Fizjologia układu pokarmowego.doc

Fizjologia układu pokarmowego

Ilość pobranego pokarmu przez zwierzę jest zależna głównie od stanu sytości. Na uczucie sytości wpływa stopień wypełnienia przewodu pokarmowego, ilość wydzielonych soków trawiennych, smak pokarmu oraz ewentualnie widok innego zwierzęcia pobierającego paszę.

Odczucie sytości może być dwojakiego rodzaju:

– fizjologiczne,

– mechaniczne.

Sytość fizjologiczna występuje, wówczas gdy w pokarmie zwierzę otrzymało wszystkie składniki potrzebne do czynności życiowych i produkcyjnych.

Sytość mechaniczna oznacza określone wypełnienie przewodu pokarmowego, wystarczające dla odczucia sytości.

Pobieranie pokarmu u zwierząt gospodarskich odbywa się w różny sposób. Zwierzęta mięsożerne pokarm stały chwytają głównie zębami, miażdżą go i szybko, dużymi kęsami, połykają. Konie chwytają pokarm wargami, a trawę na pastwisku odgryzają lub odrywają siekaczami. Krowy przy zjadaniu paszy w oborze i na pastwisku posługują się głównie językiem, owce, podobnie jak konie, używają w tym celu warg, dlatego też łatwiej im zdobyć pokarm, nawet na słabo odrośniętej łące, z której krowy nie mogą już korzystać.

Świnie przygotowaną paszę wprowadzają do jamy ustnej za pomocą dolnej wargi. Na pastwisku odgryzają lub odrywają trawę za pomocą języka i siekaczy. W warunkach naturalnych świnie poszukujące w ziemi pożywienia posługują się ryjem. Konie, przeżuwacze i świnie pokarm płynny pobierają przez zanurzenie w nim warg i wytworzenie ujemnego ciśnienia w jamie ustnej dzięki obniżeniu szczęki dolnej i cofnięciu języka. Ssanie u osesków polega na szczelnym obejmowaniu brodawki sutkowej wargami oraz językiem i wytwarzaniu ujemnego ciśnienia w jamie ustnej. W jamie ustnej większości zwierząt gospodarskich zachodzi trawienie mechaniczne i chemiczne. Do dokładnego rozcierania pokarmów przystosowane jest tylko uzębienie zwierząt roślinożernych. Ruchy żuchwy następują u nich w płaszczyźnie poziomej i pionowej, co przyczynia się również do lepszego rozdrabniania paszy.

Istotną rolę procesie trawienia ma ślina wydzielana z licznych ślinianek. Ślina jest bezbarwną cieczą, o odczynie lekko zasadowym, zawierającą 99% wody i 1% suchej masy, na którą składają się sole mineralne i substancje białkowe – mucyna, od której obecności zależy jej lepkość. Przyczynia się ona do formowania kęsa w jamie ustnej i łatwiejszego przesunięcia go do żołądka. Skład i ilość wydzielanej śliny zmienia się zależnie od ilości i jakości pokarmu.

Podczas zjadania paszy suchej wydziela się więcej śliny wodnistej z gruczołów przyusznych, podczas gdy pokarm półpłynny powoduje wydzielanie śliny mieszanej śluzowo-wodnistej ze ślinianek żuchwowych i podjęzykowych. U bydła ślina jest wydzielana ciągle i ilość jej waha się w dość szerokich granicach – od 50 do 150 1 na dobę, koń wydziela 40 1 śliny, świnia – ok.15 1, a owca – od 6 do 8 l. Wydzielanie śliny regulowane jest na drodze nerwowej. Pobudzenie nerwów współczulnych powoduje zmniejszenie ilości wydzielanej śliny. Staje się ona bardziej ciągliwa i zawiera stosunkowo dużo substancji stałych. Nerwy przywspółczulne wzmagają wydzielanie śliny wodnistej. Ślina wydzielana jest również na podłożu odruchowym. Znane jest zjawisko wzmożonego wydzielania śliny na widok pokarmu (odruch warunkowy) lub

podczas jedzenia (odruch bezwarunkowy). Znajomość odruchów warunkowych związanych

z podawaniem pokarmu pozwala często uniknąć błędów w żywieniu zwierząt.

Połykanie polega na przesunięciu pokarmu z jamy ustnej do żołądka. Odpowiednio przeżuty i naśliniony kęs ruchami języka i mięśni policzkowych jest przemieszczany na grzbiet języka. Podrażnienie receptorów gardła wywołuje szereg następujących po sobie czynności, dzięki którym wejście do tchawicy zostaje zamknięte, a kęs dostaje się do przełyku. Połknięty kęs przesuwany jest do żołądka dzięki ruchom robaczkowym mięśniówki przełyku. Ruchy te wywoływane są skurczami mięśniówki okrężnej i przebiegają dużo szybciej niż ruchy robaczkowe jelit. Po upływie paru sekund, kiedy kęs pokarmowy znajdzie się przy końcu przełyku, następuje otwarcie zwieracza wpustu i pokarm dostaje się do żołądka. Niekiedy organizm broni się przez tzw. wymioty przed nadmiernym przeładowaniem Żołądka lub przed zjedzeniem szkodliwego pokarmu. Odruch wymiotny polega cofnięciu treści żołądka do jamy ustnej, a stąd na zewnątrz. U koni ukośne ułożenie końcowego odcinka przełyku w stosunku do żołądka oraz swoisty zwieracz przełyku uniemożliwiają odruch wymiotny. U tych zwierząt pojawienie się treści pokarmowej w jamie ustnej lub nosowej jest najczęściej objawem pęknięcia żołądka.

Trawienie w żołądku

Żołądek jednokomorowy prosty i trawieniec u przeżuwaczy składają się z trzech części: wpustowej, dennej i odźwiernikowej. Zasadniczą rolę w procesie trawienia spełniają gruczoły części dennej żołądka, które wydzielają głównie składniki soku żołądkowego wraz z kwasem solnym. Sok żołądkowy jest bezbarwny, przezroczysty, silnie kwaśny (pH od 1 do 2). Zawiera on około 0,5% kwasu solnego, który działając na enzym komórek żołądka, pepsynogen – powoduje powstawanie pepsyny, głównego enzymu żołądka. Pepsyna rozkłada białko na drobniejsze elementy – peptydy. Obecność enzymów trawiących białko w żołądku może być przyczyną występowania tzw. samotrawienia śluzówki żołądka i powstawania owrzodzenia.

Oprócz pepsyny w żołądku wydzielana jest podpuszczka, enzym ścinający białko mleka. Rola jego jest szczególnie ważna u osesków, podobnie jak obecność trzeciego enzymu trawiennego, lipazy żołądkowej rozkładającej zemulgowane tłuszcze (np. tłuszcz mleka) na kwasy tłuszczowe i glicerol. Sok żołądkowy dzięki dużej zawartości kwasu solnego spełnia jeszcze dodatkowe funkcje obronne organizmu wykazując działanie bakteriobójcze. U osesków kwas solny w żołądku nie jest wytwarzany, dlatego też przestrzeganie higieny karmienia w tym czasie jest bardzo istotne, zapobiega bowiem często występującym biegunkom.

Wydzielanie soku żołądkowego jest wynikiem reakcji na podniety pokarmowe. Rozróżnia się dwie fazy wydzielania: nerwową i chemiczną. Widok pokarmu lub jego zapach powodują odruchowe zwiększenie wydzielania soku żołądkowego, tzw. wydzielanie warunkowe, które można wywołać też podnietami sztucznymi. Oprócz odruchowego pobudzenia wydzielania soku żołądkowego istnieją możliwości odruchowego hamowania tego procesu. Bodźce bólowe, silne stany emocjonalne i wszystkie inne nietypowe podniety towarzyszące wydzielaniu wpływają...