46#łO POLSKA KOMUNIZM OPOZYCJA SŁOWNIK JAKUB KARPIŃSKI POLONIA Y^lv*i*?>%?&*'$&& ^ftSS&SwSS WBRraBlUWR**^ ' ' " "~°" °°°'- «^"'"^ SŁOWNIK JAKUB KARP1NSK1 POLONIA * * * vu--w BIBLIOTEKA Wydziału Dmrrias^m i Nnuk Peiycznych Uniwersytetu Warsrawslcwgo ul. Nowy Świat 69, 96-946 Wiwwawji tel. 620-03-81 w. 295, 296 H> -O Jakub Karpiński POLSKA, KOMUNIZM, OPOZYCJA Słownik ISBN O 902352 45 8 Copyright © Jakub Karpiński First published m Polish September 1985 Pierwsze wydanie polskie wrzesień 1985 Oprawa graficzna J C i J J ALL RIGHTS RESERYED WSZYSTKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Biblioteka WDiNP UW 1098000582 Najnomz is tom Po/s, 5 POLONIA POLONIA BOOK FUND LTD 8 QUEEN ANNE'S GARDENS, LONDON W4 1TU UNITED KINGDOM Pnnted and bound m the UK * * * W tej książce autor stara się mówić o tym, o czym mówi tytuł: o Polsce, komunizmie i opozycji, uwzględniając też związki między tymi sprawa- mi. Głównie mowa tu o okresie powojennym, ale Polska komunistyczna powstała w wyniku drugiej wojny światowej, trzeba więc było niekiedy cofnąć się w czasie. Mówi się tu o wydarzeniach, ale także o słowach i ideach. W historii, zwłaszcza politycznej, trudno nie uwzględniać słów i pojęć, których uczestnicy wydarzeń używają. Mowa tu między innymi o polityce, a ustrój komunistyczny ma zwy- czaj wiązać z polityką sprawy zwykle od niej odległe. Stąd pewne pomie- szanie zagadnień. Trzeba je było uporządkować i powstał słownik: od A do Ż (od administracji do żywności). Nie mówi się tu o wszystkim, bo to jest trudne i niemożliwe. Jest to krótki niebiograficzny słownik powo- jennej historii i współczesności politycznej w Polsce, uwzględniający niektóre wydarzenia wcześniejsze i niektóre wydarzenia poza Polską. Zapewne większość artykułów można by rozwinąć i zamienić tę książ- kę w bibliotekę, w której byłoby tyle tomów, ile jest haseł w słowniku. Ten słownik może być użyteczny dla kogoś, kto chciałby o różnych rze- czach czytać w jednym tomie. Autor przestrzega przed mierzeniem ważności spraw długością tek- stu. Są sprawy, które warto uczcić milczeniem, są takie, których nie powoła do istnienia wielość słów. O powojennej historii Polski i o systemie społecznym istniejącym w Polsce - autor pisał w innych pracach; wykorzystano je w tej książce. Zamieszczenie pozycji w bibliografii nie świadczy o jej aprobacie. Pozycje te - podane przykładowo - informują o różnych punktach widzenia, w tym - o oficjalnym, czasem mogą też pomóc w znalezieniu informacji i nowych źródeł. Wykaz skrótów zaczyna się na stronie 333, spis treści - na stronie 339. l l administracja 7 administracja - czynność zarządzania lub zbiór organów zarządzających. Na ogół istnieją wyodrębnione organy i procedury związane z wydawaniem ustaw i sądownictwem (nie zalicza się ich do administracji). Jednak granice między ustawodawstwem, sądownic- twem i administracją bywają zatarte, zwłaszcza w państwach komunistycz- nych. Sytuację komplikuje tak zwana „kierownicza rola" partii komunisty- cznych, sprawowana zarówno wobec organów administracyjnych, jak i u- stawodawczych lub sądowych. Admi- nistrację często utożsamia się z admi- nistracją państwową, zwłaszcza tam, gdzie zakres upaństwowienia jest roz- legły. W PRL jednak organy państwa są nadzorowane przez instancje par- tyjne, które wykonują część zadań ad- ministracyjnych. Na tym między inny- mi polega „kierownicza" lub „przewo- dnia" rola partii komunistycznej. Twierdzi się, że naczelnym orga- nem administracji w PRL jest rząd (Rada Ministrów), zaś „ministrowie kierują określonymi działami admini- stracji państwowej" (art. 42 konstytu- cji PRL). Tak jednak jest pod warun- kiem, że nie zwraca się uwagi na „kie- rowniczą rolę partii". Niekiedy rozpatruje się osobno, jako szczególne działy, administrację gospodarczą i terenową. GUS nie zalicza wymiaru sprawied- liwości do administracji, a także w p. " '• // l. yjć tf ' l fl ll(, JWIŁ K, i obi n, fa ttl , >\CG 9nt<>. , A.S < ' K * * afery gospodarcze 9 LIT : Sąd orzekł.., Instytut Literacki, Paryż 1972, Aniela Stemsbergowa, Widzia- ne z lawy obrończej, Instytut Literacki, Paryż 1977, Aniela Steinsbergowa, Ze wspomnień obrońcy: Kariera artykułu 23, «Zapis» 1978, nr 8, «Zeszyty Historyczne* 1979, z. 48; Czas próby. O adwokatach - obrońcach ludzi i wartości. Komitet Helsiń- ski w Polsce, Zeszyt nr 5. adwokatura - ogół adwokatów i apli- kantów adwokackich. Adwokatura dysponuje samorzą- dem, którego organami są Naczelna Rada Adwokacka i wojewódzkie rady adwokackie. Nadzór nad adwokaturą przyznano ministrowi sprawiedliwoś- ci, który może uchylić uchwały samo- rządu adwokatury. 3 i 4 stycznia 1981 roku odbywał się w Poznaniu Ogólnopolski Zjazd Ad- katów, który domagał się „przywróce- nia pełnej samorządności i niezależno- ści adwokatury" i sformułował wiele szczegółowych postulatów dotyczą- cych wykonywania zawodu adwokata, organizacji adwokatury, systemu pra- wa w PRL i wymiaru sprawiedliwości. Odbywający się od l do 3 paździer- nika 1983 roku Krajowy Zjazd Adwo- katury uznał słuszność uchwał zjazdu poznańskiego i zalecił ich realizację Naczelnej Radzie Adwokackiej. Od początku roku 1984 organy sa- morządu adwokatury były atakowane w prasie i władze państwowe wzmogły represje przeciw „nieodpowiedzial- nym" adwokatom. LIT Czas próby. O adwokatach - obrońcach ludzi i wartości, Komitet Helsiń- ski w Polsce, Zeszyt nr 5 afery gospodarcze - dokonywane gru- powo przestępstwa na szkodę skarbu państwa (ale nie zawsze na szkodę konsumentów). Czasem afery polega- ły na tym, że w przedsiębiorstwie pań- stwowym lub spółdzielczym wytwa- rzano dobra lub usługi nie informując o tym władz. Przedsiębiorstwo pań- stwowe funkcjonowało więc jako pry- watne. Afery polegały również na po- garszaniu jakości wyrobów i sprzeda- waniu zwiększonej ich ilości bez wie- dzy zwierzchników i kontrolerów. Kodeks karny z 19 kwietnia 1969 roku mówi o zagarnięciu mienia wiel- kiej wartości w porozumieniu z innymi osobami i w art. 134 przewiduje karę więzienia od 8 do 15 lat lub 25 lat dla kogoś, „kto, wyzyskując działalność jednostki gospodarki uspołecznionej, w porozumieniu z innymi osobami za- garnia mienie wielkiej wartości na szkodę takiej jednostki, nabywców lub dostawców i powoduje przez to poważne zakłócenia w funkcjonowa- niu gospodarki narodowej". Kto taką działalność organizuje lub nią kieruje, może być skazany na karę śmierci (art. 134 §2). Afery gospodarcze wymagały wta- jemniczenia, przekupienia i współpra- cy wielu osób zajmujących stanowiska w państwowym przemyśle, handlu i w aparacie kontroli. W latach sześćdzie- siątych środki masowego przekazu in- formowały między innymi o aferach w przemyśle skórzanym (dostarczanie skór prywatnym odbiorcom) i w prze- 8 adwokaci zestawieniach dotyczących zatrudnie- nia w administracji nie podaje danych dotyczących ministerstwa obrony na- rodowej i ministerstwa spraw wewnę- trznych. Według danych GUS, w roku 1983 przeciętne zatrudnienie w administra- cji państwowej wynosiło 135,5 tysiąca osób, z czego na administrację central- ną przypadało 43,4 tysiąca osób (w mi- nisterstwach i urzędach równorzęd- nych pracowało 16,2 tysiąca osób). W administracji terenowej (w urzędach wojewódzkich, miejskich, dzielnico- wych i gminnych) pracowało 92 tysiące osób. adwokaci. Adwokat to osoba upraw- niona do udzielania pomocy prawnej, zwłaszcza w procesie karnym i cywil- nym. Przygotowaniem do zawodu ad- wokata są studia prawnicze i aplikacja adwokacka. W PRL na listę aplikan- tów adwokackich - i następnie adwo- katów - wpisują rady adwokackie. Liczba adwokatów we wczesnych la- tach osiemdziesiątych zbliżała się do 6 tysięcy, z tego w prawie 400 zespo- łach adwokackich pracowało przeszło 3,5 tysiąca adwokatów. Aplikantów było ponad 300. Rola adwokatów jest szczególnie istotna w procesach politycznych, or- ganizowanych i przygotowywanych przez państwo, którego reprezentanci prowadzą śledztwo i oskarżają w pro- cesie, wyroki zaś są wydawane w imie- niu państwa i co najmniej niekiedy instytucje pozasądowe wpływają na treść wyroków. W procesie politycz- nym państwo stwierdza, że jego dobro zostało naruszone, i państwo jest w takim procesie stroną niesłychanie sil- ną. Zasady procesu karnego powo- duj ą jednak, że adwokat może uwzglę- dniać interesy klienta i utrudnić pro- wadzenie procesu w sposób całkowicie zgodny z interesami władz. Te ze swej strony często ograniczają rolę adwo- katów, między innnymi pozbawiając niezależnych obrońców prawa wyko- nywania zawodu. W okresach wzmożonego używania wymiaru sprawiedliwości do zwalcza- nia przez państwo przeciwników (lub domniemanych przeciwników) rola adwokatów jest trudna (tak było zwła- szcza w okresie stalinowskim). Wielu adwokatów potrafiło jednak rolę obrońcy wypełniać rzetelnie i odważ- nie (tak było po czerwcu 1976 roku lub w stanie wojennym). alkohol 11 Od aktywu wymaga się co najmniej pasywności. Aktyw pasywny brał udział w demonstracjach antystudenc- kich i „antysyjonistycznych" w roku 1968 lub w wiecach antyrobotniczych w roku 1976. Aktyw należy pobudzać ostrożnie. Zdaje się, że ponad potrze- by zwierzchników pobudzono aktyw podczas „rewolucji kulturalnej" w Chinach. W Polsce „aktyw" wznosil czasem nieprzewidziane okrzyki, tak jak 19 marca 1968 roku, gdy Włady- sław Gomulka mówił do „aktywu par- tyjnego Warszawy". Aktyw może tak- że wykonywać zadania skromniejsze i nadaje się do pisania listów piętnują- cych „Solidarność" lub Kościół. alkohol. Picie alkoholu bywa poti zę- ba, upodobaniem, przyzwyczajeniem, pełni rozmaite funkcje w skali indywi- dualn...
filmy.bajki.seriale