Witold Doroszewski (1899-1976).pdf

(6218 KB) Pobierz

Barbara Falińska

Witold Doroszewski (1899-1976)

1. O s o b o w o ś ć P r o f e s o r a W i t o l d a D o r o s z e w s k i e g o

charakteryzowana była w wielu artykułach

z okazji kolejnych jubileuszy: wielki

humanista, wybitny uczony, ceniony, słynny językoznawca, powszechnie znany

popularyzator pięknej i poprawnej polszczyzny. Na afiszach zapowiadających

jego wykłady poza Warszawą pojawiały się niekiedy przydawki

językoznawca

światowy

albo

światowej sławy,

które źle Go usposabiały do organizatorów.

Ja chciałabym określić Profesora słowami, które On skierował do swojego na-

uczyciela, Baudouina de Courtenay, podczas przemówienia na uroczystości otrzy-

mania doktoratu

honoris causa

w Uniwersytecie Łódzkim, a które w tym samym

stopniu odnoszą się do Niego:

był postacią, która staje się tym wyrazistsza, im więcej mija czasu o d chwili, g d y ż y w y

człowiek przestał być wśród nas, i w miarę jak się rozszerza skala p o r ó w n a w c z a [ . . . j był

i n d y w i d u a l n o ś c i ą

swoistą

i niepowtarzalną.

(podkr.-B.F.)

Profesor był uczonym o wszechstronnych zainteresowaniach, nowatorski

w swych teoriach naukowych, konsekwentny w poglądach społecznych i etycz-

nych, pełen spokoju i opanowania, życzliwości i szacunku dla ludzi bez względu

na ich pozycję społeczną, odznaczał się naturalnością w sposobie bycia, cieszył

się popularnością wśród studentów i słuchaczy.

Dorobek naukowy Profesora obejmuje około 800 publikacji napisanych sty-

lem precyzyjnym, konsekwentnym, logicznym i jasnym

. Dotyczą one wszyst-

Bar. m.in. Prace Filologiczne t. XVIII, Warszawa 1961, ofiarowane Profesorowi w 30 rocznicę pracy.

Witold Doroszewski. Mistrz i Nauczyciel,

red. B. Falińska, Łomża 1997, dalej skrót: Mistrz. J. Basara,

Witold

Doroszewski

1899-1976, .Nauka Pblska" 1976, nr 6, s. 123-128.

Biogramy uczonych polskich,

Część I: Nauki

społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983. B. Falińska,

Pierwszy Prezes Towarzystwa Kultury Języka,

Słowo -

myśl - działanie. Towarzystwo Kultury Języka i jego prezesi,

red. W. Decyk-Zięba i J. Porayjski-Pomsta, War-

szawa 2004. .http://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Doroszewski"

W Doroszewski,

Język - Myślenie - Działanie,

PWN, Warszawa 1982, s. 29.

S. Gajda,

Witolda Doroszewskiego osobowość językowa (glosa do portretu),

Mistrz,

s. 27.

Witold Doroszewski (1899-1976)

kich dziedzin języka: fonetyki, morfologii, tj. słowotwórstwa i składni, leksykolo-

gii i leksykografii, semantyki, historii języka i dialektologii, kultury języka i me-

chanizmów mowy, językoznawstwa ogólnego i porównawczego. W każdej z tych

dziedzin wkład jego myśli jest odkrywczy teoretycznie i metodologicznie. Był

twórcą warszawskiej szkoły słowotwórczej i szkoły dialektologicznej, jest wciąż

niezastąpionym autorytetem w zakresie kultury języka, powszechnie znanym na-

uczycielem dobrej polszczyzny, stylistą stulecia, był „postacią nawet dla swojej

epoki - według wielu obserwatorów ostatniej epoki wielkich uczonych - unika-

tową, postacią zrośniętą z instytucją »Pierwszego Lingwisty«"

Profesor był nauczycielem i wychowawcą wielu pokoleń studentów. Pod jego

kierunkiem powstało około 50 prac doktorskich i kilkanaście rozpraw habilitacyj-

Ibidem, s. 25.

Barbara Falińska

nych, nie licząc setek prac magisterskich. Poza wykładami i seminariami uniwer-

syteckimi wygłaszał setki pogadanek w różnych miejscowościach, aby upowszech-

niać wiedzę o języku i w ten sposób oddziaływać wychowawczo także na całe

społeczeństwo. Jako pedagog wychodził z założenia, że w nauczaniu kultury ję-

zyka, jak i w pedagogice, lepiej jest krzewić dobro niż tępić zło. Tępienie błędów

przyrównywał do wymiatania śmieci, które ma sens wtedy, gdy towarzyszy bu-

dowie nowego domu.

Wśród współpracowników budził ogromny szacunek swoją rozległą i głęboką

wiedzą językoznawczą i filozoficzną, nieprzeciętną (chciałoby się powiedzieć nie-

dzisiejszą) kulturą i życzliwym odnoszeniem się do każdego z nas. I choć w bez-

pośrednich kontaktach istniał naturalny dystans, to jednak mieliśmy poczucie

bliskości wyrażającej się choćby w zarezerwowanym wyłącznie dla Niego tytule

„Profesor" bez nazwiska. Był niedościgłym wzorem w wielu dziedzinach życia.

Zdumiewał swoją punktualnością i pracowitością. Zazwyczaj rozpoczynał pracę

0 szóstej i kończył o osiemnastej - z krótką przerwą na obiad. A mimo to umiał

znaleźć czas dla każdego, kto prosił o rozmowę i z całym spokojem, bez pośpie-

chu, udzielał konsultacji, jakby nic ważniejszego nie istniało. Był dla nas również

wielkim autorytetem moralnym.

2. O k r e s m ł o d z i e ń c z y . Profesor Witold Doroszewski pochodził z licz-

nej, średniozamożnej rodziny ziemiańskiej, mieszkającej na dalekich kresach połu-

dniowo-wschodnich, na Ukrainie. Wcześniejszym miejscem pobytu przodków Pro-

fesora była miejscowość Doroszewszczyzna w okolicach Zamościa. Powody eko-

nomiczne sprawiły, że pod koniec XIX w. dziadek Profesora, Grzegorz Gracjan

Doroszewski, musiał sprzedać majątek, wskutek czego rodzina się rozproszyła po

całym cesarstwie rosyjskim. Rodzice Profesora - Antoni i Maria z Tynowskich - osie-

dli w Moskwie. Ojciec podjął pracę na Uniwersytecie jako docent chemii i fizyki.

Profesor urodził się w Moskwie 1 maja 1899. Wzrastał w atmosferze bardzo

patriotycznej. W domu rodzinnym na co dzień posługiwano się językiem pol-

skim. Wiele mówiącym szczegółem jest dokonana przez rodziców zamiana pierw-

szego, rodowego imienia Jan na Witold (Jan pozostał drugim imieniem), aby unik-

nąć rosyjskiej wersji

Iwan.

Z domu wyniósł nie tylko znajomość języka polskiego

1 kultury polskiej, ale także języka francuskiego i kultury francuskiej. Zawdzię-

czał to babce, która była Szwajcarką z francuskiej prowincji językowej. W okresie

szkolnym przyswoił sobie rosyjski, ukraiński, niemiecki i języki klasyczne, a póź-

niej - już na studiach zagranicznych - poznał angielski, serbski i czeski.

Już w szkole średniej zaczął się interesować językiem polskim. Był słuchaczem

kursów nauczycielskich, prowadzonych przez instytucje zajmujące się upowszech-

nianiem polskiej oświaty. Miał z nimi ułatwiony kontakt, ponieważ ojciec Profe-

sora był przewodniczącym Naukowego Koła Polskiego w Moskwie. W lutym

1915 r., gdy był w przedostatniej klasie gimnazjum, został współredaktorem jed-

nodniówki młodzieżowej „Ogniwo", w której zamieścił siedmiostronicowy, nie-

zwykle patriotyczny artykuł O

Komisji Edukacyjnej

i dwa własne, również patrio-

tyczne wiersze. W artykule m.in. pisał:

Witold Doroszewski

(1899-1976)

nigdy naród, dopóki czuje i rozumie, co stanowi treść jego istnienia, nie zapomni o swo-

ich szkołach.

W1917 r. ukończył gimnazjum i zapisał się na Uniwersytet Moskiewski, aby stu-

diować filozofię w połączeniu z językoznawstwem. Chciał po powrocie do kraju

służyć językowi polskiemu. Możliwość powrotu z emigracji otwarta się przed Pola-

kami już w lipcu 1918 r. Skorzystał z niej natychmiast On sam, a później Jego matka

i dwie siostry. Ojciec nie doczekał odzyskania niepodległości, zmarł rok wcześniej.

Po powrocie do Polski Profesor zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersyte-

tu Warszawskiego, ale przeniósł się na studia polonistyczne. W1919 r. przerwał je,

by wstąpić do Legii Uniwersyteckiej i walczyć na froncie wschodnim, czym zasłu-

żył sobie na pierwsze wojenne odznaczenie.

3. L a t a m i ę d z y w o j e n n e w życiu Profesora to okres wytężonej pra-

cy i bardzo ważnych osiągnięć naukowych, a także funkcyjnych. Świadczą o tym

kolejno uzyskiwane tytuły naukowe i stanowiska oraz publikacje książkowe (po-

daję tytuły ważniejszych książek i artykułów). I tak:

- w r. 1920 podjął rozpoczęte studia w Uniwersytecie Warszawskim pod kie-

runkiem Jana Baudouina de Courtenay;

- w r. 1923 uzyskał tytuł doktora filologii polskiej na podstawie pracy pt.: O

zna-

czeniu dokonanym osnów czasownikowych (słownych) w języku polskim;

- w r. 1924 został zatrudniony w Katedrze Języka Polskiego Uniwersytetu War-

szawskiego na stanowisku starszego asystenta;

- w r. 1925 powiększył grono członków założycieli Polskiego Towarzystwa Ję-

zykoznawczego, w którym pełnił kolejno funkcje sekretarza (1931-1934), wice-

prezesa (1962-1964) i prezesa (1956-1958,1971-1974);

- w r. 1927 wyjechał na dwa lata do Paryża jako stypendysta, aby uzupełniać

studia w Ecole Nationale des Langues Orientales Vivantes, a jednocześnie pro-

wadzić lektorat języka polskiego;

- w r. 1928 przedstawił rozprawę habilitacyjną z zakresu historycznego sło-

wotwórstwa polskiego, uzyskując tytuł docenta Uniwersytetu Warszawskiego;

ukazała się I cześć

Monografii słowotwórczych;

trzy dalsze części wychodziły w ko-

lejnych latach. Jest to praca pionierska dla słowotwórstwa. Autor przeprowadził

w niej szczegółową analizę bardzo wielu nazw i doszedł m.in. do fundamental-

nego stwierdzenia, że występujące w nich formanty prawie zawsze pełnią te same

utożsamiające funkcje strukturalne, a różni je specjalizacja realnoznaczeniowa;

- w r. 1929 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego i objął Katedrę Ję-

zyka Polskiego, którą kierował do wieku emerytalnego; w tym samym roku opu-

blikował prace:

Zarys ogólnej klasyfikacji znaczeniowej sufiksów w językach słowiań-

skich

oraz

Jan Baudouin de Courtenay;

- w r. 1930 był powołany na członka korespondenta Warszawskiego Towarzy-

stwa Naukowego; został również współzałożycielem Towarzystwa Krzewienia Po-

prawności i Kultury Języka; opublikował

Projekt transliteracji alfabetu rosyjskiego;

- w r. 1931 opublikował bardzo ważny teoretycznie artykuł pt.

Kilka uwag o me-

todach badań gwaroznawczych;

Barbara Falińska

- w r. 1932 przyjął funkcję naczelnego redaktora „Poradnika Językowego", za-

łożonego w r. 1901 przez Romana Zawilińskiego; czasopismo to jest obecnie orga-

nem Towarzystwa Kultury Języka;

- w r. 1933 ogłosił

Memoriał w sprawie ostatnich projektów zmian ortografii;

- w r. 1934 ukazała się

Mowa mieszkańców wsi Staroźreby. Opis i tezy teoretyczne;

- w r. 1935 „Biulletin la Société de Linguistique de Paris" opublikował po fran-

cusku artykuł Profesora:

O statystyczne przedstawienie izoglos,

przedstawiający nową

metodę badań tendencji rozwojowych języka.

Trzy ostatnie artykuły zawierają bardzo ważne rozważania metodologiczne,

które do dziś nie straciły na aktualności. Stały się teoretyczną podstawą powojen-

nej szkoły dialektologicznej, stworzonej przez Profesora w warszawskim Zakła-

dzie Językoznawstwa PAN. Rozwijane są również w socjolingwistyce.

- w r. 1935 Profesor został dyrektorem Instytutu Fonetycznego UW i był nim

do wojny; zaczął prowadzić audycję pt. „Radiowa skrzynka językowa", którą po

roku 1948 przekształcił w „Radiowy poradnik językowy";

- w r. 1936 stał się członkiem zwyczajnym Warszawskiego Towarzystwa Na-

ukowego; w tym samym roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych i przez rok

prowadził wykłady z języka polskiego w Uniwersytecie w Madison; opubliko-

wał artykuł pt. Z

zagadnień fonetyki ogólnej;

z Jego inicjatywy (w ramach planów

TNW) rozpoczęto prace nad suplementem do słownika warszawskiego. Niestety

w czasie wojny materiały spłonęły;

- w r. 1937 ukazały się

Myśli i uwagi o języku polskim

(Warszawa);

- w r. 1938 został mianowany profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszaw-

skiego; wydał książkę

Język polski w Stanach Zjednoczonych A. P.,

poświęconą języ-

kowi Polonii amerykańskiej, sfinansowaną przez Towarzystwo Naukowe War-

szawskie. Ta pionierska praca zapoczątkowała badania nad językiem Polonii i sta-

ła się wzorcem dla wielu powojennych publikacji;

- w r 1939 prowadził wykłady na Uniwersytetach w Bordeaux i Nancy oraz w Co-

llège de France w Paryżu. Opublikował artykuł

Studium języka a studium literatury.

W okresie międzywojennym uczestniczył w kongresach i konferencjach międzyna-

rodowych Z wykładami lub referatami wyjeżdżał do Moskwy, Pragi, Sofii, Belgradu,

Berlina, Paryża, Rzymu, Amsterdamu, Genewy, Gandawy, Nimegi, Oslo i Oxfordu.

4. I I w o j n a i o k u p a c j a . Kolejny etap w biografii Profesora wyzna-

czyła II wojna światowa i jej konsekwencje. W 1939 r. bierze udział w obronie

stolicy, zasługując sobie na Krzyż Walecznych. W okupowanej Warszawie należy

do grona organizatorów tajnego uniwersytetu, na którym prowadzi wykłady

w latach 1941-1944. Dla bezpieczeństwa pracuje jako urzędnik. Codziennie do-

jeżdża do Warszawy rowerem z Lasek.

5. O k r e s p o w o j e n n y . Po powstaniu warszawskim Profesor znalazł się

w Krakowie i na krótko zatrudnił się w Uniwersytecie Jagiellońskim. W1947 r wrócił

na Uniwersytet Warszawski, by podjąć przerwane na czas wojny prace Katedry. W po-

Plik z chomika:

ukrhuman

Inne pliki z tego folderu:

Biografie niezwykłe Witold Doroszewski.WAV (19809 KB)
Witold Doroszewski (1899-1976).pdf (6218 KB)
Boryś W. Publikacje.pdf (228 KB)
Boryś.mht (143 KB)
Bruckner.PDF (74 KB)

Witold Doroszewski (1899-1976).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: