Encyklopedia Katolicka T.03(C-D).pdf

KATOLICKI

UNIWERSYTET

LUBELSKI

KATOLICKA

Tom III

CENZOR — DOBSZEWICZ

pod redakcją

ROMUALDA Ł U KAS Z Y KA

LUDOMIRA BIEŃKOWSKIEGO

FELIKSA

GRYGLEWICZA

LUBLI

1989

CENZOR (łac. censor rzeczoznawca, sędzia, krytyk),

w prawie rzym. — urzędnik czuwający nad obyczajami obywateli

i określający kary za przestępstwa; w prawie kośc. — sprawujący

kontrolę pism i druków pod kątem ich zgodności z zasadami

wiary i moralności chrzęść. ( -> cenzura kościelna).

Urząd c. pierwszy ustanowił w V w. prz.Chr. król Rzymu

Serwiusz Tuliusz, zlecając go konsulom; 443 prz.Chr. uprawnie

nia te przejęła specjalna magistratura, zw. cenzurą; w I w.

prz.Chr. c. czuwał też nad obyczajowym i mor. aspektem pism.

Urząd c. kościelnego sprawowali papieże, ord. miejsca,

prof, uniwersytetów kat., przełożeni zakonni. Nie jest on urzę

dem kośc. w ścisłym znaczeniu, gdyż do jego wykonywania nie

jest potrzebna władza święceń i jurysdykcji, lecz kurialnym,

który c. sprawuje z upoważnienia Kościoła. KPK nakazuje

(kan. 1393 § 1) ustanowienie c. przy każdej kurii biskupiej;

powołuje ich ordynariusz, jego wikariusz gen. lub też (podczas

wakansu stolicy biskupiej) wik. kapitulny, a w zakonie — wyższy

przełożony. Dekret Kongr. Doktryny Wiary z 19 III 1975 De

Ecclesiae pastorům vigilantia circa libros, zachowując kodeksowe

prawo ordynariusza do mianowania c, zezwala Konferencjom

Biskupów na wyznaczenie odpowiedniej liczby c. dla danej

prowincji kośc, którzy byliby do dyspozycji kurii biskupich,

oraz na tworzenie komisji c, z którymi mogliby się konsultować

poszczególni ordynariusze. Obok stałego c. mogą być powo

ływani c. do poszczególnych dzieł. C. mogą być duchowni

mający odpowiedni wiek i wykształcenie. Przed objęciem urzędu

składają wyznanie wiary. C. w wykonywaniu swego urzędu

powinni się kierować wyłącznie zasadami doktryny Kościoła

odnoszącymi się do wiary i moralności, podawanymi przez

nauczycielski urząd Kościoła. Kanonistyka ustaliła normy,

którymi c. powinni kierować się przy dokonywaniu cenzury

dzieł. Są to normy doktrynalne (wskazówki dla c. do badania

nauki zawartej w dziełach), tekstowe (stosowane przy niektórych

księgach, np. bibl., liturg., wykazach odpustów, dekretach

kongregacji rzym.), dyscyplinarne (czas, miejsce, osoby wy

dające dzieło). Sąd, wyrażony najczęściej w formule nihil obstat,

aliquid obstat lub concordat cum originali, z datą i podpisem

przesyła c. do kurii biskupiej ; jest to jego prywatna opinia i nie

wiąże władzy kośc. w sposób bezwzględny. Przy cenzurze obra

zów obowiązują oddzielne normy.

CENZURA KOŚCIELNA (łac. censura egzamin, wyrok,

sąd, ocena), urzędowa kontrola pism lub książek pod względem

ich zgodności z zasadami wiary i moralności. Prawo kan. wy

różnia c.k. uprzednią — w odniesieniu do książek i pism przed

ich publikacją (nazwy tej użył 1848 po raz pierwszy pap. Pius IX),

oraz następczą, czyli represyjną, dotyczącą książek i pism opu

blikowanych; następstwem jej jest umieszczenie ich na -*• inde

ksie ksiąg zakazanych.

I. DZIEJE — W pierwszych wiekach chrześcijaństwa pisarze

przesyłali swe dzieła do aprobaty władzy kośc. ; np. św. Ambroży

— do bpa Sabina; Augustyn dziełko Libri quattuor contra duas

epístolas Pelagianorum — do pap. Bonifacego I. Do XIII w. brak

było jednak w tej sprawie specjalnych przepisów. Po raz pierwszy

prawo pisane zobowiązujące oddawanie dzieł do c.k. wprowa

dzono 1260 na kapitule gen. franciszkanów w odniesieniu do

członków zakonu. Pierwszym dokumentem normującym za

gadnienie c.k. w całym Kościele zach. (w związku z wynalezie

niem druku) była konstytucja Innocentego VIII Inter multí

plices z 17 XI 1487, w której papież nakazał pod kośc. karami

kontrolowanie wszystkich książek, traktatów i pism, bez względu

na tematykę, przez mistrza pałacu apost., a poza Rzymem przez

ord. miejsca. Przepisy tej konstytucji powtórzył pod tym samym

tytułem pap. Aleksander VI (1 VI1501); pap. Leon X na Soborze

Later. V w nowej konstytucji apost. Inter sollicitudines (4 V 1515)

nakazał zwiększenie liczby cenzorów, które to ustawy wpro

wadzono do prawa partykularnego; w Polsce od 1532 c.k. spra

wowała Akademia Krakowska. Sobór Tryd. w wyd. 8 IV 1546

Decretum de editione et usu sacrorum librorum oraz 24 III 1564

De libris prohibitis regulae decem podał szczegółową procedurę

przeprowadzania c.k. Ostatnią instancją w sprawach c.k. były

odtąd kongregacje rzym., zwł. Kongr. Inkwizycji i Kongr.

Indeksu. Pełnej kodyfikacji i reformy zasad c.k. dokonał pap.

Leon XIII w konst. Officiorum ac munerum z 25 I 1897, której

przepisy przejął KPK (kan. 1385-1394). Reformę prawa kodekso

wego odnośnie do c.k. przeprowadziła Kongr. Doktryny Wiary

dekretem De Ecclesiae pastorům vigilantia circa libros z 19 III 1975.

II. PRAWO OBOWIĄZUJĄCE — Władzę c. k. sprawuje papież po

przez kongregacje rzym. (od 1965 przez Kongr. Doktryny Wiary)

oraz bpi rezydencjalni indywidualnie, na synodach lub Konfe

rencjach Biskupów poprzez cenzorów, mających w tej sprawie

określone kompetencje i kierujących się specjalnymi normami

(-*• cenzor); normy zawiera notyfikacja Kongregacji Doktryny

Wiary z 15 I 1971 i dekret z 19 III 1975.

1. C.k. podlegają bez względu na formę i objętość — I o księgi

Pisma św. z przypisami oraz ich przekłady, które można wy

dawać tylko za aprobatą Stolicy Apost. lub ord. miejsca ze

względu na wierność i nienaruszalność tekstu; ordynariusz

W. Szczepański, Nowy indeks książek zakazanych oraz jego uzasadnienie,

dzieje i nowe prawo, Kr 1903, 302-310; A. Boudinhon, La nouvelle législation

de l'index, P 1925'°, 206-207; E. Gagnon, La censure des livres, Quebec

1945,135-140; N. Sonntag, Censorship of Special Classes of Books, Wa 1947;

J.A. Godwine, Problems Respectings the Censorship of Books, Jur 10 (1950)

152-183; D. Wiest, The Precensorship of Books, Wa 1954, 134-145; J.C. Gal-

houn, NCE III 392-394; L. McReavy, The Abrogation of the Index of Pro

hibited Books, CRev 51 (1966) 970; H. Misztal, Cenzura uprzednia pism i dru

ków w Koíciele zachodnim, Lb 1968 (mpsBKÜL); tenże, Kościelni c. ksiąg,

RTK 2! (1974) z. 5, 81-94; AAS 67 (1975) 281-284.

Henryk

Misztal

CENZURA KOŚCIELNA

może zezwolić katolikom na opracowywanie i wydawanie

przekładów wspólnie z -> braćmi odłączonymi; 2° księgi

liturgiczne i ich przekłady, które można wydawać z upo

ważnienia Konferencji Bpów po uprzedniej aprobacie Stolicy

Apost.; przy ponownym wydawaniu tych ksiąg i przekładów

zgodność z oryginałem poświadcza ord. miejsca wydania (por.

dekret Kongr. Doktryny Wiary De editione librorum liturgicorum

z 25 I 1966); 3° książki z modlitwami do użytku prywatnego,

po aprobacie przez ord. miejsca; 4° katechizmy i in. wy

dawnictwa do nauczania prawd wiary oraz ich przekłady po

aprobacie ord. miejsca lub Konferencji Bpów; 5° podręczniki

szkolne z zakresu Pisma Św., teologii, prawa kan., historii

Kościoła oraz do nauczania prawd wiary i moralności po apro

bacie ordynariusza; 6° obrazy o tematyce rei. przeznaczone do

kultu aprobatą ordynariusza. Zaleca się, aby wszystkie publikacje

zawierające treść odnoszącą się w sposób specjalny do wiary

i moralności posiadały kośc. aprobatę. W kościołach i kaplicach

wolno rozpowszechniać tylko takie pisma dotyczące wiary i oby

czajów, które mają kośc. aprobatę.

Pozwolenia na druk udziela ord. miejsca zamieszkania autora

lub miejsca wydania dzieła. Można zwracać się do jednego z wy

mienionych ordynariuszy, a nawet bezpośrednio do Stolicy

Apost., jednak w wypadku odmowy odniesienie się do in.

ordynariusza powinno zawierać o tym wzmiankę. Pozwolenie

w formie reskryptu na wydawane dzieła powinno zawierać

nazwisko autora, tytuł dzieła, opinię i nazwisko cenzora (w wy

padku szczególnych okoliczności nazwisko cenzora można po

minąć), a pod treścią reskryptu — nazwisko ord. miejsca, datę

i miejsce. Ordynariusz odmawiając pozwolenia na druk po

winien podać autorowi dzieła powody odmowy.

2. Specjalne przepisy o c.k. dotyczą: I o pism odnoszących się

w jakikolwiek sposób do ~> beatyfikacji i ->• kanonizacji,

które mogą być publikowane za zezwoleniem Kongr. do Spraw

Kanonizacji; 2° autentycznych zbiorów modlitw i dobrych

uczynków, z którymi Stolica Apost. złączyła odpusty; wykazy

odpustów mogą być wydawane za zezwoleniem Penitencjarii

Apostolskiej, a książki, spisy, kartki itp. zawierające modlitwy

odpustowe z notatką o miejscu i czasie ich udzielenia — za

zezwoleniem ord. miejsca; 3° zbiorów dekretów kongregacji

rzym., które można ponownie wydawać po zezwoleniu kie

rownika odnośnej kongr. i zachowaniu warunków przez niego

ustanowionych ; 4° nowych wydań i przekładów dzieła, ponieważ

zatwierdzenie oryginału nie obejmuje przekładów; przedruk

dzieła nie podlega ponownej c.k., gdyż kanoniści nie uważają

go za nowe wydanie.

Wzmiankę o przeprowadzeniu c.k. zamieszcza się na po

czątku lub na końcu dzieła, podając nazwisko ord. miejsca,

datę i miejsce zezwolenia na druk.

Z c.k. związany jest zakaz wydawania książek i in. pism do

tyczących wiary i moralności przez duchownych diec. bez zezwo

lenia ord. miejsca i przez zakonników bez zezwolenia przeło

żonego zak.; podobnie duchowni diec. i zakonnicy bez zezwo

lenia ord. miejsca nie mogą pisywać do dzienników, periodyków,

ulotek, które otwarcie występują przeciwko wierze kat. lub

dobrym obyczajom. Świeccy katolicy mogą pisywać do takich

pism tylko z ważnej i rozumnej przyczyny. Kary za nieprzestrze

ganie przepisów dotyczących c.k. oraz indeksu książek zakaza

nych zniesiono 1966.

W. Szczepański, Nowy indeks książek zakazanych oraz jego uzasadnienie,

dzieje i nowe prawo, Kr 1903; A. Boudinhon, La nouvelle législation de l'index,

P 1925 10 ; J. Fijalek, Początki c. prewencyjnej, w: Studia staropolskie, Kr 1928,

I 135-144; P. Gillet, De censura librorum, IusPont 11 (1931) 56-61 ; E. Jombart,

DDC III 157-160; A. Petrani, Indeks książek zakazanych i jego rozciągłość,

AK 32(1933) 291-299; E. Gagnon, La censure des livres, Quebec 1945; D.

Wiest, The Precensorship of Books, Wa 1953 ; M. Amen, Ecclesiastical Reaction

and Legislation against Obscene Literature before the Code of Canon Law,

Jur 23(1963) 180-213; AAS 57(1965) 952-955; AAS 58(1966) 445, 1196;

H. Misztal, C. uprzednia pism i druków w Kościele zachodnim, Lb 1968

(mpsBKUL); J. Krukowski, Zagadnienie indeksu książek zakazanych w świetle

posoborowych dokumentów Stolicy Apostolskiej, PK 13 (1970) z. 1-2, 217-227;

AAS 63 (1971) 234-236; H. Misztal, Cenzura uprzednia w ustawodawstwie

Kościoła zachodniego do Soboru Trydenckiego, RTK 20(1973) z. 5, 101-113;

AAS 67 (1975) 281-284; J.R. Bar, Zmiana przepisów kanonicznych o wydawaniu

książek treści religijnej, PK 19(1976) z. 1-2, 93-97; H. Misztal, A .c. wydaw

nictw w świetle dekretu „De Ecclesiae pastorům vigilantia circa libros", RTK

23 (1976) z. 5, 85-95. Hent yk Mis!tal

CENZURY KOŚCIELNE (łac. censeo obliczam, szacuję,

sądzę, mniemam), kary nakładane przez przełożonego kośc. na

osoby, które popełniły przestępstwo kośc. i trwają w uporze

— w celu skłonienia ich do poprawy [c. = cenzura].

Od III w. zaczęto w Kościele wymierzać kary, od których

uwalniano w momencie poprawy przestępcy. Dla odróżnienia

od kar odwetowych nazywano je c. Papież Innocenty III ustalił

1214, że c. jest -*• ekskomunika, -> interdykt i -*• suspensa;

wyraźne sprecyzowanie różnic między karami poprawczymi

i odwetowymi nastąpiło dopiero w pocz. XVI w. Sobór Tryd.

polecił bpom stosowanie tak ostrych środków karnych, jak

ekskomunika, z umiarem i po dłuższym zastanowieniu (sesja

XXV, c. 3 De ref.); najpierw powinni oni stosować łagodniejsze

środki karne (pokuty, kary odwetowe). Zalecenie to przyjęto

w KPK (kan. 2214 § 2, 2241 § 2) w stosunku do wszystkich kar.

1. C. pozbawia pewnych dóbr duchowych (np. udzielanie

i przyjmowanie sakramentów Św., wykonywanie władzy święceń

¡ jurysdykcji) lub materialnych złączonych z duchowymi (np.

urzędy kośc, beneficja i dochody z nich płynące) w celu naprawy

porządku pubi., naruszonego przez przestępstwo, oraz poprawy

przestępcy. Kanoniści przyjmują, że c. służy przede wszystkim

celowi poprawczemu; może więc być wymierzona tylko prze

stępcom wykazującym pogardę dla ustawy i sankcji karnej i nie

na czas ściśle określony lub dożywotnio.

2. Do c. KPK zalicza ekskomunikę, suspensę i interdykt

(kan. 2255 § 1), z których interdykt i suspensa mogą być także

karami odwetowymi (kan. 2255 § 2) ; w razie wątpliwości domnie

mywa się, że są c.

I O Ze względu na sposób wymiaru dzieli się c. na latae sen-

tentiae, w którą popada się przez sam fakt popełnienia prze

stępstwa, oraz ferendae sententiae, którą wymierza sędzia lub

przełożony wyrokiem sądowym lub dekretem administracyjnym

(kan. 2217 § 1 n. 2); wyrok lub dekret wyd. w wypadku kary

latae sententiae posiada więc jedynie charakter deklaratywny;

karami latae sententiae ścigane są cięższe przestępstwa. Podział

ten jest właściwy tylko prawu kościelnemu.

2° Ze względu na formę wymiaru c. może być przewidziana

przez ustawę lub nakaz przełożonego (a iure) oraz wymierzona

nakazem prawnym lub wyrokiem skazującym (ab nomine);

c. ferendae sententiae przewidziana prawem przed wyrokiem

skazującym jest a iure tantum, a po wyroku a iure oraz ab ho

rnině, lecz uważana jest za karę ab homine (kan. 2217 § 1 n. 2,3).

3° Ze względu na zastrzeżenie są c. zastrzeżone i nie zastrze

żone (kan. 2245 § 1). C. zastrzeżone zarezerwowane są ord.

miejsca, a w wypadku zarezerwowania Stolicy Apost. zastrze

żone w sposób zwykły (simpliciter), specjalny (speciali modo)

i bardzo specjalny (specialissimo modo). Wg kan. 2245 § 4 c.

latae sententiae nie są zastrzeżone, chyba że w poszczególnym

wypadku prawo wyraźnie stanowi coś przeciwnego. Zastrzeżenie

c. jest równoznaczne z zastrzeżeniem absolucji od grzechu tylko

w wypadku c, które zabraniają przyjmowania sakramentów Św.;

do takich c należy ekskomunika i interdykt personalny (kan.

2246 § 3, 2260 § 1, 2275 n. 2). Z uwagi na wielką liczbę c. zastrze

żonych w KPK w dyskusji nad jego rewizją wysunięto postulat

zmniejszenia ich liczby i zniesienia stopni w c. zastrzeżonych

Stolicy Apost. (Principia quae CIC recognitionem dirigant,

CV 1968, 53).

3. C. raz wymierzona wyrokiem lub dekretem przełożonego,

czy zaciągnięta siłą faktu, zobowiązuje do zaniechania czynności

zabronionych. Przy c. latae sententiae winowajca wolny jest od

jej wykonania, jeśli pociągnęłoby to jego zniesławienie (kan.

2232 § 1); wniesienie -*• apelacji (II 3) od wyroku lub dekretu

przełożonego rodzi tylko skutek dewolutywny (kan. 2243).

Ta sama osoba może popaść w większą liczbę c. (zbieg c.)

wg zasady tot poenae, quot delieta. C. latae sententiae zwie

lokrotnia się: przez popełnienie kilku różnych przestępstw za

grożonych c, przez kilkakrotne popełnienie tego samego

CERAMI S

przestępstwa zagrożonego c. lub ukaranie c. tej samej osoby za

jedno przestępstwo przez różnych przełożonych. C. ab homine

zwielokrotnia się, jeżeli przełożony wydał kilka nakazów lub

wyroków albo zagrożenie c. powtórzył w tym samym nakazie

lub wyroku kilkakrotnie (kan. 2244).

4. Zwolnienie z c. może nastąpić tylko przez -> absolucję

(kan. 2248 § 1); poprawa przestępcy uprawnia go do żądania

absolucji od przełożonego ; przełożonemu nie wolno jej odmówić,

jeśli sprawca przestępstwa okazał skruchę, zadośćuczynił za

wyrządzoną szkodę i naprawił zgorszenie albo przynajmniej

zobowiązał się wypełnić powyższe (kan. 2248 § 2). Absolucji

udziela się w zakresie zewn., gdyż c. jako kara wywiera skutki

przede wszystkim w tym zakresie; ma to także znaczenie w za

kresie wewnętrznym. Absolucja dana w zakresie wewn. wystarcza

niekiedy również w zakresie zewn. i po jej otrzymaniu można

np. przystępować publicznie do sakramentów, o ile to nie po

woduje zgorszenia; jeżeli jednak udzielenie absolucji nie może

być udowodnione ani domniemane, przełożony może żądać

zachowania c, dopóki nie nastąpi zwolnienie z niej w zakresie

zewn. (kan. 2251). Absolucji może udzielić przełożony, który

karę ustanowił, jego zwierzchnik, następca w urzędzie oraz jego

delegat (kan. 2236 § 1).

I o W wypadkach zwyczajnych absolucji od c. latae sententiae

nie zastrzeżonej może udzielić mający nad winnym jurysdykcję

w zakresie zewn., tj. ord. miejsca lub wyższy przełożony zak.,

a w zakresie wewn. (sakramentalnym) każdy spowiednik (kan.

2253). Od c. zastrzeżonej Stolicy Apost. w sposób zwykły lub

specjalny może udzielić absolucji ord. miejsca, z wyjątkiem c.

związanych z wyjawieniem sekretu Kongr. Doktryny Wiary

oraz ekskomuniką, w którą popadają duchowni święceń wyższych

oraz osoby usiłujące zawrzeć z nimi małżeństwo, choćby tylko

cywilne, i aktualnie razem współżyjące; władzę tę bpi mogą de

legować spowiednikom (motu proprio Pastorale munus z 30 XI

1963, 14). Od c. zastrzeżonych prawem partyk. lub rozkazem

przełożonego w kleryckim zak. wyjętym może rozgrzeszyć

spowiednik mający jurysdykcję do spowiadania od ord. miejsca

(kan. 519). Od c. wiążącej mocą orzeczenia (ab homine) uwolnić

może przełożony, który wydał orzeczenie, jego następca w urzę

dzie oraz delegat (kan. 2245 § 2).

2° W niebezpieczeństwie śmierci każdy kapłan, nawet nie

posiadający jurysdykcji do spowiadania, może udzielić absolucji

od wszystkich grzechów i c. w jakikolwiek sposób zastrzeżonych

lub notorycznych (kan. 882). Absolucja ta ma znaczenie tylko

w zakresie wewn., dlatego jeśli c. jest notoryczna lub pubi.,

penitent po wyzdrowieniu ma postarać się o absolucję u od

powiedniego przełożonego; w wypadku c. ab homine lub zastrze

żonej Stolicy Apost. w bardzo specjalny sposób penitent ma

obowiązek odniesienia się w ciągu miesiąca po wyzdrowieniu

(pod groźbą ponownego popadnięcia w c. tego samego rodzaju)

do przełożonego, który wymierzył c, do Penitencjarii, do bpa

lub in. kapłana, mającego odpowiednią władzę, celem otrzy

mania odpowiednich zleceń (kan. 2252); jeżeli c. była zastrze

żona ordynariuszowi lub Stolicy Apost. w sposób zwykły lub

specjalny, nie ma obowiązku odniesienia się po zlecenia.

3° W wypadkach naglących, jeśli z zachowania c. wynika

wielkie niebezpieczeństwo lub zniesławienie penitenta lub jeżeli

przeżywa on przykrość z powodu pozostawania w grzechu

ciężkim, każdy spowiednik może udzielić absolucji od wszystkich

c. latae sententiae, w jakikolwiek sposób zastrzeżonych. Spo

wiednik jest obowiązany nakazać penitentowi, pod groźbą po

nownego popadnięcia w c. tego samego rodzaju, odniesienie się

w ciągu miesiąca do Penitencjarii, bpa lub in. przełożonego,

mającego odpowiednią władzę; penitent po otrzymaniu odpo

wiedzi powinien spełnić zlecenia (kan. 2254 § 1), popada zaś

ponownie w tego samego rodzaju c, gdyby tego zaniechał.

O ile odniesienie się do przełożonego po zlecenia byłoby mo

ralnie niemożliwe, spowiednik może dać absolucję bez nakłada

nia obowiązku udania się po nie (kan. 2254 § 3).

A. Bridge, DDC III 170-233; F. Roberti, De delictis et poenis, R 1940,1 1,

207-235; M. Myrcha, Prawo karne, Wwa I960, II 1, 122-140, 160-219, 460-484,

564-685; Michiels D, II 426-503; P. Pellegrini, lus ecclesiasticum poenale.

Na 1967, III 14-144; I. Palla/zini, DMC I 636-647. Józef Krukowski

CEOLFRYD, Ceolfrith, Św., ur. ok. 642, zm. 25 IX 716

w Langres (Szampania), opat, organizator życia zakonnego.

Ok. 660 wstąpił do benedyktynów w Gilling, nast. przebywał

w klasztorze w Ripon, gdzie po przyjęciu święceń kapł. był

mistrzem nowicjatu; 674 mianowany przeorem klasztoru św.

Piotra w Wearmouth przez Benedykta Biscopa, towarzyszył mu

678 w podróży do Rzymu; ofiarował papieżowi jeden ze spo

rządzonych jego staraniem kodeksów -> Wulgaty (Codex amia-

tinus, przechowywany w Biblioteca Laurenziana we Florencji);

682 został opatem nowo wybudowanego klasztoru św. Pawła

w Jarrow, a od 690 drugiego klasztoru św. Piotra w Wearmouth,

które pod jego kierownictwem stały się ośrodkiem kultury

i wzorem dyscypliny; C. odegrał ważną rolę w przeszczepianiu

na teren Wysp Bryt. liturgii rzym. (m.in. obchodu Wielkanocy

i obrzędu -> tonsury); wiedzy i świętości C. dał wyraz jego uczeń

Beda Czcigodny (PL 94,724-727; 95,271-278; Venerabiiis Bedae,

opera histórica, Ox 1896, I 388-404, wyd. Ch. Plummer). Święto

w diec. Langres 25 IX.

ASanc Sept VII 123-137; H. Leclercq, DACL II 3260-3271; Zimmermann

III 101-104; J. Cecchetti, ECat III 1306-1307; Baudot-Chaussin IX 520-521;

F. O'Briain, DHGE XII 147; GM. Fusconi. BS III 1126-1128; H.E. Aikins.

NCE III 402-403. Mare k Zahajkiewicz

CEP ARI VIRGILIO SI, ur. 1564 w Panicale (Perugia), zm.

14 III 1631 w Rzymie, teolog, hagiograf, pisarz ascetyczny.

Do zakonu wstąpił 1582; był prof, teologii w Parmie i Padwie,

wykładowcą języka hebr. w Kolegium Rzym., rektorem kole

giów we Florencji i Rzymie, kaznodzieją w wielu miastach

włoskich. Jako postulator w sprawie kanonizacji świętych jez.

(m.in. Ignacego Loyoli i Franciszka Ksawerego) ułożył Direc-

torium canonisationis sanctorum, włączone przez pap. Benedykta

XIV do kodeksu prawodawstwa hagiograficznego (De servorum

beatificatione et beatorum canonisatione). Główne dzieło hagio-

graficzne C. o Alojzym Gonzadze (z którym studiował teologię)

— Vita del beato Luigi Gonzaga (R 1606) — wydano w pol.

przekładzie Sz. Wysockiego pt. Żywot błogosławionego Alojzego

albo Ludwika Gonzagi (Kr 1609); wznawiane 4-krotnie — PI

1872, Kr 1891, Mikołów 1891, Kr 1910-przyczyniło się znacznie

do spopularyzowania sylwetki Alojzego na Śląsku. C. opracował

kilka in. żywotów (Jana Berchmansa, Franciszka Borgiasza,

Franciszki Rzymianki, Marii Magdaleny Pazzi), z których do

Acta sanctorum czerpali -> bollandyści.

Sommervogel II 957-965; Koch JL 311; Estr XIV 120; EstrSer III 61;

C. Testore, ECat III 1307; B. Schneider, LThK II 994. Ludwik Grzebień

CEPHAS (Hasankeyf n. Tygrysem w Turcji), bpstwo

staroż. w Mezopotamii; znanych 2 bpów z IV i V w.; w później

szym okresie było stolicą bpstwa jakobickiego.

CERADZ KOŚCIELNY, parafia w dekanacie bukowskim

w archidiecezji poznańskiej.

Kościół par. św. Stanisława, ufundowany przed 1298 przez

Odrowążów Ceradzkich, 1556-86 należał do protestantów (1562-

-65 ministrem zboru był E. Gliczner); z poi. XVI w. pochodzi

późnogot. kościół o gwiaździstym sklepieniu i 3-bocznie zam

kniętym prezbiterium; w końcu tegoż wieku dobudowano ka

plicę renesansową; do zabytków należą rzeźby got. Św. Anna

z Dzieciątkiem, Chrystus zmartwychwstały, Chrystus frasobliwy

oraz Tron Łaski; w kaplicy są nagrobki renesansowe Andrzeja.

Jankowskiego (zm. 1565) i Stefana Potulickiego (zm. 1572).

J. Łukaszewicz, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych [...] w daw

nej diecezji poznańskiej, Pz 1858, I 256-258; Zabytki wielkopolskie. Ilustrowany

przewodnik po Poznaniu i Wielkopolsce, Pz 1929, 140-141; Nowacki DAP II

459-460; SzmPz 167-168; Z. Bialtowicz-Krygierowa, Sztuka gotycka, w:

Dzieje Wielkopolski, Pz 1969, I 419; A. Sajkowski, Kultura okresu renesansu,

w: Dzieje Wielkopolski, Pz 1969, I 581. Konrad Lutyński

CERAMUS, Keramos (obecnie ören w Turcji), bpstwo

staroż. w metropolii Stauropolis w rzym. prowincji Karia;

powstało na pocz. IV w., a przestało istnieć w końcu XII w.;

znanych 4 bpów z V-LX w.; od XVIII w. bpstwo tytularne.

Mirosław

Daniluk

CERAMUSSA

CERAMUSSA (niezident. miejscowość w Algierii), bpstwo

staroż. w rzym. prowincji Numidia; znany 1 bp z V w.; obecnie

bpstwo tytularne.

CERASA, Kerasa (niezident. miejscowość w Turcji),

bpstwo staroż. w metropolii Sardes w rzym. prowincji Lidia;

powstało na pocz. IV w. ; znanych 4 bpów z V-IX w. ; obecnie

bpstwo tytularne.

rza, -*• pontyfikału i -»• rytuału. Rozróżnia się c. papieski (zw.

rzymskim), c. biskupi i c. parafialny, czyli proboszczowski;

odpowiednikiem c. jest w zakonach liber consuetudinum zw.

-»• zwyczajnikiem, zawierający przepisy liturg. zakonu (niekiedy

nawet klasztoru); w Kościele wsch. natomiast — archieratikon.

1. Ceremoniał papieski (Caeremoniale romanům) —

powstał w oparciu o Ordines romani; pierwszy c, zatytułowany

Liber caeremoniarum romanae Curiae, zredagowano w XV w.

na podstawie Ordinarium pap. Innocentego III (1198-1216) oraz

Ordinarium sanctae romanae Ecclesiae kard. G. Stefaneschiego

(zm. 1343); 1488-91 z polecenia pap. Innocentego VIII Agostino

Patrizi (Piccolomini) przy udziale G. Burcardo opracował nowy

c. (PL 78, 1399-1402); wydał go C. Marcello pt. Rituum eccle-

siasticorum sive sacrarum caeremoniarum sanctae romanae

Ecclesiae libri tres (Ve 1516); c. ten mimo sprzeciwu P. de Grassis

(PL 78, 855, 1401-1406) zaaprobował pap. Leon X i uznał

za obowiązujący; poszerzył go G. Catalani, i dołączywszy do

niego komentarz, wydał jako Sacrarum caeremoniarum sive

rituum ecclesiasticorum sanctae romanae Ecclesiae... (I-II, R 1750-

-51); 1945 pap. Pius XII konst. Vacantis Apostolicae Sedis (AAS

38 (1946) 97) nazwał go C. romanům. Zawiera obok norm

ogólnych, dotyczących celebry papieża (cz. III), ceremonie

elekcji, konsekracji i koronacji pap., koronacji cesarzy i królów,

kanonizacji świętych oraz nadawania kardynalatu (cz. I); podaje

też przepisy odprawiania (przez papieża lub z jego udziałem)

mszy, oficjum i in. obrzędów związanych z rokiem liturg. (cz. II).

F. Ehrle, Zur Geschichte des päpstlichen Hofzeremoniells im 14. Jahrhun

dert, ALKGMA V 565-602; Nowowiejski in 141-146; J. Baudot, DACL II

3296-3297; Eisenhofer I 110; M. Andrieu, L' ..Ordinaire de la chapelle papale"

et le cardinal Jacques Gaetanl Stefaneschi, EL 49 (1935) 230-260; M. Lalmant.

DDC III 256-258; R. Lesage, DPLR 192-193; F. Wasner, LThK II 940;

tenże, Agostino Patrizi und das ,.C. romanům", R 1959; Righetti I 337.

2. Ceremoniał biskupi (Caeremoniale episcoporum) —

Geneza jego wiąże się z upowszechniającą się w XVI w. praktyką

sprawowania przez bpów liturgii na wzór pap., w otoczeniu tzw.

dworu biskupiego (-* asysta, -»• kuria biskupia).

C. ten powstał w oparciu o c. papieży przy uwzględnieniu

metropolitalnych, diec, kolegiackich i opackich ordines (z XI-

-XV w.); pierwszy c. biskupi, pt. De caeremoniis cardinalium

et episcoporum in eorum dioecesibus (I-II, Ve 1564), opracował

Paris de Grassis; 1582 pap. Grzegorz XIII, za radą kard. ->

Karola Boromeusza, powołał komisję do zredagowania oficjalne

go c; wyd. jako C. episcoporum, został promulgowany 1600

przez pap. Klemensa VIII dla całego Kościoła zach. (we Francji

przyjęto go dopiero w 2. poł. XIX w.); 1650 na polecenie pap.

Innocentego X oraz 1727 na żądanie pap. Benedykta XIII uka

zały się kolejne jego wyd., uwzględniające liczne poprawki;

1752 na polecenie pap. Benedykta XIV skorygowano go po

nownie i poszerzono o przepisy ustalające precedencję i odda

wanie honorów dygnitarzom kośc. i przedstawicielom władzy

cywilnej; 1886 pap. Leon XIII polecił wydać typiczny c bpów,

który w XX w. kilkakrotnie wznawiano (np. 1902, 1948); motu

proprio Pontificalia insignia oraz instrukcja Kongr. Obrzędów

Pontificalis ritus z 1968, wyd. w związku z postanowieniem

Soboru Wat. II (KL 25), wyeliminowały z niego ceremonie przy

jęte z etykiety dworskiej. C. biskupi zawiera przepisy celebry ->

pontyfikalnej i tzw. mszy prywatnej bpa, oraz celebry -» kon

wentualnej (mszy i oficjum godzin kan.); przepisy te dotyczą zwł.

szat celebransa i insygniów jego władzy, sprzętu i ksiąg liturg.,

śpiewu, gestów, a także funkcji asysty (wyższej i niższej) oraz

służby kośc; ponadto zamieszcza ceremonie objęcia diecezji,

-> ingresu bpa do katedry, rocznicy jego wyboru i konsekracji

(-*• aniwersarz), rocznicy śmierci jego poprzedników i człon

ków kapituły, obrzędy związane z synodem prow, i diec,

nabożeństwo w związku z chorobą, śmiercią i pogrzebem bpa

oraz normy udzielania -> odpustów i -»• biskupiego błogosła

wieństwa. Projekt nowego c bpów z 1975 przystosowano do

zasad ustalonych w posoborowych księgach liturgicznych.

G. Catalani, C. episcoporum commentariis illusi rat urn I-II, R 1744,

P 1860; S. Jamiołkowski, EKośc III 198-199; S. Gall, PEK V 375-376;

Nowowiejski III 146-149; J. Baudot, Le cérémonial, P 1913; P. Martinucci,

Mirosław

Daniluk

CERASUS bpstwo tytularne ->• Giresun.

CERBALI (niezident. miejscowość w Tunezji), bpstwo sta

roż. w metropolii Kartagina w rzym. prowincji Afryka Pro-

konsularna; znany 1 bp z VI w.; obecnie bpstwo tytularne.

CERCINA (wyspy Kerkena w Tunezji), bpstwo staroż.

w rzym. prowincji Byzacena; znany 1 bp z V w.; obecnie bpstwo

tytularne.

CERCLES CATHOLIQUES d'OUVRIERS, koła robotni

cze we Francji, zakładane w celu szerzenia wśród robotników

ducha ewangelicznego i przywrócenia im humanitarnych wa

runków życia.

Pierwsze kat. koło robotnicze powstało 1864 w dzielnicy

Montparnasse w Paryżu; jego założycielem był ks. M. Maignen,

członek -»• Konferencji św. Wincentego a Paulo; zaangażowany

1871 do pracy w tym kole A. de Mun podjął 1872 szeroką akcję

organizowania kół robotniczych w całym kraju ; współpracowali

z nim R. La Tour du Pin i L. Harmel; ruch ten 1880 miał ok.

40000 członków, zrzeszonych w ponad 100 kołach.

Koła miały 2 zadania: I o pracę ideowo-oświatową, kultu

ralną i rei. w duchu kat., a także stworzenie więzi pomiędzy

robotnikami a inteligencją, co w odezwie do narodu franc,

przedstawił de Mun (La question sociale au XIX e siècle. Un

siècle 1900); 2° wypracowanie kat. doktryny społ., czego

miała dokonać zał. 1881 Conseil des Etudes de l'Oeuvre des

Cercles, która 1882 wydała odezwę domagającą się, by umowa

0 pracę zapewniała robotnikowi: możność założenia rodziny

1 jej utrzymania na poziomie zgodnym z potrzebami stanu,

możność awansu społ. oraz możność odkładania oszczędności

na wypadek trudności gosp., bezrobocia, choroby itp.

Wkrótce nastąpił spadek liczby kół (1893 liczyły 15 000

członków), na który złożyły się liczne przyczyny; najważniejszą

było antykośc. nastawienie rządów republikańskich, a w kołach

kierownictwo oficerów (de Mun, La Tour du Pin i in.) o poglą

dach monarchistycznych, co nadawało organizacji charakter

paramilitarny; nast. patronalistyczny charakter organizacji,

którą kierowała inteligencja rekrutująca się w dużej mierze

z arystokracji, robotnicy zaś chcieli samodzielnej organizacji;

obojętność duchowieństwa wobec akcji społ. wśród robotników.

H. Guitton, Le catholicisme social, P 1945, 19-20, 117; R. Kothen, La

pensée et l'action sociales des catholiques 1789-1944, Lv 1945, 228-240; G. Hoog,

Histoire du catholicisme socialen France 1871-1944, P 1946 (passim); H. Rollet.

Sur le chantier social. L'action des catholiques en France 1870-1940, P 1955;

M. Vaussard, Histoire de la démocratie chrétienne, P 1956, 46-62; S. Jarocki,

Katolicka nauka społeczna, P 1964; E. Coornaert, La France, w: 150 ans

de mouvement ouvrier chrétien, Lv 1966, 207-266. Czesław Strzeszewski

CEREA LIS bp, żył w 2. pol. V w. w pn. Afryce, polemista

antyariański. Był bpem w Castellum Ripae; ok. 480 prowadził

dysputę w Kartaginie z ariańskim bpem Maksyminem na temat

bóstwa Chrystusa i Ducha Świętego, której przebieg wraz

z argumentami przeciw nauce arian, zaczerpniętymi ze ST i NT,

podał w Libellas contra Maximinum arianum (PL 58, 757-768);

484 brał udział w dyspucie z bpami ariańskimi, których wezwał

do Kartaginy król Wandalów Huneryk.

Bardenhewer IV 548-549; G. Bardy, Catholicisme II 829; Bober AP

345-346; A. Bober, Studia i teksty patrystyczne, Kr 1967, 205; J.M. Szymusiak,

M. Starowieyski, SWP 102. Andrzej Bober

CEREMONIAŁ (łac. caeremoniale zbiór ceremonii),

księga z przepisami uroczystego (z asystą) sprawowania liturgii

w Kościele rzym.kat. ; jest kontynuacją księgi zw. -»• ordo, od

XIV w. określanej zamiennie liber caeremoniarum, liber lub

codex caeremonialis; stanowi dopełnienie -* mszału, -> brewia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: