Artykuł - Przygotowanie studentów realizujących praktykę pedagogiczną do pracy z tekstem literackim.pdf

(449 KB) Pobierz
Iwona Morawska
Małgorzata Latoch-Zielińska
UMCS
Przygotowanie studentów realizujących praktykę pedagogiczną
do pracy z tekstem literackim.
W świetle wypowiedzi opiekunów praktyk i konspektów studenckich.
„Polonistyka może swoim utalentowanym studentom
otwierać drogę do pracy naukowej czy literackiej, może kształcić
krytyków literackich i publicystów, edytorów i redaktorów,
dziennikarzy i twórców medialnych, teatrologów i działaczy kultury,
może wreszcie (…) dawać im szansę pracy w administracji,
organizacjach społecznych itp. Nigdy jednak nie odżegna się od
kształcenia nauczycieli, bo jest to jej główne zadanie - umocowane
tradycją uniwersytecką i oczekiwaniami szkoły.”
Zenon Uryga
Jedną z kluczowych kwestii współczesnej polonistyki uniwersyteckiej jest z całą
pewnością kształcenie nauczycieli. Wiąże się ono m.in. z pojęciem kompetencji zawodowych.
W literaturze pedagogicznej istnieje wiele klasyfikacji kompetencji zawodowych nauczycieli.
W. Strykowski podzielił je na trzy grupy:
merytoryczne
– dotyczące treści nauczanego przedmiotu;
dydaktyczno – metodyczne
– koncentrujące się na warsztacie pracy nauczyciela i
ucznia;
wychowawcze
– dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów.
1
Na trzy grupy dzieli również kompetencje zawodowe nauczyciela S. Dylak, który wyróżnia:
kompetencje bazowe,
umożliwiające nauczycielowi na porozumienie się z dziećmi i
współpracownikami;
kompetencje konieczne,
bez których nauczyciel nie mógłby pracować efektywnie;
należą do nich kompetencje interpretacyjne, autokreacyjne oraz realizacyjne;
1
Strykowski W.,
Szkoła współczesna i zachodzące w niej procesy.
[w:] W. Strykowski, J. Strykowska,
J. Pielachowski,
Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej,
Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2003, s. 23.
2
kompetencje pożądane,
które mogą, lecz nie muszą znajdować się w profilu
zawodowym danego nauczyciela; należą do nich zainteresowania i umiejętności
związane ze sportem, sztuką itp.
2
Nieco inny podział kompetencji zaproponował K. Denek, który wskazuje na:
kompetencje prakseologiczne,
czyli
skuteczność nauczyciela w planowaniu,
organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych;
kompetencje komunikacyjne,
czyli skuteczność zachowań językowych w sytuacjach
edukacyjnych;
kompetencje współdziałania,
czyli
sprawnością działań integracyjnych;
kompetencje
kreatywne,
czyli
innowacyjność
i
niestandardowość
działań
skuteczność zachowań prospołecznych i
nauczycielskich;
kompetencje informatyczne,
czyli sprawność korzystaniu z nowoczesnych źródeł
informacji;
kompetencje moralne,
czyli zdolność do pogłębionej refleksji moralnej przy ocenie
dowolnego czynu etycznego.
3
Natomiast według R. Kwaśnicy można wyodrębnić dwie grupy kompetencji:
praktyczno-moralne,
wśród których wyróżnia się:
kompetencje interpretacyjne,
które są zdolnością rozumiejącego odnoszenia
się do świata;
kompetencje moralne,
które są zdolnością prowadzenia refleksji moralnej;
kompetencje komunikacyjne,
które rozumie jako zdolność do bycia w
dialogu z innymi i z samym sobą.
kompetencje techniczne,
na które składają się:
kompetencje postulacyjne,
które ujmuje jako umiejętność opowiadania się za
instrumentalnie pojętymi celami i identyfikowanie się z nimi;
kompetencje metodyczne,
stanowiące umiejętność działania według reguł
określających optymalny porządek czynności (treścią owych reguł jest przepis
działania mówiący co i jak należy robić, aby został osiągnięty zamierzony cel);
kompetencje realizacyjne,
rozumiane jako umiejętność doboru środków i
tworzenia warunków sprzyjających osiąganiu celów.
4
2
3
Dylak S.,
Wizualizacja w kształceniu nauczycieli.
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1995, s. 38-39.
Denek K.,
O nowy kształt edukacji.
Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998, s. 215-217.
3
Warto także przywołać wyróżnianą przez przedstawicieli pedagogiki emancypacyjnej
5
tzw.
kompetencję emancypacyjną,
która przejawia się jako „zdolność do negacji zastanych
warunków działania”.
6
Jest ona umiejętnością „podmiotu (indywidualnego/zbiorowego)
wyrażającą się w dostrzeganiu i rozumieniu podmiotowych ograniczeń i deprywacji,
świadomym wyrażaniu niezgody na nie, obieraniu dróg ich pokonania i osiągania nowych
praw i pół wolności oraz odpowiedzialnego korzystania z nich w celu doskonalenia siebie i
otoczenia”.
7
Z kolei w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu dotyczącym standardów
kształcenia nauczycieli czytamy, iż
przygotowanie do zawodu nauczyciela powinno
prowadzić do nabycia kompetencji w zakresie:
1)
dydaktycznym;
2)
wychowawczym i społecznym
- związanym z umiejętnością rozpoznawania potrzeb
uczniów oraz zdolnością do współpracy w relacjach międzyludzkich;
3)
kreatywnym
- wyrażającym się zdolnością do samokształcenia, innowacyjnością
i niestandardowością
działań
w powiązaniu
ze
zdolnościami
adaptacyjnymi,
mobilnością i elastycznością;
4)
prakseologicznym
- wyrażającym się skutecznością w planowaniu, realizacji,
organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych;
5)
komunikacyjnym
-
wyrażającym
się
skutecznością
zachowań
werbalnych
i pozawerbalnych w sytuacjach edukacyjnych;
6)
informacyjno-medialnym
- wyrażającym się umiejętnością posługiwania się
technologią informacyjną, w tym jej wykorzystywania w nauczaniu przedmiotu
(prowadzeniu zajęć);
4
Kwaśnica R.,
Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu.
[w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.):
Pedagogika.
Podręcznik akademicki.
T. II, PWN, Warszawa 2003, s. 298-302.
5
Przedstawiciele tego nurtu myśli pedagogicznej widzą edukację jako „integrację myślenia i działania, którego
celem jest tworzenie warunków świadomego, samodzielnego osiągania dojrzałości w poszczególnych sferach
jednostkowego i zbiorowego rozwoju”. (Patrz: M. Czerepaniak–Walczak,
Pedagogika emancypacyjna,
Gdańsk
2006, s. 130.) Nauczyciel zaś ma być „inspiratorem dążeń wolnościowych i upełnomocnienia się jednostek przez
uświadamianie im procesów, w których uczestniczą, wyposażenie w umiejętność odpowiedzialnego wybierania
środowiska, kształtowanie wolnej woli, krytycyzmu, innowacyjności i umiejętności działania na rzecz innych”.
(Patrz: E. Dąbrowa, S. Jaronowska,
Pedagogika emancypacyjna.
[w:] T. Pilch (red.):
Encyklopedia
pedagogiczna XXI wieku. Tom IV.
Warszawa 2005, s. 137)
6
L. Witkowski:
Edukacja przez pryzmat teorii społecznej J. Habermasa.
„Socjologia Wychowania” 1984, nr V,
s. 33.
7
M. Czerepaniak–Walczak,
Pedagogika emancypacyjna,
Gdańsk 2006, s. 130.
4
7)
językowym
– wyrażającym się znajomością co najmniej jednego języka obcego w
stopniu zaawansowanym.
8
Odpowiednie przygotowanie studentów do wykonywania zawodu nauczyciela jest
nierozerwalnie związane nie tylko z koniecznością uzyskania odpowiedniego przygotowania
akademickiego, ale również z potrzebą aplikacji uzyskanej wiedzy w praktyce. Jedynie
właściwy sposób prowadzenia praktyk umożliwi studentom optymalny transfer wiedzy
deklaratywnej w proceduralną. Analizy przeprowadzone w Zakładzie Edukacji Polonistycznej
i Innowacji Dydaktycznych wykazały, iż obecny system praktyk pedagogicznych nie jest w
pełni efektywny. Okazję do opracowania i wdrożenia nowego programu praktyk stworzył
projekt
Przygotowanie i realizacja nowego programu praktyk pedagogicznych na Wydziale
Humanistycznym UMCS
współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego.
9
Działania projektowe obejmowały konsultacje z
doświadczonymi nauczycielami, pełniącymi wielokrotnie funkcję opiekuna praktyk
pedagogicznych.
10
Podczas tych spotkań pedagodzy zwrócili uwagę na jedną z
najważniejszych umiejętności nauczyciela języka polskiego jaką jest umiejętność pracy z
tekstem literackim oraz poziom przygotowania studentów w tym zakresie. Ważnych
informacji na ten temat dostarczyły też konspekty lekcji języka polskiego (150), omawiane ze
studentami podczas zaliczenia praktyk przedmiotowo-metodycznych w gimnazjum.
2. Zanim jednak omówimy najczęściej zgłaszane przez nauczycieli i dostrzeżone w
konspektach problemy związane z przygotowaniem studentów do pracy z tekstem literackim
(które warto wziąć pod uwagę w procesie kształcenia przyszłych polonistów), konieczne jest
przypomnienie kilku ogólnych założeń teoretycznych dotyczących uwarunkowań/osobliwości
szkolnego procesu lektury/szkolnej komunikacji literackiej. Zagadnienie to było i jest
przedmiotem wielu opracowań interdyscyplinarnych
11
, w których podkreślana jest jego ranga,
złożoność, wieloaspektowość i wielokontekstowość oraz potrzeba ciągłego poszukiwania
rozwiązań zapewniających literaturze i uczestnikom szkolnej komunikacji literackiej
8
Standardy kształcenia nauczycieli w szkołach wyższych, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i
Sportu z dnia 7 września 2004 r. W chwili obecnej przygotowywane jest nowe rozporządzenie, które projekt z
dani 24.05.2011 jest konsultowany.
9
Projekt jest realizowany przez Wydział Humanistyczny UMCS w ramach PO KL, priorytet III, od 1.09.2010
do 30.11.2014.
10
W ramach tych spotkań została wypracowana propozycja nowego programu praktyk pedagogicznych.
11
Zob. np. B. Chrząstowska,
Polonistyka szkolna w procesie komunikacji literackiej,
„Pamiętnik Literacki”
1977/ nr 3; W. Dynak,
Lektura w szkole. Z zagadnień komunikacji literackiej,
Wrocław 1978; S. Bortnowski,
Literatura w szkolnej sytuacji komunikacyjnej,
„Z teorii i praktyki dydaktycznej” 1984, t.5, s. 7 - 24.
5
(uczniom,
nauczycielom,
literaturze)
warunki sprzyjające
interakcji,
rozumieniu
i
porozumieniu, wzajemności itd.
Fakt włączania literatury do szkolnego obiegu generuje - zdaniem wielu autorów
12
-
„(...) odrębną sytuację komunikacyjną, kształtuje typ oraz styl kultury literackiej, wpływa w
określony sposób na odczytywanie dzieł literackich, słowem determinuje zachowania
czytelnicze.”
13
Wśród wielu czynników oddziałujących na planowanie, przebieg, jakość,
efekt szkolnych sytuacji lekturowych wymienia się m.in. uwarunkowania: instytucjonalno-
administracyjne,
komunikacyjne
14
socjologiczne,
psychologiczne,
prakseologiczne,
literaturoznawcze,
. Podkreśla się jednocześnie, iż wiedza niezbędna zarówno przy budowie
teorii dydaktyki literatury oraz w toku podejmowania decyzji dydaktycznych w praktyce
powinna wynikać z: wiedzy o dziele literackim; wiedzy o ogólnych prawidłowościach
procesu dydaktycznego oraz wiedzy o uczniu
15
. O wyodrębnianiu szkolnego odbioru z
całokształtu komunikacji literackiej decydują relacje, jakie zachodzą między uczestnikami
sytuacji komunikacyjno-dyskursywnej generowanej lekturą danego utworu/utworów.
Wykładnią tej sytuacji są wielopoziomowe oddziaływania między: Autorem - Czytelnikiem;
Uczeniem - Nauczycielem ; Uczniem - Klasą, które sprawiają, że proces szkolnej lektury
rozumianej jako „komunikacja”/ „interakcja” to bardzo rozbudowana, wieloaspektowa
struktura.
W opracowaniach teoretycznych z zakresu dydaktyki kształcenia literackiego za
uzasadnione przyjmuje się traktowanie tekstów literackich w szkole, czyli lektur (to, co się
czyta /co należy czytać), jako tekstów użytkowych, które zapewniać mają społecznej
świadomości obecność określonych wzorów i norm postępowania moralnego. Tak rozumiana
pragmatyczna
funkcja
literatury wymaga przy organizowaniu
sytuacji
lekturowej
uwzględnienia czynników zewnętrznych wobec struktury dzieła, a więc np. ogólnych założeń
polityki oświatowej, aktualnych kierunków rozwoju myśli pedagogicznej, metodyki
12
W. Dynak,
Sytuacja lektury w szkolnym procesie komunikacji literackiej,
[w:]
Problemy odbioru i odbiorcy.
Studia pod red. T. Bujnickiego i J. Sławińskiego, Wyd. PAN, Wrocław 1977, s.215-228.
13
S. Bortnowski,
Literatura w szkolnej sytuacji komunikacyjnej,
„Z teorii i praktyki dydaktycznej” 1984, t.5, s.
7.
14
Zob. B. Chrząstowska,
O sztuce edukacji polonistycznej,
[w:}
Kompetencje szkolnego polonisty.
Studia i
artykuły z metodyki, red. B. Chrząstowska, Wyd. WSiP, Warszawa 1995, s.7-26; B. Chrząstowska, S.
Wysłouch,
Poetyka stosowana,
WSiP, Warszawa 1987, s.29 - 30; M. Inglot,
Problem odbiorcy w publikacji
naukowej z zakresu metodyki nauczania literatury. Zarys teorii postulowanego adresata,
[w:] tegoż,
Literaturoznawstwo i metodyka,
Wrocław 1977;
Literatura i wychowanie. Z dziejów edukacji literackiej w
Galicji,
red. M. Inglot, Wrocław 1983;
15
B. Chrząstowska, S. Wysłouch,
Poetyka stosowana,
op. cit., s.486 - 487.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin