSTIANTYN KLYMOWYCZ (KLIMOWICZ)
ur. 1922; Torczyn k. Łucka
Tytuł fragmentu relacji
Słowa kluczowe
Napad banderowców na Torczyn
Torczyn; Pojednanie przez trudną pamięć. Wołyń 1943; II wojna
światowa; rzeź wołyńska; Walinszius; banderowcy
Zakres terytorialny i czasowy
Torczyn; II wojna światowa
Napad banderowców na Torczyn
Tu, w Torczynie, nie było takich sytuacji, żeby podczas tych zwad Ukraińcy pomagali
Polakom, a Polacy Ukraińcom. Czemu? Bo tu był oddział niemieckich żołnierzy, który
jeszcze kontrolował jednych i drugich. Gdyby nie było tutaj tego oddziału, to tego
Walinsziusa banderowcy by zabrali już w ‘43 roku, jak napadli na Torczyn.
Bo banderowcy napadli na Torczyn w ’43 roku, a wtedy on szybciutko do samochodu – i
uciekł! Jego już wtedy chcieli sprzątnąć. Ale on więcej nie wrócił, przysłali nowego Niemca,
[nazywał się] Otto – on został komendantem. Dziś sądzę, że to był kulturalny,
wykształcony człowiek. Bo tamten, Walinszius, np. wołał ludzi na drugie piętro, żeby
przychodzili z kwitkami, papierkami, żeby dostać pół kilograma soli czy dwieście gramów –
bo nigdzie nie było soli; zbierało się dużo ludzi, a on wtedy z góry, ze szpicrutem,
wszystkich po kolei leje. Ten nowy był już bardziej kulturalny, opanowany, rozumiał ludzi.
Los tego Walinsziusa jest znany: Żydzi go znaleźli, osądzili, dali mu ileś tam lat więzienia i
tak dalej. A Otto – jego nikt nawet nie szukał, bo nie było za co go szukać. Nikomu nic
złego nie uczynił.
W czasie ataku w 1943 roku Polacy i Ukraińcy radzili sobie podobnie. W każdej stodole, w
chlewie był wykopany schron. Właziła tam cała rodzina, na górze zostawał tylko ojciec –
głowa rodziny. Zrobione było pudło, nasypane ziemią i zastawiało się pudłem ten schron i
jeszcze z góry zasypywało się to słomą czy czymś. I tak spały tam dzieci i żona, a ojciec
krążył przez całą noc. To za stodołą, to tam, to tu. Tym samym duchem żyli i Polacy, i
Ukraińcy; żeby się życia chwycić.
Jedno drugiemu nie pomagało, bo nie było już kiedy pomagać. Polacy w ‘43 roku – gdzieś
koło żniw, jak Ukraińcy zbierali żniwa – organizowali placówki. Wyjechali stąd do
Antonówki, niektórzy wyjechali jeszcze pod Włodzimierz Wołyński, w obwodzie wołyńskim
z dziesiątek ich było. Znam te dwie placówki, gdzie torczyńscy Polacy wyjeżdżali.
A losy rodzin mieszanych, polsko-ukraińskich, które tu zostały, były w większości
szczęśliwie. Tam, na końcu wsi znalazł się jakiś jeden dureń, co mówił: „To Polaczka,
trzeba ją zabić!” – tylko jedną zamordowali, a reszta żyła. Nikt ich nie ruszał.
Po wojnie te tematy nie były omawiane, nikt nie wysuwał ich na porządek dzienny. Wielu
Ukraińców z rodzin mieszanych wyjechało do Polski. Kilka osób, jak: Kondratowicz, ojciec
Iwana, Krewscy (on był pisarzem we włości), już po wojnie pojechali razem z Polakami do
Polski. Przyjęli ich tam i tam już poumierali, bo oni wszyscy byli starsi ode mnie. Ja w tym
czasie byłem jeszcze młodym chłopcem w porównaniu z nimi, byli w wieku moich
rodziców.
Ale już mieszane rodziny polsko-żydowskie – były tu dwie takie rodziny – Niemcy
pomordowali. Jednego ojca Polaka zostawili, a jednego żonę zostawili.
Po wojnie relacje między Ukraińcami i Polakami tutaj były normalne. Nie można
powiedzieć, że ktoś tam gdzieś napadał jeden na drugiego – normalnie było.
Człowiek przyzwyczajony do porządku, wróci do niego znowu. A jak już człowiek jest
rozwścieczony... Polacy z placówek nie wyjeżdżali, bo ich uprzedzili, że zabierają do
Polski. Ale ich obejścia, budynki itd., zostawały tu długo, nawet do dzisiaj. Wiele jest
jeszcze polskich budynków w Torczynie, w których Polacy mieszkali, np. ten budynek,
gdzie Cupaki teraz mieszkają, gdzie Ola Krewska mieszkała, to polskie budynki. Tam,
gdzie jest teraz dom opieki, „Silphosptechnika” (sprzęt
gospodarczy-dop.red.)
– to polskie.
„Silphosptechnika” Polak budował. Wiele już porozbierali, bo to były stare chaty. Kościół
spalili w [19]43 roku, a dom księdza, gdzie była szkoła, spalili w ’44 w czasie ataku, kiedy
szli na Torczyn.
Sam ksiądz wyjechał jeszcze w [19]39 i nie wrócił. Pan, Żmijewski, też wyjechał, nie wrócił
i Lipińskiego córka, żona wyjechały i nie wróciły. To były zamożne rodziny. Pani Lipińska
miała dość wysokiej kultury gospodarstwo. Nie było u niej kawałka ziemi, żeby nie był
zasiany, ozdobiony, zadbany. Nie było tam żadnego źródełka (a na bagnach było ich koło
trzydziestu), żeby nie było wyczyszczone, żeby nie płynęło do samej rzeki. Ona była panią
nad wszystkie. A poza nią rożni byli. Mówi się, że są chaty, gdzie nie ma tarapatów
[„bywają chatki, gdzie nie ma tarapatki”]. Dla przykładu przyjeżdżamy w Horodynie, tam
był taki Kozlik – Polak. Miał pięcioro dzieci, pół do hektara piaszczystej ziemi, bydła nie
miał gdzie trzymać; czymś trzeba było się trudnić. Robił beczułki, takie małe do piwa.
Takich rodzin było bardzo dużo. [Przy ulicy] Romana nr 1 to był polski obszar, tam prawie
że sami Polacy mieszkali i tylko kilka ukraińskich rodzin. W Zaturcach dużo Polaków
mieszkało. Tutaj blisko, to jeszcze w Szepelu był pan, miał swoją zagrodę, jeszcze
twierdzę swoją zrobili; ta zagroda jest do dziś, teraz jest tam brygada traktorowa. Świetna
rodzina polska tam mieszkała, on też zajmował się produkcją czegoś, nie wiem, co
produkowali.
Ale takich Polaków, którzy przeżyliby to wszystko i po wojnie tutaj zostali nie było w
Torczynie ani jednego. Jak ktoś został, to tylko z mieszaną rodziną.
Data i miejsce nagrania
Rozmawiał/a
Transkrypcja
Redakcja
Prawa
2012-07-17, Torczyn
Jurij Matuszczak
Aleksandra Cybulska
Elżbieta Zasempa
Copyright
©
Stowarzyszenie Panorama Kultur; Copyright
©
Ośrodek "Brama
Grodzka - Teatr NN"

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin