1. Choroba - odpowiednio silnie zakłócony przez czynniki zewnętrzne procese fizjologiczny na tyle długotrwały, że prowadzi do nieodwracalnych zmian strukturalnych tego organizmu, a tym samym do śmierci lub nienormalnego rozwoju całej rośliny bądź jej części.
2. Symptomatyka - dział fitopatologii zajmujący się badaniem i klasyfikowaniem objawów i symptomów choroby.
3. Objawy istotne - stale związane z występowaniem danej choroby, nieistotne nie wykazują tej stałości.
4. Objaw swoisty (specyficzny) rozumie się objaw istotny związany jedynie z jakąś jedną chorobą, natomiast objaw nieswoisty (niespecyficzny) jest objawem istotnym spotykanym przy więcej niż jednej chorobie.
5. Objawy właściwe - grupa objawów będących efektem reakcji rośliny -gospodarza na działanie wywierane na nią przez czynnik chorobotwórczy, objawy niewłaściwe (etiologiczne) odnoszą się do obecności na chorej roślinie różnych fruktyfikacyjnych i wegetatywnych utworów czynnika sprawczego, jak owocniki grzybów, skupienia zarodników lub grzybni wegetatywnej, śluz bakteryjny, pędy jemioły itp.
6. Więdnięcia - mogą nim ulegać tylko soczyste narząy roślin, a więc liście, młode pędy itp. Takie rośliny cierpią na brak wody z powodu zakłócenia ich gospodarki wodnej. Istota więdnięcia polega na utracie przez tkanki roślinne turgoru, czego następstwem jest zjawisko plazmolizy w komórkach i spowodowane tym zwiotczenie narządów gospodarza. Więdnięcia są objawami niespecyficznymi.
7. Przebarwienia - wszelkie odchylenia w barwie jakichkolwiek miejsc na powierzchni bądź wewnątrz chorej rośliny w porównaniu z zabarwieniem rośliny zdrowej. Przebarwienia mogą być powodowane przez procesy chorobe różnego rodzaju.
8. Nekrozy - obumarcia. Objawy będące efektem chorób polegających na naruszeniu procesów łączenia komórek w tkanki, a więc na działaniu dezintegracyjnym, które zaczyna się od zabicia poszczególnych komórek, a następnie przechodzi do niszczenia więzi tkankowej.
9. Zniekształcenia - są następstwem zakłóceń procesów wzrostu roślin. Wyróżniamy zniekształcenia zwykłe np. zwijanie się liści, zniekszt. plastyczne: skarłowacenia, wybujałości, dziwotwory, nowotwory.
10. Rany - są następstwem przerwania ciągłości tkanek, które może mieć miejsce albo jako skutek chorobowych procesów przeciwdziałających spoistośi tych tkanek, albo jako efekt działania czynników mechanicznych. Mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne.
11. Wydzieliny - płynne substancje wydzielane na zewnątrz przez chore rośliny. Mogą one występować w postaci kropel lub strug.
12. Holenderska choroba wiązów
a) Patogen: Grzyby Ophiostoma ulmi, Ophiostoma novo-ulmi
b) Objawy: Zkażenie drewna zarodnikami konidialnymi następuje po żerowaniu ogłodków rodzaju Scolytus podczas żeru uzupełniającego w rozwidleniach gałązek. Grzybnia dostaje się do naczyń, rośnie w nich i wytwarza konidia wtórne. Grzyb wytwarza toksyny, pod wpływem których naczynia zapełniają się wcistkami i substancjami gumowymi, co powoduje przerwanie dopływu soków do liści i ich więdnięcie. Może to doprowadzić do śmierci drzewa. Najbardziej charakt. jest więdnięcie najmłodszych liści i pędów, zamieranie gałęzi, konarów i całych drzew, a na przekroju porażonych gałęzi brunatne przebarwienia.
c) Występowanie: drzewa rodzaju Ulmus wszelkiego wieku
d) Ochrona: Usuwanie chorych oraz zamarłych drzew lub ogławianie młodych niezbyt silnie porażonych egzemplarzy. Zwalczanie ogłodków.
13. Barwica drewna
Choroba polega na zmianie jego naturalnego zabarwienia, nie związana lub tylko w nieznacznym stopniu z rozkładem ścian komórkowych. Patogenami są Ceratocystis spp, Discula spp. i inne grzyby.
14. Sinizna drewna
Powodowana jest gł. przez grzyby rodzaju Ceratocystis wyst. wyłącznie w drewnie bielastym w postaci smug lub plam różnej wielkości i kształtu, barwy od sinej do niebieskoczarnej, a nawet czarnej. Sinieiu może ulegać rozdrobniona masa drzew.
15. Zgorzel siewek
a) Patogen: Różne grzyby najczęściej mitospowe z rodzajów: Rhizoctonia, Fuarium oraz Altenaria altenaria.
b) Objawy: Zgorzel przedwschodowa polega na porażeniu przez grzyby kiełków, które gniją i czernieją, a siewki w ogóle nie ukazują się na pow. gleby. Zgorzel powschodowa wyst. gdy korzonki i szyja korzeniowa zostają porażone po ukazaniu się siewek na pow. gleby -korzeń gł. i boczne czernieją, łodyżki przewężają się i czernieją u nasady, a w końcu siewki się przewracają. Podczas wilgotnej pogody porażone siewki szybko gniją, a w czasie suchej -zasychają i całkowicie brunatnieją.
c) Występowanie: siewki w chwili od wykiełkowania aż do ok 6 tyg. po wzejściu
d) Ochrona: Wybranie odpowiedniego miejsca pod szkółkę leśną, unikanie gleb zbyt ciężkich i wilgotnych, zredukować materiał zakaźny w środowisku szkółki. Chemiczne zaprawienie mat. siewnego. Dezynfekcja gleby met. chemiczną lub fizyczną.
16. Smołowata plamistość klonu i wierzby, antraktoza
a) Patogen: Rhytisma acerinum
b) Objawy: Pojawienie się na górnej powierzchni liści w czerwcu lub lipcu bladozielonych plam, które stpniowo powiększają się i żółkną. Osiągają średnicę kilku mm i wtedy pojawiają się w ich środku czarne punkty, które z kolei zlewając się z sobą tworzą przez pewien czas smolistoczarną plamę z żółtą obwódką. Plamy stają się nierówne i marszczą się. Liście przedwcześnie opadają. Zakażenie odbywa się po wyrzuceniu zarodników workowych w okresie pękania pączków klonów.
c) Występowanie: Klony w każdym wieku
d) Ochrona: choroba nie ma znaczenia gospodarczego
17. Skrętak sosny
a) Patogen: Grzyb rdzawnikowy Melampsora pinitorqua
b) Objawy: Na tegorocznych głównych i bocznych pędach sosen pojawiają się na przełomie maja i czerwca ciemnożółte brodawki (piknia), a wnet potem bladobrunatne poduszeczki dł. 1-3cm. Pęd w miejscu porażonym zamiera, przegina się w dół i później powyżej chorej strefy znowu się wyprostowuje. W okresie następującym po ukazaniu się ecjów można w dolnej stronie liści osiki zauważyć początkowo brunatne, a później prawie czarne plamki (uredia i telia). Ecjospory zakażają liście drugiego gospodarza (gł. osiki) w następstwie czego na dolnej stronie tych liści powstają uredia, a po nich telia.
c) Występowanie: sosna zwyczajna (mniej kosodrzewina i wejmutka) oraz osika, topola biała i szara
d) Ochrona: usuwanie osiki z kultur i młodników sosnowych, jak również z pobliża tych obiektów
18. Zamieranie pędów sosny
a) Patogen: Grzyb workowy Gremmeniella abietina
b) Objawy: wiosną zamierają pączki, u których podstawy pojawiają się krople żywicy, a we wnętrzu brunatne przebarwienia. Powoduje to brak pędzenia lub powstawanie krótkich, przedwcześnie zamierających pędów. Przy silniejszym ataku choroby drzewo może całkowicie zamrzeć. Na porażonych pędach powstają podłużne raki drzewne mniej lub bardziej otwarte.
c) Występowanie: różne gat. sosny i świerka, rzadziej iglaste, w ciągu całego życia najsilniej w wieku od 5 do ok. 25 lat
d) Ochrona: kształtowanie środowiska leśnego w taki sposób aby nie nagromadzał się w nim materiał zakaźny, a skład d-stanu był mieszany
19. Rdza kory sosny zw. i wejm.
a) Patogen: Grzyb rdzawnikowy Cronartium flaccidum lub Endocronartium pini
Grzyb rdzawnikowy Cronartium ribicola
b) Objawy: Porażeniu ulegają pędy, które nabrzmiewają decentrycznie i stają się szorstkie. Od maja do września ukazują się na nich pomarańczowe pęcherzyki(ecja), których ściany pękają i wysypuje się proszek w postaci żółtych ecjospor. Kora pod ecjami wysycha i pęka, a z pęknięć sączy się żywica. Powstaje rana, która po wielu latach trwania choroby powoduje zamarcie wierzchołkowej części korony -suchoczub.
Miejsca porażone są mniej nabrzmiałe niż u rdzy kory sosny zw. Na górnej stronie liści porzeczek pojawiają się w lecie chlorotyczne plamy.
c) Występowanie: U sosny gł w wieku 20 do 40-50 lat jeżeli E.pini, jeżeli C.flaccidum to choroba dotyka liści roślin zielnych (ciemiężyk wielkokwiatowy, piwonie i in.)
Sosna wejmutka i inne pięcioigłowe oraz różne gat. porzeczek.
d) Ochrona: Niszczenie zwartych skupień chwastów (drugich gospodarzy) w szkółkach, młodych uprawach sosnowych. Można też usuwać wiosną chore drzewa i stosować mieszany skład d-stanów.
Tępienie porzeczek w pobliżu d-stanów sosen pięcioigłowych. Usuwanie drzew chorych z drzewostanu, wprowadzanie domieszek gat. drzew liściastych itp.
20. Zamieranie dębów
a) Patogen: Colpoma quercinum
b) Objawy: zakażenie następuje przez rany za pomocą zarodników workowych.
c) Występowanie: przygaszone lub w inny sposób osłabione, zwłaszcza przez emisje przemysłowe, pędy dębów
d) Ochrona: dotychczas nie stosowano ochrony przed tą chorobą
21. Rak jodły
a) Patogen: Melampsorella caryophyllacearum
b) Objawy: Zakażone na wiosnę miejsca na młodych (tegorocznych) pędach jodły w jesieni nieco grubieją, a z biegiem lat zamieniają się w rakowate guzy. Znajdujące się w obrębie porażonych partii kory pączki rozwijają się w następnym roku po zakażeniu w chorobliwie nabrzmiałe pędy, które zamiast rozwijać się normalnie w kierunku mniej więcej poziomym, rosną pionowo w górę (geotropizm ujemny). Na nich tworzą się krótkie igły, w przekroju kolistawe, jasnozielone i w układzie okołopędowym, a nie w płaszczyznach zbliżonych do poziomu, jak na pędach normalnych. Na przełomie czerwca i lipca pojawiają się na takich igłach liczne, żółto zabarwione, czarkowate ecja. W następnych latach pędy te rozgałęziają się, a ponieważ odgałęzienia znowu układają się nie poziomo, lecz pionowo, powstaje krzaczasty utwór zwany czarcią miotłą. Porażone rdzą igły w jesieni opadają, tak że w zimie pędy czarcich mioteł są nagie. Ponieważ zakażenie pędów jodły następuje często w okółkach i to nieraz w znacznej bliskości pnia, chore miejsca na pędach wrastają łatwo w nieprzerwanie grubiejący pień, w którym następnie tworzą się w ciągu kilku lat pokaźnych rozmiarów raki drzewne
c) Występowanie: najgroźniejsza choroba jodły, porażająca jej gałęzie i pnie we wszystkich klasach wieku
d) Ochrona: usuwanie z drzewostanu drzew o rakowatych pniach, poczynając od najwcześniejszych cięć pielęgnacyjnych
22. Rak modrzewia
a) Patogen: Lachnellula willkommii, Trichoscyphella willkommii
b) Objawy: Zakażenie modrzewi następuje za pośrednictwem zarodników workwych patogena roznoszonych przez prądy powietrzne. Odbywa się gł. przez blizny liściowe. Niekiedy chorobie ulegają stosunkowo cieknie pędy i pnie młodych drzew. Pędy takie i pnie z reguły szybko giną. Nie tworzą się w takich wypadkach raki. Powstają one dopiero wtedy, gdy choroba atakuje grubsze gałęzie i starsze pnie, zaatakowane miejsce zapada się nieco i ciemnieje, po czym zniekształcone to na skutek nadmiernie intensywnego grubienia brzegów przybiera na sile. Na zapadniętych i bezpośrednio do nich przyległych partiach korowiny zaczynają się ukazywać szczeliny zapełniające się wyciekającą żywicą, która z czasem utlenia się i ciemnieje. Później porażona kora łuszczy się i odpada, odsłaniając powierzchnię drewna. Powstała rana co roku powiększa się.
c) Występowanie: gł. na modrzewiu europejskim, znacznie rzadziej i mniej groźnie na modrzewiu japońskim, kaukaskim i polskim, najbardziej niebezpieczna dla drzew w wieku od kilku do ok. 30 lat
d) Ochrona: należy zadbać o dobór opdowiednich stanowisk dla modrzewia, szczególnie wolnych od zagrożenia przez późne przymrozki.Trzeba prowadzić staranne i intensywne zabiegi pielęgnacyjne.
23. Gruzełkowatość drzew liściastych
a) Patogen: Nectria spp.
b) Objawy: pierwszy objaw to obumarcie (nekroza) i zapadnięcie się pewnej części kory, z kolei jej wykruszenie się, czyli powstanie otwartej rany, której brzegi silnie nabrzmiewają. Na brzegach rany tworzy się rana zasklepowa jest niekiedy tak obfita, że goi powstałą ranę. Częściej jednak tkanka ta zamiera i częściowo się wykrusza, brzeg rany przesuwa się dalej na zewnątrz, znowu silnie nabrzmiewając wskutek kolejnego procesu zasklepiania. W ten sposób powstaje otwarta rana rakowata z widocznymi na niej koncentrycznymi strefami resztek po pierścieniach zasklepowych.
c) Występowanie: drzewa liściaste
d) Ochrona: unikanie ranienia drzew, opatrywanie świeżych ran, usuwanie drzew silnie porażonych
24. Osutka sosny wiosenna:
a) Patogen: Grzyby workowe rodzaju Lophodermium
b) Objawy: Zakażenie tegorocznych igieł następuje za pomocą zarodników workowych przez szparki oddechowe od końca wiosny do późnej jesieni. Podczas jesieni i zimy igły brunatnieją i pojawiają się na nich małe czarne punkty -piknidia. W kwietniu i maju opada większość porażonych igieł podwójnych, a reszta w ciągu lata. Na jednorocznych siewkach porażone igły po zamarciu nie opadają na wiosnę, ani niekiedy w lecie, lecz wyginają się w różnych kierunkach. Po utracie igieł siewki z reguły wytwarzają igły zastępcze. Śmierć sadzonek nast. dopiero po drugim lub następnych silnych porażeniach, jeśli zakażenie powtarza się co roku.
c) Występowanie: sosna zwyczajna i niektóre inne sosny
d) Ochrona: zakładanie upraw z sadzonek sosnowych dobrze ukształtowanych i wolnych od porażenia osutką sosny
Jesienna:
a) Patogen: grzyb mitosporowy Sclerophoma pithyophila
b) Objawy: Zakażone igły w lecie zaczynają się od szczytu przebarwiać na żółtozielono, później rdzawobrunatno i brunatno, by w końcu przy lekkim poruszeniu pędu dośc nagle w październiku-listopadzie opaść na ziemię. Przebarawiają się całe igły.
c) Występowanie: sosna zwyczajna
d) Ochrona: metoda hylotechniczna -staranne zakładanie i pięlęgnowanie drzewostanów
cllaudiiee