Mary Jo Hatch - Teoria organizacji.pdf

(13073 KB) Pobierz

M ary J@ H atch

Teoria

• ip n iw g i

Przekład

Pawet Łuków

Biblioteka Wydz. Psychologii

Uniwersytet Warszawski

1089013581

Wydawnictwo N aukow e PWN

W arszaw a 2002

1 o Czy warto studiować

teorię organizacji?

N a sam ym p oczątku chcę coś wyznać: większość ludzi m a skłonność do żywie

nia niechęci w stosunku do teorii organizacji. N iek tó rzy uw ażają, że teorie są

niepraktyczne i nadm iernie akadem ickie. Inni, zw łaszcza ci, którzy nigdy

przedtem nie studiow ali n a u k społecznych, sądzą, że teoria organizacji je st nie

zwykle tru d n a. D la wielu ludzi ju ż sam o słowo „ te o ria ” brzm i pretensjonalnie

i odpychająco, a „org anizacja” to jeszcze je d n o abstrakcyjne słowo. D laczego

nie przedsiębiorstw o, firm a, czy spółka? Jak je złożyć razem , to „teo ria organi

zacji” brzm i nieznośnie sucho i kom pletnie zniechęcająco - chyba, że k to ś nale

ży do niezw ykle rzadkiego rodzaju ludzi, k tó rzy m a ją n a tu ra ln ą predylekcję do

tego tem atu. Ja do nich nie należałam i - praw dę m ów iąc - kiedy zaczęłam stu

dia, nie lubiłam teorii organizacji.

W pewnym sensie to w łaśnie ta m oja początkow a niechęć do teorii organi

zacji była inspiracją do napisania niniejszej książki. Z chw ilą, gdy zaczęłam ko

rzystać z teorii organizacji w pracy dla różnych organizacji i w życiu w ogóle, m o

je dośw iadczenia przekonały mnie, iż ta dziedzina b ad ań otw iera niezwykle n o

śne możliwości myślenia. R az po raz teoria organizacji p o m agała mi przeprow a

dzać analizy skomplikow anych sytuacji i w ynajdyw ać skuteczne środki zaradcze.

. O tw orzyła też mój um ysł na wiele aspektów życia - zarów no w ew nątrz organi

zacji ja k i p oza nim i - które wcześniej trak to w ałam ja k o oczywistość. M oje zdzi

wienie, że tem at ten m oże być aż tak doniosły i wartościowy, spow odow ało, iż

całkowicie zm ieniłam swoje pierw otne zdanie n a tem at teorii organizacji, i n ab ra

łam zapału. K on trast m iędzy początkow ą o p in ią i dośw iadczeniem zw iązanym

z posługiw aniem się teo rią organizacji spow odow ał, że postanow iłam napisać ni

niejszą książkę. M am nadzieję, że podzielę się w niej entuzjazm em z Czytelni

kam i, dopom agając im w odkryciu korzyści i atrakcyjności teorii organizacji.

A skoro ju ż przy tym jesteśmy, to po w innam w spom nieć jeszcze parę in

nych rzeczy. Po pierwsze, nazyw anie tej dziedziny b a d a ń te o rią m a trochę iro

niczny wydźwięk. C hociaż nazw a „teo ria organizacji” sugeruje, jak o b y istniała

tylko je d n a, pojedyncza, spójna i całościow a praw da o organizacjach, to w rze

czywistości istnieje wiele teorii organizacji, któ re nie zawsze iatw o się ze sobą

zgadzają. D la niektórych stanow i to ograniczenie dyscypliny naukowej. Twier

d zą oni, że skoro w jakiejś sprawie b rak zgody, to całej sprawy też nie m a. Inni

p ró b u ją sytuację tę w yjaśnić i przekonują, że teoria organizacji jest dziedziną

bardzo m łodą, k tó ra w końcu pozbędzie się trudności i w ypracuje je d n ą per

spektywę, co (jak sądzą) charakteryzuje dojrzałe dyscypliny akadem ickie. M ój

pogląd w tej sprawie je st zupełnie inny. W raz z w ielom a innym i teoretykam i o r

ganizacji uw ażam , że teoria organizacji zawsze była i będzie w ieloraka z pow o

du rozm aitości dziedzin badań, z których czerpie inspiracje, a także z pow odu

niem ożliw ości w yjaśnienia problem ów organizacji w ram ach jednej teorii.

N a rysunku 1.1 przedstaw iono niektóre spośród wpływów (impulsów),

k tóre dostarczają pom ysłów teorii organizacji. G ó rn a część rysunku p rzedsta

wia dyscypliny akadem ickie, z których teo ria organizacji czerpie, zaś dolna

część zaw iera nazw iska niektórych głównych myślicieli reprezentujących te dzie

dziny. W arto zauw ażyć, że wpływy te p o ch o d zą z n au k przyrodniczych i spo

łecznych, ja k również z nau k hum anistycznych i sztuk pięknych. Przyznaję, że

badania kultury

teoria literatury

poststrukturaiizm

architektura postmodernistyczna

lingwistyka

semiotyka

folklor

antropologia kulturowa

antropologia społeczna

socjologia przemysłowa

biologia, ekologia

nauki polityczne

socjologia

inżynieria

ekonomia

1900

KLASYCZNA

Adam Sm ith (1776)

Karol M arks (1867)

Ém ile D urkheim (1093)

Frederick W. Taylor (1911 )

Henri

Fayol

(1919)

M ax W eber (1924)

C hester Barnard (1938)

1950

NOWOCZESNA

Herbert Sim on (1 9 4 5 ,1 9 5 8 )

Talcott Parsons (1951 j

A lfred G ouldner (1954)

Jam es M arch (1958)

Melville D alton (1959)

Ludwig von Berlalanffy (1968)

1980

SYMBOLICZNO-

INTERPRETUJĄCA

Affred S chulz (1932)

Phillip Selznick (1948)

P eter Berger (1966)

Thom as Luckrnann (1966)

C lifford G eertz (1973)

Erving Goffm an (1971)

W illiam Foote W hyte (1943)

Paul R ico e u r{1 9 8 1 )

V ladim ir Propp (1928)

R oland Barthes (1972)

Ferdinand de Saussure (1959)

K enneth Burke (1954)

1990

POSTMODERNIS-

TYCZNA

M ichel Foucault (1972, 1973)

C harles Jencks (1977)

Jacques Derrida (1 978,1980)

M ichaił Baohlin (1981)

Jean-Franęois Lyotard (1984)

R ichard Rorty(19B 9)

Jean Baudriliard (1988)

Rysunek 1.1. Źródła inspiracji w teorii organizacji

Prostokąty oznaczają główne spojrzenia na

organizacje,

wykorzystywane jako ramy dla niniejszej książki.

Daty nad prostokątami oznaczają dekady, w których perspektywy te stały się w teorii organizacji zauważal

ne. Powyżej prostokątów podano dyscypliny, które przyczyniły się do rozwoju tej teorii, a poniżej - nazwiska

wybranych myślicieli. Warto zwrócić uwagę, że niektórzy autorzy wpłynęli na teorię organizacji na długo po

ukazaniu się ich prac, co wskazuje na opóźnienia występujące w porozumiewaniu się między badaczami

różnych dyscyplin.

rozm yślanie nad w kładem tych rozm aitych dziedzin p o zn a n ia je st w yczerpują

ce, lecz zarazem pytani, czy istnieje ja k a ś in n a dyscyplina, w której m o żn a by

stawić czoło tym w szystkim ideom ? Jeśli ktoś - ta k ja k ja - uległ fascynacji ide

am i, to nie znam żadnej innej dziedziny b ad a ń , k tó ra oferow ałaby większy wy

bór. A naw et jeżeli ktoś niezbyt ulega urokow i idei, to różn oro d no ść teorii o r

ganizacji nauczy go elastyczności i um iejętności dostosow yw ania się, co z pew

no ścią nie przyniesie szkody w skom plikow anych czasach w ielkich zm ian, n a d

chodzących w raz z dw udziestym pierw szym wiekiem.

N a środkowej części rysunku 1.1. cztery p ro sto k ąty - oznaczone słowami

„klasyczna”, „now oczesna” , „sy m b oliczno-interpretująca” i „p o stm o d ern i

styczna” - przedstaw iają tylko je d n ą z m ożliwości orientow an ia się w ró żn o rod

ności, k tó rą daje teoria organizacji. P ro sto k ąty te przedstaw iają różne p u n kty

w idzenia organizacji, a każdy z nich m a w łasne założenia, słownictwo i - do

pew nego sto p n ia - w łasnych teoretyków. W pew nym sensie p ro sto k ąty te p o

zw alają zrozum ieć zm iany zachodzące w raz z tym , ja k now e wpływy w om aw ia

nej dziedzinie d ają asum pt d o . tw orzenia now ych teorii uporządkow anych

w grupy idei, tw orząc odrębne całości. C hociaż w rozw oju tych perspektyw

m o żn a zauw ażyć pew ien p o rząd ek następstw , to błędem byłoby sądzić, że nowe

pu n k ty w idzenia zastępu ją stare. W teorii organizacji p u n k ty w idzenia ulegają

akum ulacji, a z upływ em czasu od działują n a siebie naw zajem : teoretycy orga

nizacji przysw ajają sobie coraz więcej z tego, co do starcza teo ria organizacji. To

w zajem ne oddziaływ anie pu n k tó w w idzenia prow adzi do ciągłych zm ian, co

stanow i jeszcze jed en pow ód, dla któreg o ta k tru d n o p o d ać przekonujące argu

m enty n a rzecz jakiegoś jedn ego sp osob u orientow ania się w śród idei i p erspek

tyw właściwych teorii organizacji, w łączając w to i ten sposób, k tó ry zaprezen

tow ałam n a rysunku 1.1. Jednakże Czytelnicy ja k o now icjusze w tej dziedzinie,

z pew nością docenią odrobinę p o rzą d k u ja k i w prow adziłam ; większość ludzi

czerpie korzyści z wiedzy o tym , ja k z tą różn o ro d n o ścią radzili sobie inni. N i

niejsza książka trak tu je o wielości perspektyw , a zw łaszcza tych, k tó re nazw a

łam now oczesną czy m odernistyczną, sym boliczno-interpretującą i p o stm o d er

nistyczną. B ędą one służyć jak o ram y dla naszej dyskusji prow adzonej w tra k

cie p rac n ad rozm aitością teorii i m etaforycznym i ujęciam i organizacji, które

sk ład ają się n a dziedzinę teorii organizacji.

I o statn ia spraw a tytułem w prow adzenia. Jeszcze do niedaw na większość

teoretyków organizacji u znaw ała pogląd, że teorie przedstaw iają prawdę, że je d

ne z nich ro b ią to lepiej od innych, i że n a u k a je st zajęciem polegającym na

określaniu, k tó re teorie są najtrafniejsze. P atrząc z tego m odernistycznego

p u n k tu w idzenia, sądy n a tem at trafności i prawdziwości teorii o p ierają się n a

em pirycznych porów naniach przew idyw ań teorii z odpow iednim i fak tam i d o ty

czącymi świata. Teorie n ietrafne czy wadliwe m o żn a w skazać p o porów naniu

ich z tymi danym i em pirycznym i, a następnie u su n ąć je z całości wiedzy. Jest to

opis m etody naukow ej w jej szczytowej form ie spotykanej w n au k ach przyrod

niczych i takich dyscyplinach stosow anych, ja k inżynieria i technologia. M o d er

nistyczni teoretycy organizacji n ad al w yznają to stan ow isk o1.

T rudność w spraw dzaniu w ten sposób teorii organizacji poiega n a tym , że

zjaw iska stanow iące przedm iot zainteresow ania często nie d ad zą się w eryfiko

wać. O znacza to, że przedm iot obserw ow acji, daleko odbiega od teoretycznych

p ojęć

i stosunków, k tó re m am y p o ddaw ać spraw dzeniu. D la p rzy k ład u weźmy

p o d uw agę spraw ność organizacji. Teoretycy nie m o g ą dojść do porozum ienia

w spraw ie tego, n a czym polega spraw ność, i ja k j ą należy mierzyć. I tak: czy

spraw ność należy definiow ać jak o efektyw ność p ro dukcyjną, jak o udział w

rynku, jak o skuteczność strategiczną, jakościow ą, jak o efektyw ność w w ypeł

nianiu obow iązków w obec społeczeństw a, w zachow yw aniu zasobów n a tu ra l

nych, czy jest n ią po p ro stu zysk finansow y? A jeżeli je st to zysk finansowy, to

w długim , czy w krótkim okresie? K ażd a z tych możliw ości rodzi kolejne dyle

maty. Weźmy p o d uw agę zysk. W ydaje się on obiektyw ny, ale tylko do czasu,

gdy zauważymy, ja k wiele subiektyw nych czynników określa jego obliczanie; j a

ko pierw szy z wielu p rzykład niech posłuży problem decyzji dotyczącej tego, co

je st kosztem w odróżnieniu o d w ydatków kapitałow ych. T ak więc dyskusyjny

je st naw et fak t ta k w yraźnie obiektyw ny, ja k zysk.

D yskusja n a tem at zysku w końcu dochodzi do kresu, lecz tylko w odnie

sieniu do pew nego zb ioru takich p rak ty k , ja k ogólne zasady księgowości, które

sam e p odleg ają w pływ om teorii (teorii księgowości) i w odniesieuiu do k u ltu ro

wo kształtow anych n o rm (takich, ja k słuchanie rad księgowych). K iedy się za

nie zabrać, to zbyt wiele obiektyw ności w za rząd zan iu nie znajdziemy. I tru d n o

sobie wyobrazić, ja k m o żn a by udow odnić, że którakolw iek teoria spraw ności

organizacji je st słuszna b ąd ź błędna w p o ró w n an iu z danym i em pirycznym i,

w sytuacji gdy sam e te dane stan ow ią w ytw ór innych teorii (w tym przypadku

je st to teoria dotycząca sposobu liczenia zysków firm y) i p rak ty k społecznych

w ypracow anych przez inne organizacje (regulacje w ładz dotyczące ponoszenia

odpow iedzialności w obec akcjonariuszy i organów podatkow ych). Jest to sta

now isko

syniboliczno-interpretujące,

w edług k tórego są to spraw y konwencji

społecznych, a nie praw przyrody.

O becnie coraz częściej m ożna sp o tk a ć teoretyków organizacji, k tó rzy uw a

żają teorie społeczne za p u n k ty w idzenia rzeczyw istości w równym stopniu

kształtow anej przez nie, co i w nich reprezentow anej. O znacza to, że specjaliści

od n a u k społecznych p rac u ją n ad rzeczyw istością stw o rzo n ą w w yniku oddzia

ływ ania sił społecznych, któ re sam e stanow ią, p rzed m io t b ad ań . Ta kolistość

um ieszcza nau k i społeczne - ta k ie ja k te o ria organizacji - p o za tradycją nau k

przyrodniczych, a przed teoretykam i n a u k społecznych staw ia skom plikow ane

problem y. Pozw ala o n a też w yjaśnić, dlaczego w arto studiow ać teorię organiza

cji. Skoro teorie są obecne w w ytw arzaniu wiedzy, a w obec tego i w naszych wy

o brażeniach o rzeczywistości (np. o organizacji, w ydajności, zysku, zarządza

niu), to d o brze je st znać teorie, z k tó ry ch ko rzy stają inni i dow iedzieć się, ja k

tw orzyć w łasne, w celu bardziej św iadom ego (i odpow iedzialnego) uczestnictw a

w tych procesach.

. K siążk a ta trak tu je o teorii organizacji i Czytelnik znajdzie w niej wiele

różnych sposobów rozum ienia organizacji. Te rozm aite teorie organizacji m ogą

Plik z chomika:

psychUW

Mary Jo Hatch - Teoria organizacji.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: