Próby wyjaśnienia filogenezy parzydełkowców sprawiają wiele trudności. Muszą brać pod uwagę
dwie formy postaci dojrzałych: polipy i meduzy, czego nie spotyka się w żadnym innym typie
wielokomórkowców. Już dość dawno podjęto próby rozwikłania filogenezy parzydełkowców.
Teoria gastrei Haeckla (1872) zakładała, że przodkami parzydełkowców, a także i innych typów
wielokomórkowców, była hipotetyczna forma, nazwana przez niego gastreą, zbliżona budową do gastruli
występującej w ontogenezie u współcześnie żyjących wielokomórkowców. Postać tę Haeckel wyprowadzał z
kulistej, hipotetycznej kolonii wiciowców roślinnych, nawiązującej w budowie do dziś występującego toczka
z rodzaju Volvox. U takiej kolonii, wg Haeckla, drogą wpuklenia (inwaginacji) powstała w toku ewolucji
warstwa wewnętrzna, ograniczająca jamę służącą do trawienia, a więc do trawienia zewnątrzkomórkowego.
Teorii tej przeciwstawił Mieczników (1877) koncepcję o pierwotnym znaczeniu trawienia
wewnątrzkomórkowego. Według Miecznikowa hipotetycznym przodkiem wielokomórkowców była
parenchymula, zbudowana podobnie jak larwa dziś występujących gąbek, to jest z warstwy komórek
okrywających i masy komórek wewnętrznych. Komórki zewnętrzne u parenchymuli fagocytowały pokarm,
przekazywały komórkom wewnętrznym, które trawiły pokarm w wakuolach. Później, Mieczników (1878)
przemianował parenchymulę na fagocytelę i wyprowadzał ją z hipotetycznego organizmu zbliżonego pod
względem morfologicznym do celoblastuli. U takiego organizmu, zdaniem Miecznikowa, poszczególne
komórki ograniczające jamę fagocytowały cząstki pokarmowe, a dla lepszego trawienia czasowo
przemieszczały się do jamy. W toku ewolucji część z nich pozostała na stałe w jamie celoblastuli, wypełniła
ją szczelnie i w ten sposób celoblastula zamieniła się na fagocytelę. Ostatecznie, pomiędzy komórkami
znajdującymi się wewnątrz fagocyteli, poprzez ich rozsunięcie się, powstała jama, tak jak to zachodzi w
rozwoju ontogenetycznym u współcześnie występujących parzydełkowców. Odbiciem tej drogi ewolucyjnej
jest według Miecznikowa częściowe wewnątrzkomórkowe trawienie u parzydełkowców.
paaauli