9882.txt

 Jack
 London
MARTIN EDEN
 
                     Przeｳoｿyｳ
                     Zygmunt Glinka
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          
                          Ksiｹｿka i Wiedza
                          Warszawa 1988
                          

Tytuｳ oryginaｳu 
Martin Eden

Okｳadk・projektowaｳa
Anna Malanowska

Redaktor techniczny
Krzysztof Krempa

Korektorzy:
Halina Kulczycka
Maｳgorzata Prorok






















WYDAWNICTWO КSI･ｯKA I WIEDZA"
Robotnicza Spdzielnia Wydawnicza
Пrasa揖siｹｿka由uch"
Warszawa, marzec 1988 r.
Wydanie XIII   Nakｳad 199.650+350 egz.
Obj.   ark. Wyd.   23,5   Ob], ark druk. 22
Papier offsetowy kl.   V, 70 g rola 61 cm
Oddano do skｳadania 23 stycznia 1988 r.
Podpisano do druku 2 marca 1988 r.
Druk ukozono w marcu 1988 r.
Skｳad wykonano w systemie CRT w КiW"
Diapozytywy wykonaｳy
Zakｳady Wkl黌ｳodrukowe w Warszawie
ul    Okopowa 58/72
Druk i opraw・ wykonaｳy
Opolskie Zakｳady Graficzne
im. Jana ｣angowskiego w Opolu
ul. Niedziaｳkowskiego 8・2
Zam. nr 147/88, K-12

Dwana彡ie tysi鹹y siedemset ma publikacja КiW"


                                                 Niechaj mi ｿycie wulkanem wybucha
                                                 I winem perli si・jak peｳny kruｿ ・
                                                 Byｳem nie widziaｳ, jak przybytek ducha
                                                 W prhna upiorny rozwiewa si・kurz・
                                                 
                                                          (Przeｳoｿyｳ Z. Glinka)
                                                          
                                                          
                                                          
            I
      
      
      
      
      
      Pierwszy z idｹcych przekr鹹iｳ klucz w zamku, otworzyｳ drzwi i wszedｳ do domu, wprowadzajｹc za sobｹ mｳodego chｳopaka, kty niezgrabnie zdjｹｳ czapk・ Miaｳ on na sobie pospolitｹ odzieｿ przesyconｹ zapachem morza i raziｳ swｹ obecno彡iｹ w przestronnym przedpokoju, w ktym si・znalazｳ. Nie wiedziaｳ, co ma zrobi・z czapkｹ, i juｿ miaｳ wepchnｹ・jｹ do kieszeni kurtki, gdy odebraｳ mu jｹ towarzysz. Zrobiｳ to spokojnie i naturalnie, za co mｳody niezdara byｳ mu bardzo wdzi鹹zny. Rozumie ・pomy徑aｳ sobie. ・Dopomoｿe mi przebrnｹ・jako・przez to wszystko.
      Kroczyｳ tuｿ za swym przewodnikiem, koｳyszｹc ramionami i bezwiednie rozstawiajｹc szeroko nogi, jak gdyby rna posadzka wznosiｳa si・i opadaｳa w takt porusze・morskiej fali. Obszerne pokoje zdawaｳy si・zbyt wｹskie jak na jego zataczajｹcy si・ch, w gｳ鹵i duszy za・odczuwaｳ l麑, by jego barczyste ramiona nie zderzyｳy si・z obramowaniem drzwi lub nie zmiotｳy na ziemi・drobiazg rozstawionych na niskiej peczce nad kominkiem. Rzucaｳ si・to w jednｹ, to w drugｹ stron・po徨 najrniejszych przedmiot, mnoｿｹc niebezpieczetwa, kte w rzeczywisto彡i istniaｳy jedynie w jego wyobra殤i. Pomi鹽zy wielkim fortepianem a stojｹcym po徨odku pokoju stoｳem, na ktym pi黎rzyｳy si・stosy ksiｹｿek, miejsca byｳo dosy・dla p tuzina idｹcych obok siebie os, mimo to jednak on wkroczyｳ tam z trwogｹ. Jego ci・kie ramiona zwisaｳy lu殤o wzdｳuｿ ciaｳa. Nie wiedziaｳ, co z nimi zrobi・ kiedy za・w podnieceniu przywidziaｳo mu si・ ｿe jedno z ramion moｿe zwali・ksiｹｿki leｿｹce na stole, odskoczyｳ w bok jak spｳoszony ko・ o maｳo nie wpadajｹc na krzeseｳko przy fortepianie. Spoglｹdajｹc na swobodnｹ postaw・idｹcego przed nim towarzysza, po raz pierwszy zdaｳ sobie spraw・ ｿe porusza si・inaczej niｿ przeci黎ni ludzie. 詣iadomo懈 wｳasnej niezr鹹zno彡i przyprawiｳa go o wstyd. Pot w drobnych kropelkach wystｹpiｳ mu na czoｳo. Zatrzymaｳ si・wi鹹 i chustkｹ wytarｳ ogorzaｳｹ twarz.
      ・Poczekaj no, Arturze, m kochany ・rzekｳ, usiｳujｹc ukry・niepok pod niefrasobliwym tonem. ・Nieco tego za wiele dla twego uniｿonego sｳugi. Pozw mi ochｳonｹ・ Wiesz dobrze, ｿe nie chciaｳem tu przyj懈, a z pewno彡iｹ twoja rodzina teｿ si・nie pali do mnie.
      ・Aleｿ wszystko w porzｹdku ・brzmiaｳa uspokajajｹca odpowied・ ・Nie powiniene・si・nas obawia・ Jeste徇y skromnymi lud殞i. O, list do mnie.
      Zawriｳ do stoｳu, rozdarｳ kopert・i zaczｹｳ czyta・ dajｹc go彡iowi czas na odzyskanie rnowagi. Go懈 zrozumiaｳ to i oceniｳ naleｿycie. Miaｳ dar podzielania uczu・innych ludzi i ｿyczliwego ich rozumienia; pod powierzchownym zakｳopotaniem ten kojｹcy proces toczyｳ si・nieprzerwanie. Obtarｳ do sucha zroszone czoｳo i rozejrzaｳ si・dookoｳa z opanowanｹ twarzｹ, cho・w oczach tkwiｳ wyraz wｳa彡iwy dzikim zwierz黎om, kte l麑ajｹ si・wpadni鹹ia w potrzask. Otoczony byｳ nieznanym, odczuwaｳ obaw・przed tym, co moｿe si・zdarzy・ nie wiedziaｳ, co mu wypada czyni・ a u忤iadamiajｹc sobie niezgrabno懈 swego chodu i zachowania, baｳ si・ ｿe i pod innymi wzgl鹽ami okaｿe si・rnie niezr鹹zny. Byｳ niesｳychanie wraｿliwy, beznadziejnie zmieszany, ubawione za・spojrzenie, jakie tamten rzuciｳ na・nieznacznie sponad listu, odczuｳ niczym pchni鹹ie sztyletem. Widziaｳ to spojrzenie, lecz nie daｳ tego pozna・po sobie, jako iｿ jednｹ z rzeczy, ktych zdｹｿyｳo nauczy・go ｿycie, byｳo utrzymywanie w karbach wｳasnych odruch. Tym bardziej sztylet ten godziｳ w jego dum・ Przeklinaｳ sam siebie za to, ｿe daｳ si・tu zwabi・ a jednocze從ie postanowiｳ, ｿe skoro juｿ przyszedｳ, wytrwa do koa. Rysy jego twarzy stwardniaｳy, w oczach ukazaｳ si・bｳysk przekory. Rozejrzaｳ si・juｿ bardziej swobodnie, przypatrujｹc si・bacznie wszystkiemu i notujｹc w pami鹹i kaｿdy szczeg wytwornego wn黎rza. Oczy jego, szeroko rozwarte, chciaｳy widzie・wszystko; kiedy tak chｳon・y roztaczajｹce si・przed nim pi麑no, zaczepne iskry powoli w nich gasｳy, ust麪ujｹc miejsca ciepｳemu blaskowi. Czuｳy byｳ na pi麑no, a tu nie brakｳo rzeczy pi麑nych.
      Jedno malowidｳo olejne przyciｹgn・o jego uwag・na dｳuｿej. Gwaｳtowna fala biｳa o wysuni黎ｹ skaｳ・ oblewajｹc jｹ pianｹ; nisko zwisajｹce chmury deszczowe pokrywaｳy niebo; za waｳem pian, na tle wrｹcego burz・zachodu sｳoa, wida・byｳo zmagajｹcy si・z wiatrem szkuner, tak przechylony, ｿe moｿna byｳo dostrzec kaｿdy szczeg pokｳadu. Byｳo w tym pi麑no, kte przyciｹgaｳo go nieodparcie. Zapomniaｳ o swym niezdarnym chodzie i przybliｿyｳ si・do samego obrazu. Pi麑no uleciaｳo z pｳna. Na twarzy chｳopca odbiｳo si・zakｳopotanie. Rzuciｳ okiem na to, co wydawaｳo si・teraz bezdusznym zestawieniem farb; po chwili cofnｹｳ si・nieco. Caｳe pi麑no napｳyn・o z powrotem na pｳno. Jaka・sprytna sztuczka ・pomy徑aｳ zwracajｹc z kolei uwag・na inne przedmioty, chociaｿ w徨 rnorodnych wraｿe・znalazｳ do懈 czasu, by oburzy・si・ iｿ tyle pi麑na zuｿyto w sｳuｿbie tak niepowaｿnej sprawy. Nie znaｳ si・na malarstwie. Smak jego urabiaｳ si・na oleodrukach i litografiach, kte ・z bliska czy z daleka ・przedstawiaｳy si・zawsze jednakowo wyra殤ie. Widywaｳ wprawdzie i olejne obrazy na wystawach sklep, lecz szyby okien nie pozwalaｳy zbytnio zbliｿa・si・jego ciekawym oczom.
      Obejrzaｳ si・na przyjaciela czytajｹcego list i dostrzegｳ ksiｹｿki na stole. W jego oczach natychmiast pojawiｳ si・wyraz takiej t黌knoty, jak w oczach czｳowieka gｳodnego na widok poｿywienia. Gwaｳtownym ruchem zbliｿyｳ si・do stoｳu, ramiona zakoｳysaｳy mu si・raz w prawｹ, raz w lewｹ stron・ po czym jｹｳ z naboｿetwem przerzuca・ksiｹｿki. Przeglｹdaｳ tytuｳy dzieｳ i nazwiska ich autor, odczytywaｳ urywki tekstu, pieszczｹc tomy wzrokiem i dotykiem, a raz natknｹｳ si・nawet na ksiｹｿk・ ktｹ kiedy・przeczytaｳ. Poza tym byｳy to obce ksiｹｿki, nie znanych mu autor. Wreszcie natrafiｳ na tom Swinburne'a i poczｹｳ go czyta・uwaｿnie, z zapｳonionｹ twarzｹ, niepomny, gdzie si・znajduje. Dwukrotnie ・przytrzymujｹc czytanｹ stron・wskazujｹcym palcem ・zamykaｳ ksiｹｿk・ by si・upewni・ jak brzmi nazwisko jej autora. Swinburne! Zapami黎a sobie to nazwisko. Ten chｳop miaｳ oczy co si・zowie i umiaｳ patrze・na barwy i gr・忤iateｳ. Ale kimｿe byｳ Swinburne? Czy umarｳ przed stu laty, jak wi麑szo懈 poet? Czy teｿ ｿyje jeszcze i pisze nadal? Zn spojrzaｳ na tytuｳowｹ stron・ A wi鹹 autor napisaｳ takｿe i inne ksiｹｿki. Zaraz jutro trzeba b鹽zie p懈 do bezpｳatnej czytelni i postara・si・o jakie・dzieｳa Swinburne'a. Pogrｹｿyｳ si・zn w czytaniu, tracｹc poczucie rzeczywisto彡i. Nie zauwaｿyｳ, ｿe do pokoju weszｳa mｳoda kobieta. Dowiedziaｳ si・o tym dopiero, gdy usｳyszaｳ sｳowa Artura:
      ・Ruth, to jest pan Eden.
      Zamknｹｳ ksiｹｿk・na wskazujｹcym palcu, ale zanim zdｹｿyｳ si・odwri・ przeszyｳo go nowe wraｿenie, zwiｹzane nie tyle z ukazaniem si・panny, co ze sｳowami wypowiedzianymi przez jej brata. W tym muskularnym ciele kryｳa si・przeczulona wraｿliwo懈. Za najlｿejszym zetkni鹹iem 忤iata zewn黎rznego z jego 忤iadomo彡iｹ ・my徑i, uczucia i wzruszenia wypeｳzaｳy ze・ plｹsajｹc niby chybotliwy pｳomie・na wietrze. Byｳ niezwykle wraｿliwy i czuｳy, a jego bujna wyobra殤ia zaj黎a byｳa nieustannie chwytaniem istniejｹcych pomi鹽zy zjawiskami podobietw i rnic. Pan Eden ・oto co go wprawiｳo w podniecenie, jako ｿe dotｹd nazywano go zawsze Eden, Martin Eden lub wprost tylko Martin. Aｿ tu nagle p a n . ・A wi鹹 czynimy post麪y ・rzekｳ w duchu. W jego umy徑e utworzyｳa si・znienacka niby jaka・wielka camera obscura, na tle ktej poczｹｳ si・przesuwa・nieskozony szereg obraz z jego ｿycia: kotｳownia, przednie kasztele na statkach, obozy i morskie wybrzeｿa, wi黝ienia i spelunki, szpitale zaka殤e i n鹽zne zauｳki miejskie. Niciｹ kojarzｹcｹ te obrazy byｳ spos, w jaki si・do niego zwracan...