Gnat-Wieteska - Kompania Szarych Szeregów obwodu Armii Krajowej ''Mewa'' - Mińsk Mazowiecki.pdf

(16931 KB) Pobierz
Dr hab. Zbigniew Gnat-Wieteska, prof. AON
Z DZIEJÓW KONSPIRACYNEGO HARCERSTWA
- KOMPANIA SZARYCH SZEREGÓW OBWODU ARMII KRAJOWEJ
„MEWA" - MIŃSK MAZOWIECKI
Wstęp
AK, armia Podziemnego Państwa Polskiego, wiosną 1944 roku liczyła około
380
tysięcy żołnierzy, w tym wielu harcerzy. Ci ostatni, zorganizowani niekiedy w odrębne
oddziały, z dużą ofiarnością występowali w obronie największych dla każdego Polaka
wartości, zamykających się w słowach
Bóg-Honor-Ojczyzna.
Do najbardziej znanych
takich oddziałów należą bataliony „Parasol" i „Zośka" z Okręgu Warszawa Miasto Ar-
mii Krajowej. Wykrwawione w Powstaniu Warszawskim weszły one na trwałe do na-
szej tradycji walk niepodległościowych, reprezentowanej przez powstania: Kościusz-
kowskie, Listopadowe i Styczniowe, Legiony Polskie generała Jana Henryka Dąbrow-
skiego i epopeję Napoleońską oraz polski czyn zbrojny lat pierwszej wojny światowej.
Podobne im pod względem składu osobowego oddziały istniały i walczyły w tere-
nie warszawskim. Jednym z nich była kompania Szarych Szeregów w Obwodzie „Mewa-
Jamnik-Kamień" - Mińsk Mazowiecki. Żołnierze jej, dobrze wyszkoleni w konspira-
cyjnej podchorążówce i szkole podoficerskiej brali udział w walce z okupantem, w od-
działach dywersji i w Oddziale Leśnym, oraz w osłonie radiostacji i jako radiotelegrafi-
ści. Wielu z nich poległo - jedni bezpośrednio w walce z bronią w ręku, inni zamęczeni
w więzieniach i obozach. Im to, żołnierzom kompanii poświęcone jest niniejsze opraco-
wanie.
Dzieje kompanii odtworzono na podstawie relacji żyjących jeszcze jej żołnierz)
oraz nielicznych zachowanych dokumentów archiwalnych
1
.
„...Dla chwały i potęgi Polski!
Dla niej trud nasz wszystek
i praca nasza!
Dla niej życie nasze!..."
Rój „Mimoza" - hufiec Szarych Szeregów w Mińsku Mazowieckim
Jesienią 1939 roku,
w
wyniku agresji dwóch totalitarnych sąsiadów - 1
września
Rzeszy Niemieckiej, 17. Związku Sowieckiego, państwo polskie znikło z mapy Europy
Obaj agresorzy podzielili się opanowanym terytorium. Wojsko Polskie mimo bezgra-
nicznego bohaterstwa, naciskane z dwóch stron, kapitulowało w odosobnionych
ośrod-
kach obrony oraz częściowo przeszło na terytorium sojuszniczej Rumunii.
Klęska armii i upadek państwa nie przerwały walki Polaków. Kontynuował ją ^
utworzony 30 września 1939 r. na uchodźstwie oraz podległe mu siły zbrojne. Do walk
1
przygotowywał się także kraj. Już w trakcie działań wojennych we wrześniu 1939 ro^
powstały pierwsze organizacje konspiracyjne. Później ich liczba znacznie wzrosła. Min
10
szoku, jakim była klęska armii i okupacja kraju społeczeństwo nie popadło w stan apa®
Opracowanie przygotowano w 1993 r. Uzupełniono je o materiały, relacje i wspomnienia otrzyj'
ne w okresie do 2008 r.
1
114
2009
ZESZYT 1
7
i bezczynności. Wręcz przeciwnie, rosła w nim wzorem ojców i dziadów wola walki
o niepodległość i odbudowę państwa.
Jesienią 1939 roku wrócili do Mińska Mazowieckiego z wojennej tułaczki działa-
cze miejscowego hufca harcerzy. Po serii spotkań, na których omawiano zadania wyni-
kające z bieżącej sytuacji polityczno-militarnęj, przystąpili do organizowania harcer-
stwa w konspiracji. Przystosowali do celów konspiracyjnych strukturę organizacyjną
ZHP oraz podporządkowali sobie już istniejące, zorganizowane w systemie trójkowym,
zastępy i drużyny.
Komendantem konspiracyjnego hufca tzw. Polskiej Organizacji Skautowskiej zo-
stał phm Stanisław Pułka ps. „Nataniel", nauczyciel z Cegłowa, dotychczasowy komen-
dant z drugiej połowy lat trzydziestych i września 1939 roku
2
. Przedwojenny hufiec
liczył 12 drużyn - cztery w Mińsku Mazowieckim i osiem w terenie. Skupiona w nich
młodzież harcerska, wychowana w latach pokoju na tradycjach walk niepodległościo-
wych, już jesienią samorzutnie, bez żadnych jeszcze form organizacyjnych, zaczęła zbie-
rać na pobojowiskach września broń, amunicję i inny porzucony sprzęt wojskowy, za-
bezpieczając go przed zniszczeniem i rekwizycją okupanta. Przepojona duchem patrio-
tyzmu, wierna przyrzeczeniu i prawu harcerskiemu rozpoczęła w ten sposób swoją wal-
kę z wrogiem.
Pod koniec 1939 roku konspiracyjne harcerstwo, początkowo jako samorzutne ini-
cjatywy terenowe zaczęło przybierać zorganizowane formy organizacyjne. W Mińsku
Mazowieckim zaczęły działać dwie drużyny. Pierwszą, skupiającą starszą młodzież har-
cerską kierował Mieczysław Jankowski ps. „Brzoza", były drużynowy 63 Drużyny Har-
cerzy im. T. Kościuszki przy Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkół Średnich w Miń-
sku Mazowieckim. Dużej pomocy udzielali mu Jan Wiesław Kubicki i Witold Sażyński.
Drugą objął Zygmunt Żółtek ps. „Mors", były zastępowy 67 Drużyny Harcerzy im.
Hetmana Stanisława Żółkiewskiego przy Szkole Podstawowej im. Mikołaja Kopernika
w Mińsku Mazowieckim. W skład jej wchodzili harcerze o dość zróżnicowanym wieku
chłopcy poniżej 15 roku życia i kilku starszych, w wieku do lat dziewiętnastu. Wśród
tych ostatnich był m.in. Stanisław Maciejewski ps. „Promień".
W ciągu 1940 roku zastępy i drużyny szaroszeregowe powstały na terenie powiatu
minsko-mazowieckiego w oparciu o przedwojenne struktury ZHP. W Mrozach drożyna
kierował Leonard Krysiak ps. „Krzyżan", później Stanisław Kamiński ps. „Przebój",
w Stanisławowie
- Edward Wasilewski ps. „Wichura", w Kałuszynie - Stanisław Za-
mbrzycki,
w
Siennicy - Jan Szarek ps. „Karnot". W Jakubowie drużynę zorganizowaną
P^ez Stanisława Maciejewskiego i Kazimierza Aniszewskiego
ps.
„Dęboróg" objął Ja-
nusz Borzym
3
.
Z okazji Święta Żołnierza (15 sierpnia), Święta Niepodległości (11 listopada)
szystkich Świętych (1 listopada) poszczególne zastępy i drużyny porządkowały gro-
y żołnierzy września i dekorowały je chorągiewkami w barwach narodowych.
Relacja
Edwarda Wasilewskiego z 17 lutego 1960 r.
s
' Stanisław
Maciejewsk,, Miron
Kubicki, Harcerze w Mińsku Mazowieckim i byłym powiecie m,n-
ko-mazowieckim w latach 1939-1945,
mps, bd„ s.4-5; Praca ta ukazała
się
w „Roczniku Mińsko-
mazowieckim",
z. 2, Mińsk Mazowiecki 1994 (s. 143-156), s.145. W i s ł a w Maciejewski „Pro-
mień", „Kożuszek",
Nie wszystko zatarło się w pamięci (Wspomnienia z lat 1939-1944).
Rocznik
Mińskomazowiecki",
z. 3, Mińsk Mazowiecki 1995-1996,
s.66, jako dowódcę
w Mrozach , Kahi-
sz
ynie podaje
Jerzego Witowskiego ps. „Witka".
ZESZYT 17
2009
115
Prawdopodobnie już jesienią 1940 r. Mieczysław Jankowski, jeden z bardziej ak-
tywnych wówczas przywódców Szarych Szeregów w Mińsku Mazowieckim, nawiązał
kontakt z ppor. Tadeuszem Smoleńskim ps. „Sęk", szefem referatu III Komendy Obwo-
du „Mewa" Związku Walki Zbrojnej. Konspiracja harcerska przyjęła wówczas zasady
organizacyjne stosowane w ZWZ - pojawiły się sekcje, drużyny, plutony. Na przełomie
1940/1941 r. powstały drużyny którymi kierowali Jan Wiesław Kubicki ps.
„Żółw
i Józef Popiel ps. „Skalny"
4
.1 tu należy wspomnieć, że w konspiracji szaroszeregowej
w Mińsku Mazowieckim coraz większą rolę zaczął odgrywać Jan Wiesław Kubicki
ps. „Żółw", żołnierz ochotnik w kampanii wrześniowej, odznaczający się dużymi zdol-
nościami organizacyjnymi. Mieczysław Jankowski ps. „Burza" przeszedł do pracy
w Komendzie Hufca i aż do śmierci (poległ 17 lutego 1944 r.) pełnił funkcję zastępcy
„Nataniela" oraz kierował drużynami młodszo-szaroszeregowymi ( B S ) w Mińsku
i w powiecie. Był także łącznikiem pomiędzy hufcem a Komendą Obwodu. Prawdopo-
dobnie już w 1941 r. na skutek nacisków komendanta obwodu st. wachm. (ppor. czasu
wojny) Ludwika Wolańskiego ps. „Lubicz", phm „Nataniel" wyraził zgodę na wciele-
nie starszych harcerzy do ZWZ. Harcerze z Mińska Mazowieckiego, Stanisławowa
i Siennicy, zachowując pewną ograniczoną odrębność, utrzymali swoją dotychczasową
nazwę wchodząc w skład kompanii Szarych Szeregów ZWZ. Dowództwo jej objął ppor
Tadeusz Smoleński ps. „Sęk", magister filologii polskiej, wykładowca na kompletach taj-
nego nauczania w Mińsku Mazowieckim. W konspiracji działał on od listopada 1939 r..
początkowo w szeregach Komendy Obrońców Polski. We wrześniu 1940 r.
przeszedł de
ZWZ i objął referat III w Komendzie Obwodu. Od stycznia 1941 r. był w dyspozycji
komendanta „Mewy". W sierpniu 1943 r. objął referat I - organizacyjno-personaln;
Komendy Obwodu
5
.
Członkowie drużyny „Morsa" stali się łącznikami i gońcami Komendy „Mewy'
„Komendant hufca uważał - wspomina Marian Paruzel - że chłopcy ci są za młodzi,
aby pełnić tak odpowiedzialne funkcje jak również obawiał się, że w strukturach
AK
będą nakładane na nich coraz większe, niebezpieczne obowiązki"
6
. Byli wśród nieb
m.in.: Andrzej Bąkowski, Henryk Chojnowski, Mirosław Lissowski, Stanisław M a d r a i
Waldemar Niemczak, Jan Paruzel, Marian Paruzel, Kazimierz Sędek i Bogdan Wieczo-
rek. „Ta niewielka grupa gońców etapowych - kurierów, bardzo często, rozwoziła me'"
dunki i tajną prasę do poszczególnych dowódców ośrodków na tak rozległym Obwo-
dzie AK. Czasem koleją, a głównie na rowerach, niezależnie, czy było to upalne lato.
czy sroga i śnieżna zima"
7
.
1 lipca 1944 r. konspiracyjne harcerstwo - Rój „Mimoza" skupiało w swoich szere-
gach 125 osób, w tym 15 instruktorów, zorganizowanych w 10 drużyn -
j e d n ą
Zawisza-
ków, pięć Bojowych Szkól i cztery Grup Szturmowych
8
.
Pracę wychowawczą Hufca - Roju oparto na programie Szarych Szeregów ,.D
Z1
-
Jutro-Pojutrze". Podstawową jego myślą było, żeby każdy harcerz brał udział w waltf
w okresie konspiracji, to znaczy dziś; by równocześnie przygotowywał się do jawnej
Stanisław Maciejewski „Promień", „Kożuszek",
Nie wszystko zatarło się w pamięci..,
s. 58.
5
CAW 62/53/3 k.39. Wykaz personalny z „Mewy"
6
Marian Paruzel „Sęp",
Najmłodsi harcerze Szarych Szeregów z Mińska Mazowieckiego.
„Roca"
1
Mińskomazowiecki", z. 16, Mińsk Mazowiecki 2008, s.105.
7
tamże, s.106.
8
BIUW, Rps 433 (IV-1). Zestawienie stanu SS na dzień 1.07.1944.
4
116
2009
ZESZYT l'
walki
z wrogiem w okresie powstania, to znaczy - jutro; oraz by w tym samym czasie
przygotowywał się do pracy w wolnej już Polsce - czyli - pojutrze. Członkowie Bojo-
wych
Szkół na „dziś" mieli mały sabotaż, akcję „N", czyli dywersję wśród Niemców
i akcję
„WISS", na, jutro" - szkolenie pojedynczego strzelca w zakresie służby w pocz-
tach
dowódców w plutonach łączności i oddziałach rozpoznawczych, na „pojutrze" -
naukę
szkolną i zawodową. Najstarsi członkowie Grup Szturmowych w ramach progra-
mu „dziś"
uczestniczyli w wielkiej dywersji i akcjach oddziału partyzanckiego. Pro-
gram
na,jutro" przewidywał dla nich szkolenie w podchorążówce i szkolenie w zakre-
sie
motorowym, na „pojutrze" - kończenie nauki szkolnej, naukę zawodową oraz znajo-
mość
ziem tzw. postulowanych - Mazur, Warmii, Śląska Opolskiego itp.
Kompania Szarych Szeregów
Na początku 1942 roku, po ukończeniu przez grupę aktywu konspiracyjnego harcer-
stwa
kursu podchorążych uporządkowano organizację 30 plutonu harcerskiego ZWZ/AK
w
Mińsku Mazowieckim i wręczono oficjalne nominacje kadrze plutonu. W okresie do
lutego
1944 r., kiedy kompania „Sęka" poniosła duże straty na skutek zdrady jednego
z
mińskich harcerzy, jej obsada przedstawiała się nstępująco
9
:
dowódca
kompanii
- ppor. Tadeusz Smoleński ps. „Sęk"
dowódca
30 plutonu
- plut. pchor. Jan Wiesław Kubicki ps. „Żółw"
zastępca
dowódcy, dowódca 1 drużyny - kpr. pchor. Józef Popiel ps. „Skalny"
- p.o. pchor. Kazimierz Aniszewski ps. „Dęboróg" (od XI. 1943 r.)
dowódca
sekcji
- Mirosław Serzysko ps. „Mirres"
sekcja:
- Stanisław Chojnowski ps. „Janusz"
- Stanisław Sieradzki ps. „Ścigacz"
- Zdzisław Sienkiewicz ps. „Zbir"
- Eugeniusz Dąbrowski ps. „Bigiel"
- Tadeusz Fijałkowski ps. „Kaktus"
- Jan Fijałkowski ps. „Sztag"
dowódca sekcji- kpr. pchor. Ryszard Łagutko ps.,Aleks", „Grad" (do XI. 1943 r.)
sekcja- Roman Paska ps. „Minos"
- Piotr Patoleta ps. „Hasłan"
- Kazimierz Wróbel ps. „Ptak"
- Miron Kubicki ps. „Priam"
- Witold Paska ps.„Słup"
- Jan Sikora ps. „Przemysław (od IX. 1942 r.)
dowódca 2 drużyny
- st. strz. Józef Wąsik ps. „Gwizdała"
sek
cja:
. Zbigniew Parol ps. „Wir"
- Zdzisław Malinowski ps. „Bródka"
- Bogdan Wieczorek
- Stanisław Wronka
; Czesław Uchman ps. „Sęp"
10
dowódca sekcji
. kpr. pchor. Jan Postawka ps. „Longinus"
Notatki
M. Kubickiego, bd.; relacja Mirosława Serzyski z 21 kwietnia 1993 r.; oświadczenie Józe-
* Wąsika
z 10 kwietnia 1991 r.
• Serzysko w relacji z 21 kwietnia 1993 r. wymienia ich oraz Ludwika Niedka w swojej sekcji.
ZESZYT 17
2009
117

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin