PKwil.of.pl
1. Wymień główne rodzaje skał budujących skorupę ziemską i omów ich zastosowanie.
W budowie skorupy ziemskiej uczestniczą trzy genetycznie odmienne grupy skał różniące się
składem chemicznym:
• magmowe - skały będące produktem zastygnięcia krzemianowego stopu magmy,
• osadowe - skały powstające na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia
(sedymentacja), a później diagenezy różnego rodzaju osadów,
• metamorficzne - skały powstające z przeobrażenia skał magmowych lub osadowych, w wyniku
procesów metamorfizmu.
Wybrane skały magmowe – zastosowanie:
Gabra mają zastosowanie w przemyśle materiałów budowlanych i przy budowie dróg jako tłuczeń
drogowy. Odmiany labradoryzujące służą do wyrobu pomników i płyt polerowanych.
Diabazy stosowane są głównie w budownictwie drogowym jako materiał drogowy, tłuczeń, kliniec,
kamień łamany, a także jako grysy do nawierzchni bitumicznych.
Melafiry mają zastosowanie głównie w budownictwie drogowym jako kamień podkładowy przy
budowie dróg, kruszywo zwyczajne, grysy granulowane do produkcji mas betonowych, do budowy
fundamentów.
Bazalty są dobrymi materiałami do budowy warstwy ściernej nawierzchni oraz jako tłuczeń do
budowy tras kolejowych. Leizna bazaltowa odznacza się szczególną odpornością na ścieranie, dużą
odpornością na przebicie prądem elektrycznym oraz własnościami ługo- i kwasoodpornymi.
Sjenity są bardzo cenionym kamieniem budowlano architektonicznym (płyty okładzinowe, schody,
posadzki, pomniki, nagrobki). Odpady przerabiane są na grysy twarde do wysokiej klasy betonów.
Dioryty wykorzystywane są jako materiał budowlany, drogowy oraz dekoracyjny podobnie jak
sjenity.
Andezyty w budownictwie stosowane są jako płyty okładzinowe, ciosy na pomniki, elementy
murowe, schody, krawężniki, bruki, kostki, tłuczeń. Jako materiał kwasoodporny i zasadowo odporny
mogą być używane do wyrobu zapraw i betonów kwasoodpornych.
Porfiry maja zastosowanie w budownictwie drogowym jako kostka, brukowiec, kamień łamany,
kliniec, tłuczeń i grysy. Różowe porfiry wykorzystywane są jako budulec kamienny (licówka do
podpór mostowych, oporniki).
Granity mają duże znaczenie jako materiały budowlane (elementy budowlane murowe, płyty
wykładzinowe ozdobne, schody, materiały i elementy drogowe jak bruk, krawężniki, także tłuczeń,
kliniec, kruszywa, wypełniacze). Jako materiał odporny na działanie wody używane są do regulacji
potoków i rzek oraz budowy zapór.
Wybrane skały osadowe – zastosowanie:
Piaskowce używane są jako kamień łamany i tłuczeń do budowy podkładów nawierzchni
drogowych, jako tłuczeń pod progi torów kolejowych, do wyrobu krawężników, płyt itp. Z
piaskowców buduje się mury oporowe, zapory przeciwrumowiskowe, przyczółki i filary mostów oraz
fundamenty i podmurówki budynków mieszkalnych. Bloki piaskowców służą jako wykładziny koryt
rzecznych przy regulacji potoków górskich. Z ławic piaskowców buduje się także cokoły pomników,
pomniki i nagrobki. Również są surowcem kwasoodpornym i ogniotrwałym.
Wapienie używane są do produkcji materiałów wiążących (wapno, cement), wykorzystywane są
jako surowce do wyrobu szkła, jako topnik w przemyśle metalurgicznym, jako surowiec przemysłu
hutniczego, chemicznego i spożywczego (produkcja nawozów sztucznych, karbidu i sody, wybielanie
papieru, rafinacja cukru itp.). Wapienie używane są również jako kamień łamany podkładowy i
tłuczeń drogowy, a także w formie ciosanych bloków do budowy podmurówek, budowy cokołów
pomników, zabudowań gospodarskich itp. Również wapienie znajdują zastosowanie jako materiał
dekoratorski (okładziny, parapety, schody, posadzki) – słynne „marmury” chęcińskie, kieleckie i
dębnickie.
Dolomity znajdują liczne zastosowanie w przemyśle, m.in. jako jeden z surowców do produkcji
zapraw ceramicznych i wyrobu szkła, dodatek schładzający podczas wypalania materiałów
ceramicznych, kamień łamany i tłuczeń, także jako kamień ciosowy (budowle monumentalne, cokoły
pomników, krawężniki itp. oraz jako topnik w procesach stalowniczych.
Margle stosowane są do wyrobu cementu oraz jako nawóz sztuczny.
Wybrane skały metamorficzne – zastosowanie:
Gnejsy wykorzystuje się jako drogowe materiały kamienne (kamień łamany, tłuczeń drogowy,
brukowiec, krawężniki), także jako kamień ciosowy.
Amfibolity wykorzystuje się do produkcji tłucznia drogowego.
Łupki krystaliczne:
• łupki łyszczykowe używane są jako posypki papowe, domieszki do tynków elewacji
budynków, wypełniacze mas plastycznych oraz w przemyśle izolacyjnym,
• łupki fyllitowe używane są do produkcji dachówek, nośników plastycznych,
• łupki kwarcytowe są materiałem ogniotrwałym,
1PKwil.of.pl
• łupki talkowe są materiałem izolacyjnym i kwasoodpornym.
Kwarcyty używane są w budownictwie drogowym, mieszkaniowym (fundamenty, podmurówki), do
produkcji narzędzi szlifierskich oraz jako materiał ogniotrwały i kwasoodporny.
Marmury mają zastosowanie jako kamień budowlany dekoracyjny, blok płyty, kolumny, schody,
nagrobki, grysy lastrikowe, mączki, kamień łamany oraz używany jest do produkcji wapna.
2. Wymień główne ery w historii Ziemi.
Ery w historii Ziemi poczynając od najstarszej:
• Archaik
• Proterozoik
• Paleozoik
• Mezozoik
• Kenozoik
Tabela stratygraficzna:
Era Okres Wiek
w mln
lat
Zarys
paleogeografii
Świat roślinny Świat zwierzęcy
C
Z
W
A
R
T
O
Ę
D
2 Ukształtował się zbliżony do
dzisiejszego rozkład lądów
i oceanów; silne ochłodzenie
klimatu; w połowie plejstocenu
nastąpiło wielkie kontynentalne
zlodowacenie; w związku z tym
kilkakrotnie zmianom ulegał
poziom oceanu światowego.
W holocenie ukształtował się
obecny rozkład lądów i mórz, po
zmianach poziomu morza
wywołanych zlodowaceniem;
trwały fałdowania i ruchy
wypiętrzające na obszarach
młodych gór i dzisiejszych
strefach subdukcji, nastąpiły
zmiany klimatu wywołane
działalnością człowieka.
Zmiany w rozkładzie szaty
roślinnej na świecie, związane
ze zmianami klimatu
i zlodowaceniami; przesuwały
się strefy roślinne, np. kurczyły
się wilgotne lasy równikowe,
które ulegały rozdzieleniu na
niewielkie wyspy-ostoje (tzw.
refugia); następowały migracje
całych flor; na niektórych
obszarach znaczna ich część
wymierała.
Szybki rozwój istniejących
zbiorowisk roślinnych; zmiany
w poszczególnych
zbiorowiskach wywołane
działalnością człowieka -
wycinanie wilgotnych lasów
równikowych, eksploatacja
lasów strefy umiarkowanej,
niszczenie roślinności stref
suchych powodujące
przesuwanie się granic pustyni;
wskutek tych działań wymierają
pojedyncze gatunki roślin.
Żyły, wymarłe już dziś,
zwierzęta zasiedlające strefę
tundrową wokół lądolodów
(m.in. nosorożce włochate,
mamuty, tygrysy szablozębne,
hieny i niedźwiedzie
jaskiniowe); pojawiły się formy
ludzkie m.in. neandertalczyk
(Homo sapiens
neanderthalensis), a pod
koniec epoki
świat opanował człowiek
rozumny (Homo sapiens
sapiens), który szeroko
rozprzestrzenił się na
wszystkie lądy; udomowienie
kilkudziesięciu gatunków
zwierząt (m.in. kury, świnie,
krowy, psy); w związku
z przemianami siedlisk życia
zwierząt i nieracjonalną
gospodarką człowieka
wymierają liczne gatunki
(m.in. tur, dodo, krowa
morska).
K
E
N
I
70 Rozszerzały się Oceany
Atlantycki i Indyjski, zmniejszały
Oceany Tetydy i Spokojny;
subkontynent indyjski zderzył
się z Azją, a Australia oderwała
się od Antarktydy; zbliżanie się
lądów Afryki i Europy
spowodowało wypiętrzanie się
łańcuchów górskich, wskutek
ruchów górotwórczych
orogenezy alpejskiej;
rozczłonkowanie lądów wpłynęło
na aktywniejszą cyrkulację wód
oceanicznych, czego efektem
było ochłodzenie się klimatu; na
Antarktydzie rozwinęła się
pokrywa lodowa. Ostateczne
zamknięcie Oceanu Tetydy,
a dalsze zbliżanie się Afryki
i Europy spowodowało
wydźwignięcie się wielu
łańcuchów górskich (np.
Kaukazu, Alp, Karpat,
Pirenejów, Gór Betyckich,
Atlasu); od Afryki oddzielił się
blok Arabii; nastąpiło połączenie
Ameryki Pn. z Pd.; zbliżony do
dzisiejszego (lub niewiele
cieplejszy) klimat, z końcem
neogenu uległ wyraźnemu
ochłodzeniu będącemu
zapowiedzią zbliżającej się epoki
lodowcowej.
Szybki rozwój roślin
okrytonasiennych; szczytowy
rozwój zielenic z rodziny
Dasycladaceae. Powszechne
panowanie roślin
okrytonasiennych;
wyodrębnianie się wielkich
zbiorowisk roślinnych tzw.
geoflor trzeciorzędowych.
W morzach szeroko
rozpowszechnione były
otwornice (gł. numulity),
koralowce, mięczaki (gł.
ślimaki i małże), a ze
szkarłupni - jeżowce i liliowce;
w środowisku lądowym bardzo
szybka radiacja ssaków (m.in.
koniowate, trąbowce,
naczelne), które zajmowały
opuszczone po wymarłych
gadach nisze ekologiczne.
Szybka radiacja adaptatywna
wśród ssaków łożyskowych,
które opanowały wszystkie
nisze ekologiczne i prawie
wszędzie (poza Australią)
całkowicie wyparły stekowce;
ewolucja ssaków drapieżnych;
pojawiły się pierwsze małpy
człekokształtne.
2PKwil.of.pl
140 Trwał proces otwierania się
Oceanów Atlantyckiego
i Indyjskiego; rozdzielenie się
Ameryki Pd. i Afryki
spowodowało otwarcie się pd.
części Oceanu Atlantyckiego,
a subkontynent indyjski, który
przesuwał się ku pn.,
powodował zawężanie się
Oceanu Tetydy, a jednocześnie
coraz bardziej otwierał Ocean
Indyjski; z końcem kredy dolnej
rozpoczął się największy znany
dotychczas zalew morski, który
swoje maksimum osiągnął
w kredzie górnej.
Silne zmiany w roślinności;
panujące w kredzie dolnej
rośliny nagonasienne w kredzie
górnej zostały zdominowane
przez rośliny okrytonasienne,
które po raz pierwszy pojawiły
się z początkiem kredy;
znaczenie straciły sagowce,
paprocie i miłorzębowe;
w dolnej kredzie wymarły
benetyty.
Panowanie gadów; znane są
zarówno formy roślinożerne
(np. Iguanodon), jak
i drapieżne (Tyrannosaurus);
powietrze opanowały gady
z rodzaju Pteranodon, a także
liczne już ptaki (m.in.
Ichthyornis, Hesperornis);
w kredzie górnej pojawiły się
ssaki łożyskowe; w morzach
duże znaczenie miały
otwornice, małże (m.in.
inoceramy) i głowonogi
(belemnity, amonity);
z końcem okresu wymarła
przeważająca część gadów
(dinozaury), a także amonity
i belemnity.
J
U
195 Dalszy rozpad superkontynentu
Pangei (II); w znacznym stopniu
otwarła się pn. część Oceanu
Atlantykiego; od Afryki oddzielił
się blok australijskoantarktyczny; odrywające się od
brzegu Gondwany pojedyncze,
niewielkie bloki lądowe
wędrowały przez Ocean Tetydy
i zderzając się z pd. brzegami
Laurazji powodowały
wypiętrzanie się pasm górskich;
silne ruchy górotwórcze miały
też miejsce w zach. części
Ameryki, powodując
wypiętrzenie się Kordylierów.
Panowanie roślin
nagonasiennych; duże
rozprzestrzenienie benetytów,
bujny rozkwit sagowców, nadto
miłorzębowe, iglaste, a także
paprocie nasienne, które
z końcem okresu wymarły;
wśród paprotników duże
znaczenie paproci
cienkozarodnikowych;
w morzach dominacja glonów;
pojawiły się okrzemki.
W morzach największe
znaczenie mają otwornice,
gąbki, koralowce, mięczaki,
ramienionogi (rynchonelle,
terebratule) i szkarłupnie (gł.
liliowce i jeżowce),
a z kręgowców ryby; rozwój
amonitów i belemnitów;
rozkwit gadów, które zajęły
wszystkie nisze ekologiczne;
w morzach dominowały
plezjozaury i ichtiozaury, na
lądzie dinozaury,
a w powietrzu pterodaktyle
(Pterodactylus,
Rhamphorhynchus); w jurze
górnej pojawiają się ptaki
(Archeopteryx).
M
S
230 Zaczął ulegać rozpadowi,
uformowany w permie
superkontynent Pangei (II) co
zaznaczyło się powstaniem kilku
stref ryftowych; zapoczątkowało
to proces powstawania Oceanów
- Atlantyckiego i Indyjskiego,
a jednocześnie zamykania
zbiornika Oceanu Tetydy; silne
procesy wulkaniczne
doprowadziły do powstania
wielkich pokryw bazaltowych
(trapów).
Dominowały rośliny
nagonasienne - paprocie
nasienne, drzewa iglaste,
sagowce oraz benetyty, które
pojawiły się w triasie
środkowym; mniejszą rolę
odgrywały paprocie
zarodnikowe, skrzypy i widłaki;
w morzu duże znaczenie miały
glony, szczególnie zielenice
z rodziny Dasycladaceae.
W morzach pojawiły się
koralowce sześciopromienne;
głowonogi (szczególnie
amonity, ceratyty),
ramienionogi (gł. terebratule),
szkarłupnie (liliowce
i jeżowce), a także ryby; na
lądzie szybki rozwój gadów
ssakokształtnych, pojawiły się
pierwsze dinozaury -
tekodonty; z końcem triasu
wymarły labiryntodonty
i kotylozaury.
...
frugo_007