ściąga - entomologia.docx

Entomologia – nauka o owadach

è        Na świecie opisano ok. 1 mln gatunków owadów

è        Stanowi to 65-70% wszystkich gatunków zwierząt

è        Podobno wszystkich gatunków owadów jest 10-20 mln

Liczba gatunków w Polsce – szacuje się na 28-34 tys. gatunków

Ta liczba zmienia się z 3 powodów:

- postępy badań (wykazywanie nowych gatunków)

- wymieranie gatunków – na skutek antropogenicznego przekształcania środowiska, niektóre gatunki w Polsce wymierają (mogą w przyszłości być reintrodukowane)

- pojawianie się nowych gatunków

Duże znaczenie owadów dla człowieka

1. Owady szkodliwe dla produkcji roślinnej

2. Owady szkodliwe dla zwierząt użytkowych

3. Owady entomofagiczne – pożyteczne gospodarczo

4. Owady zapylające rośliny użytkowe

5. Owady dostarczające miodu, wosku, jedwabiu

6. Owady szkodliwe bezpośrednio dla ludzi

Znaczenie owadów dla zdrowia człowieka (entomologia sanitarna)

1. Owady przenoszące choroby – hemofagi (malaria, febra, dżuma, dur plamisty, śpiączka afrykańska)

2. Owady powodujące uczulenia (włoski gąsienic, owady hemofagiczne, owady żądlące)

3. Próba wykorzystania owadów w medycynie

Znaczenie szkodliwych owadów w gospodarce leśnej

1. W niektórych regionach Polski owady okresowo zagrażają istnieniu drzewostanów sosnowych i świerkowych (zabiegi ratownicze co kilkanaście lat w tych samych drzewostanach)

2. W celu uniknięcia zwalczania owadów w uprawach nie odnawia się drzewostanów sosnowych na zrębach zupełnych w pierwszym roku

3. Owady warunkują powstawanie kompleksowych chorób drzew liściastych i ich zamieranie

4. Koszty ochrony bezpośredniej przed owadami w skali kraju są przeciętnie podobne do kosztów ochrony przed zwierzyną (w okresach międzygradacyjnych są mniejsze, a w okresach gradacji są większe).

SYSTEMATYKA

Typ:                            Arthropoda – stawonogi

Podtyp:                            sześcionogi

Gromada:                            Insecta – owady

Rola ekologiczna owadów

1.  Konsumenci materii organicznej

2.  Pokarm innych owadów

3.  Wektory mikroorganizmów (w tym chorobotwórczych)

4.  Jeden z czynników regulujących skład gatunkowy fitocenoz i sukcesję biocenoz

5.  Zapewniają istnienie wielu gatunkom organizmów (np. zapylanie roślin)

Wykorzystanie pokarmu przez niektóre zwierzęta leśne

- charakterystyczna jest wielka biomasa gąsienic w okresach gradacji

- liściożerne owady w odróżnieniu od innych zwierząt przetwarzają zjedzony pokarm głównie na odchody, a więc na materię organiczną łatwą do rozłożenia przez bakterie i grzyby

- wykorzystują pokarm mało ekonomicznie à dużo odchodów, małe wykorzystanie pokarmu

- zachowują w ekosystemie dużo materii i przyspieszają jej obieg.

Wykonanie kolekcji entomologicznych

à Odłów owadów

1.Na upatrzonego

- siatka entomologiczna (do owadów lądowych lub wodnych)

- zbiór ręczny (np. pod korą)

2. Otrząsanie: na płachtę, czerpakiem entomologicznym, na parasol entomologiczny

Owady należy otrząsać wcześnie rano, gdy jest chłodno (owady są ospałe).

3. Odłów w pułapki

- pułapki naturalne z części drzew

- pułapki sztuczne

> glebowe (dołki, pułapki Barbera, kombinowane)

> wiszące

- pułapki wabiące zapachowo

> mieszanina dżemu i piwa – motyle nocne (smaruje się pnie drzew, lub sznurek i sprawdza latarką),

> mięso – muchówki,

> padlina drobnych ssaków – chrząszcze omarlicowate,

> nawóz koński lub krowi – koprofagi

- pułapki świetlne – pułapka samo łowna (klosz lub inna konstrukcja ze źródłem światła, nie pozwalająca na wydostanie się zwabionym owadom), albo oświetlony ekran z białego płótna lub biała ściana (bardzo dobre jest światło lampy kwarcowej lub rtęciowej)

4.Ekstrakcja owadów z gleby i ze ściółki

- termiczna – wypłaszanie wysoką temperaturą i światłem

- mechaniczna – przesiewanie przez sita

5. Hodowla owadów

Zatruwanie owadów

Używa się zatruwaczki. Może to być szczelny słoik. Na dnie znajduje się gąbka, papier lub wylewka gipsowa nasączona octanem etylu.

Nie należy stosować eteru i chloroformu, bo powoduje tężenie mięśni owada (trudno go potem rozpiąć). Amoniak również nie jest zalecany, gdyż odbarwia skrzydła. Ostatecznie można stosować aceton lub rozpuszczalnik nitro.

Przechowywanie owadów nierozłożonych

- na sucho: w pudełkach przepuszczalnych dla pary wodnej (dla bezskrzydłych) lub w kopertach papierowych (np. dla motyli)

- na mokro: w alkoholu etylowym 70% (ale po długim przechowywaniu odbarwiają się) lub w innych płynach konserwujących (wieloskładnikowych)

Płyny do konserwacji delikatnych larw i poczwarek

- gliceryna bezwodna, alkohol etylowy 70%, formalina, octan etylu

- kwas octowy lodowy, formalina, alkohol etylowy 96%

-kwas octowy lodowy, alkohol etylowy 96%, gliceryna bezwodna, tymol

Zmiękczanie ciał owadów wstępnie zasuszonych

- umieszczenie na kilka dni w szczelnie zamkniętym pojemniku na warstwie nawilżonego wodą papieru (na papierze można położyć nieprzepuszczalną dla wody podkładkę pod owady, aby owady za bardzo nie namokły)

Szpilki entomologiczne: grubości od 0,25 mm (nr 000) do 0,7 mm (7).

Przygotowanie owadów do kolekcjonowania

Owady powinny znajdować się na szpilkach entomologicznych lub być naklejone na kartoniki (np. korników się nie nabija).

Miejsce wbicia szpilki

- chrząszcze – prawa pokrywa 1/3 – 1/4 od góry i tyle samo od złączenia pokryw

- pluskwiaki różnoskrzydłe – prawa strona tarczki

- inne owady – środek tułowia

Etykieta z informacją: miejsce zebrania (nazwa najbliższej miejscowości), data zbioru, nazwa, owada, kto zebrał

Jaja owadów – wysoka temperatura (żeby owady się nie wylęgły)

Preparowanie i przechowywanie larw motyli

Zrobić otwór à wydusić środek à włożyć do środka słomkę à odwłok związać nitką i wydmuchać, żeby się wyprostował à wysuszyć nad żarówką à słomkę uciąć à nabić larwę na szpilkę

Owady należy odpowiednio przechowywać, żeby nie zaczęły być zjadane – można np. umieścić środek odstraszający mole.

Środki zapobiegające niszczeniu zbiorów

- szczelność gablot

- repelenty (molina, paradwuchlorobenzen – naftalina)

- wysoka temperatura (ok. 70°C przez 1 godz.)

- gazowanie

- płynne insektycydy kontaktowe

Owady uszkadzające zbiory entomologiczne:

- Psocoptera- gryzki, mrzyk muzealny

MORFOLOGIA OWADÓW

à Morfologia owadów dorosłych

Cechy charakterystyczne dla owadów:

1. Liczba nóg (3 pary)

2. Głównie 3 części ciała

3. Z reguły obecność skrzydeł

Kształt ciała

- ciało spłaszczone grzbietobrzusznie (np. karaczany), spłaszczone bocznie (np. pchły), wydłużony (np. patyczaki), owalny (np. chrząszcze)

Głowa owadów

è Części głowy: potylica, ciemię, czoło, nadustek, policzek, oko, przyoczka, czułki

è        Budowa czułka: biczyk, nóżka, trzonek

Kształty czułków

- buławkowate (maczugowate), kolankowate (złamane), szczecionośne, szczeciniaste (np. ważki – b. krótkie), nitkowate (np. szarańczaki), pierzaste (np. motyle), grzebykowate

Oczy złożone owadów

- oczy stykają się (np. ważki, muchówki)

- oczy rozdzielone (najczęściej)

- oczu złożonych brak (są tylko przyoczka – np. termity)

Narządy gębowe owadów

è Budowa narządu gębowego

à Elementy nieczłonowane: warga górna, żuwaczka

à Elementy członowane: żuchwa,- warga dolna

è Typy narządów gębowych: Chwytny, Kłująco-ssący, Ssący, Gryzący, liżąco-ssący

Tułów owadów:

>Segmenty tułowia

- przedtułów (prothorax) - przednia para nóg

- śródtułów (mesothorax) - druga para nóg, pierwsza para skrzydeł

- zatułów (metathorax) - druga para skrzydeł

Płytki segmentu tułowia:
- tergit (blaszka grzbietowa), sternit (blaszka brzuszna), pleuryt (łącząca je błona)

Skrzydła owadów

> 2 pary skrzydeł (niekiedy pierwsza para przekształcona w pokrywy – np. chrząszcze)

- Wyrastają z śródtułowia lub zatułowia

- Pokrywy skrócone

- Warianty poruszania: mogą się przemieszczać w tą samą stronę jednocześnie lub w odwrotne strony (np. ważki)

> 1 para skrzydeł – skrzydła drugiej pary są zredukowane i przekształcone w przezmianki- narząd zmysłu równowagi

> Brak skrzydeł np., robotnice mrówek lub okresowo pchły, wszy

Ø  Nogi owadów: biodro, udo, stopa, goleń, krętarz

Liczba członów stopy od 1 do 5, larwy biedronek- 1

Typy nóg:

Chwytne (np. modliszka), Pływne, Bieżne, Grzebne, Skoczne

Rozwój osobniczy owadów:

1)         Rozmnażanie owadów

Ø    bezpłciowe

Ø    Płciowe

·          Rozdzielnopłciowe- najczęstsze

·          Obojniactwo- (hermafrodytyczne)- bardzo rzadko

·          bezpłciowe (partenogenetyczne)- dość często

Typy partenogenezy (dzieworództwo - rozwój organizmu z niezapłodnionego jaja): Okolicznościowa, Cykliczna, Geograficzna

Ø         Jajorodność

Ø         Jajożyworodność- w jaju kłębek larwy

Ø         Żyworodność- u muchówek

Rozwój osobniczy owadów:

-Zarodkowy (embrionalny- od powstania zygoty wyklucia się larw z jaja)

-Pozazarodkowy (postembrionalny)

A) Przeobrażenie niezupełne

> Stadia rozwojowe- jaja, larwa, owad dorosły

> Różnice między stadium larwy a stadium owada dorosłego

·   Brak skrzydeł

·   Niepełny rozwój narządów zmysłów

Przykłady owadów: pluskwiaki, ważki, szarańczaki, skorki

B) Przeobrażenie zupełne

> Stadia rozwojowe- jajo, larwa, poczwarka, owad dorosły

> Różnice między stadium larwy o stadium owada dorosłego:

·   Morfologiczne, fizjologiczne, często inny rodzaj pokarmu
Przykładowe owady: Sieciarki, Chrząszcze, Motyle, Błonkoskrzydłe, Muchówki

Typy larw owadów - na podstawie liczby par nóg, stóp i ich rozwoju:

·   Apodialne- bez nóg np. hymenoptera, diptera

·   Protopodialne- nogi szczątkowe, niektóre hymenoptera

·   Oligopodialne- 3 pary nóg, np. coleoptera, odonata

·   Poligodialne- 5 par nóg 3+2, niektóre lepidoptera

·   ?- 8 par nóg 3+5, pospolicie u lepidoptera

·   ?- 10-11 par nóg 3+7-8, niektóre fitofagiczne hymenoptera

Włoski aerostatyczne - u larw niektórych motyli, umożliwiają przemieszczanie się z wiatrem.
Włoski balonowe: „u nielotnych stadiów owadów (na przykład młode gąsienice mniszki) mogą wystąpić specjalne włoski, tzw. włoski balonowe; które powiększając powierzchnię ciała, pozwalają na przenoszenie owada przez wiatr na niewielkie odległości”
Larwy nie posiadają oczu

Typy poczwarek:

·   Wolna- wyraźnie oddzielone od ciała odnóża i zawiązki skrzydeł np. u coleoptera (chrząszcze)

·   ...