Dwudziestolecie międzywojenne - okres między odzyskaniem niepodległości przez Polskę (11 listopada 1918) a wybuchem II wojny światowej. Oficjalnie za Święto Odzyskania Niepodległości uważany jest dzień 11 listopada, a więc dzień zakończenia I wojny światowej. W dniu tym na prośbę Rady Regencyjnej Józef Piłsudski objął urząd dowództwa Wojska Polskiego. Wpływ 1918 r. na literaturę polską. - Odzyskanie niepodległości przez Polskę i zmienione warunki polityczne wpłynęły na ideowe i artystyczne oblicze literatury. Zmieniają się głoszone idee, poglądy, problematyka utworów. W latach niewoli literatura była czynnikiem integrującym naród w sensie politycznym i kulturalnym. Podtrzymywała w narodzie wiarę w lepszą przyszłość, wskazywała drogę ku wolności, nawoływała do czynu zbrojnego, bądź zachęcała do wytrwałej pracy organicznej jako niezbędnego warunku przetrwania niewoli. Kierowała uwagę społeczeństwa w stronę ludu, przeszłości narodowej, by stamtąd czerpać oparcie moralne, siły do walki i nadzieję na lepsze jutro.Pesymizm– postawa wyrażająca się w skłonności do dostrzegania tylko ujemnych stron życia, negatywnej oceny rzeczywistości oraz przyszłości. Jako filozoficzna postawa wobec Świata pesymizm pojawia się w szkole cyrenejskiej w V w. p.n.e. jako przeciwieństwo hedonizmu. Pesymizm to także pogląd filozoficzny, który charakteryzuje brak wiary w przyszłość, w postęp społeczny, w celowość życia i jego wartości. Katastrofizm – dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji, całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw człowieczeństwa, przejawiające się w literaturze i sztuce fin de siecle'u, dwudziestolecia międzywojennego, okresu II wojny światowej, a także powojennego. Nawiązuje do wizyjnej liryki romantycznej, ukazując obrazy zbliżającej się zagłady świata. Polski katastrofizm jest silnie związany z historią, wyraźny w twórczości Czechowicza, Sebyły, wczesnych wierszy Miłosza, Zagórskiego i poetów generacji wojennej, m.in.: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Różewicz. Wydarzenia w polskiej poezji (m.in. Żagary) określane są mianem apokalipsy przeczuwanej. Pewne akcenty katastroficzne można odnaleźć także u Witkacego i nawet w czystym romantyzmie np. u Krasińskiego. Behawioryzm, kierunek w psychologii XX w., popularny szczególnie w USA. Polega na odrzuceniu pojęcia świadomości oraz introspekcji jako metody subiektywnej i na badaniu wyłącznie bodźców bądź ich układu (sytuacji) i reakcji fizjologicznych im odpowiadających, czyli na analizie obiektywnego zachowania się człowieka lub zwierzęcia. Psychoanaliza - zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Tworzenie psychoanalizy rozpoczął Zygmunt Freud w latach dziewięćdziesiątych XIX w. Fenomenologia – XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównym twórcą i reprezentantem jest Edmund Husserl, a także wytworzona przez ten kierunek metoda badań filozoficznych stosowana przez filozofów egzystencji. Kubizm - Kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji na początku XX wieku. Prekursorami kubizmu byli Pablo Picasso i Georges Braque. Po raz pierwszy określenia kubizm użył krytyk sztuki Louis Vauxcelles. W języku francuskim brzmi ono cubisme i pochodzi od łacińskiego słowa cubus co oznacza kostka lub sześcian . Ten termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania. Ekspresjonizm – terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J. A. Hervè w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w Salonie Niezależnych. Kierunek w sztuce rozwinął się na dobre na początku XX w. w Niemczech, ale korzeniami sięga do eksperymentów artystycznych wielkich twórców schyłku XIX w.: Vincenta van Gogha, Edwarda Muncha, Jamesa Ensora i Paula Gauguina, których można określić jako prekursorów ekspresjonizmu. Surrealizm (zwany także nadrealizmem) – kierunek w sztuce powstały w 1924 we Francji, początkowo występujący wyłącznie w literaturze, później w sztukach plastycznych, filmie i teatrze. Termin ten stworzył w 1917 roku Guillaume Apollinaire.
Abstrakcjonizm jest to kierunek we współczesnych sztukach plastycznych , który charakteryzuje się wyeliminowaniem wszelkich przedstawień mających bezpośrednie odniesienie do form lub przedmiotów obserwowanych w naturze. Jest to sztuka abstrakcyjna, bezprzedmiotowa. Malarze abstrakcyjni szukali nowych form tj.: linia – plama, pion – poziom, odrzucając figuratywność na rzecz wewnętrznej konstrukcji obrazu układu linii barwnych plam, prostych form geometrycznych. Malarstwo to pragnęło wyzwolić się od tematu, odejść od rzeczywistości, zrezygnować z naśladowania natury. Grupa "Skamander"- najważniejsze ugrupowanie poetyckie dwudziestolecia międzywojennego; najbardziej wpływowa grupa poetycka. Program Skamandra - jest grupą programowo bezprogramową. tzn, poeci nie stworzyli i nie chcieli stworzyć żadnego programu. Połączyła ich w grupę poetycką sytuacja kulturowa, w której debiutowali. Mieli świadomość, że tworzą nową poezję; czytelnicy oczekiwali na literaturę, która zrezygnuje ze służby społecznej i pokrzepienia serc. "Mieszkańcy" Bohaterowie to mieszczanie. Mieszczanie to tępa masa ludzi, nie myślący, ograniczeni, dbają tylko o zaspokojenie najprymitywniejszych potrzeb, każdy dzień spędzają tak samo, ich życie jest bezwartościowe, jednostajne, szare. Ci "straszni ludzie" żyją w "strasznych domach", na "strasznych ulicach", Aby oddać prymitywizm mieszczan, wprowadzone są elementy języka potocznego: tyłki, bełkot ludzi, bredzenie, łby o nocniki tłukące. "Dziewczyna" dwunastu braci słyszy głos płaczącej dziewczyny, który dochodzi zza muru. Postanawiają rozbić młotami ten mur, ale podczas tej pracy umierają, potem pracują ich cienie, ale gdy cienie umarły, pracowały same młoty. Gdy wreszcie przebiły się przez mur, okazało się, że tam był tylko głos - dziewczyny nie było. "Do krytyków" Tuwim wskazuje, że w swych wierszach nie należy doszukiwać się ukrytych treści, symboli, jak to robiono w poprzednich epokach. Tuwim pisze prostym językiem o sprawach codziennych, prostym życiu.Wyrażone jest lekceważenie krytyków literackich i opini publicznej. Radość z życia. „Rzecz czarnoleska” Wiersz ten świadczy o świadomym powrocie poety do tradycji. Wzorem Tuwima jest Jan Kochanowski. Renesansowy pisarz jest symbolem poezji pełnej ładu, która może rozjaśnić ciemny sens ludzkich spraw. Tuwim bliski jest romantyzmu i symbolistycznemu pojmowaniu poezji, tropiące w świecie jego ukryte prawdy i znaczenia. „Sitowie” Utwór ten ukazuje nam Tuwima jako prawdziwego wirtuoza słowa. Poeta stara się zbadać relacje zachodzące między rzeczywistością, przyrodą, a poezją odtwarzającą tą rzeczywistość. Umiejętność tworzenia wierszy jest darem, pozwala uchwycić jakiś obraz, moment. Odkrycie swoistości słowa, nie przylegającego do „rzeczy” zmieniło stosunek Tuwima do tzw. potocznego języka. Dojrzewało w nim przekonanie o swoistości języka używanego w poezji, ukształtowanego na wielowiekowej tradycji. „Mistrz i Małgorzata” to powieść skłaniająca czytelnika do refleksji nad życiem i wartościami etycznymi. Przedstawiając stosunki społeczne panujące w Rosji, Bułhakow sprzeciwia się systemowi totalitarnemu i powszechnemu zepsuciu moralnemu społeczeństwa, w którym panuje korupcja i donosicielstwo. Obywateli Moskwy ukazanych w utworze można podzielić na dwie grupy. Pierwsza to ludzie biedni, niemający wpływu na sytuacje w państwie, dążą oni jedynie do zaspokojenia podstawowych potrzeb i przeżycia do następnego dnia. Druga grupa to uprzywilejowana elita, która ma możliwość ingerencji w życie polityczne kraju, jest objęta szczególnymi względami, jeśli chodzi o prawo, mieszka w doskonałych warunkach i nie liczy się z pieniędzmi, a spośród innych ludzi wyróżnia ją jedynie posiadanie legitymacji partyjnych. To nie jest jednak jedyny problem poruszony w powieści. Bardziej destruktywnym i nieetycznym sposobem jest sposób, w jaki ludzie zyskują tzw. awans społeczny. Wysoką pozycje społeczna można jedynie zdobyć dzięki układa, nieuczciwości i łapówkarstwu. Często trzeba się wyrzec własnych poglądów, przekonań i wartości. Bułhakow maluje obraz kraju, w którym człowiek nie stanowi żadnej wartości. Nie istnieje tu poszanowanie ludzkiej godności, ani prawa do prywatności, gdzie swobodę wypowiedzi ogranicza cenzura. Każdy człowiek zmuszony jest dbać jedynie o siebie i zwykle nie liczy się z innymi. W utworze są jednak także bohaterowie pozytywni, tacy jak Mistrz i Małgorzata.
„Proces” jest surrealistyczną powieścią Franza Kafki. Pisarz rozpoczął pracę nad nią w roku 1914. Została wydana pośmiertnie, wbrew woli autora, przez jego przyjaciela Maxa Broda, w roku 1925. Pierwsze polskie wydanie ukazało się w roku 1935 w tłumaczeniu Józefiny Szelińskiej (Błędnie uważa się za tłumacza Brunona Schulza pod którego nazwiskiem ukazało się tłumaczenie). Nie ma chyba drugiego utworu w historii literatury, o którego interpretację toczono by takie spory, jak w przypadku Procesu. Wynika to z trudności, jakie przed swymi czytelnikami mnożył sam Kafka (nie ukończone fragmenty, zakaz wydania powieści). Problem stanowi już sama klasyfikacja powieści. Wymienia się trzy formy wyrazu, którym jest ona pokrewna: powieść - parabola, moralitet i traktat teologiczny. O ile część hipotez zazębia się i nawzajem uzupełnia, to niektóre zupełnie się wykluczają. Problem jest o tyle złożony, że niemal każdy czytelnik wysuwa własną, kompilując zwykle kilka najpopularniejszych. Pewne jest jednak, że bogactwo interpretacyjne Procesu, świadczy o wybitności i oryginalności utworu. ,,Przedwiośnie” - powieść Stefana Żeromskiego, opublikowana w 1925 roku. Przedwiośnie prezentuje przemiany jakim podlega główny bohater. Na początku części I jest zaprezentowany jako rozpuszczony młody chłopak, nie liczący się z potrzebami innych. Zaciekawiony nadchodzącą rewolucją bierze w niej udział, w czasie starć Turków i Ormian walczy raz po jednej, raz po drugiej stronie. Wydarzenia dalszej części książki powodują, że Baryka kształtuje własne poglądy i odkrywa swoją tożsamość (także narodową). Symbolizuje to finałowa scena, kiedy idącym w pochodzie robotnikom zastępuje drogę wojskowy kordon - tłum zatrzymuje się, zaś Cezary idzie dalej sam. Żeromski nakreślił w powieści dwie koncepcje dotyczące zmian w odrodzonym kraju. Pierwszą z nich była wizja Szymona Gajowca - rozwój oparty na pracy i powolnych, rozważnych reformach. Odmienny pogląd reprezentował Antoni Lulek, pragnący przede wszystkim rewolucji komunistycznej w stylu bolszewickim, podkreślając przy tym ciężką sytuację robotników. Autor przedstawia koncepcję Gajowca jako lepszy sposób naprawy kraju. Jednocześnie w powieści pojawia się pogląd, że robotnicy, którzy w czasie rewolucji zdobędą władzę, nie będą w stanie właściwie pokierować państwem. ,,Granica” Problematyka filozoficzna Granicy wiąże się przede wszystkim z dziejami jej pierwszoplanowego bohatera, Zenona Ziembiewicza, co pozwoliło autorce tak skonstruować główny wątek, by przesłanie ideowe utworu wynikało z fabularnej treści. Komentarze autorskie uzupełniające ciąg wydarzeń i przeplatające się z nim - stanowią jedynie dopełnienie i podane zostają w formie zsubiektywizowanych wypowiedzi poszczególnych postaci. Dzięki takim sposobom narracji powieść nie rozstrzyga jednostronnie żadnego ze stawianych problemów: czy człowiek mieści się w sferze schematu - czy wyjątku, czy funkcjonuje w dziedzinie psychologicznej - czy społecznej, czy jest zdeterminowany - czy wolny. Pozwala to czytelnikowi na samodzielne wyciąganie wniosków wraz ze stopniowym odtwarzaniem wydarzeń oraz z równolegle odsłanianymi motywami postępowania i poglądami poszczególnych postaci. Nałkowska zdaje sobie sprawę, że wolność jednostki jest wypadkową jej własnych popędów, dążeń i świadomych działań oraz wpływów, nacisków i determinant, jakim ta jednostka podlega. W rozumieniu pisarki człowiek jest równocześnie indywiduum i cząstką społeczności, obie te funkcje łączą się i uzupełniają. Jednak za ważniejszą uznaje Nałkowska sferę społeczną człowieka; według niej każdy określa się w pełni i ostatecznie dopiero poprzez swój stosunek do innych ludzi, do społeczeństwa, do zbiorowości - a zatem funkcja społeczna posiada znaczenie ważniejsze niż indywidualne pragnienia, dążenia i intencje. Pisarkę interesuje problem niewspółmierności, która zachodzi pomiędzy subiektywnym, własnym mniemaniem człowieka o sobie a oceną jego osoby dokonaną przez ogół, przez zbiorowość, przez innych ludzi. Nieprzystawalność samooceny i tego, jak postrzegani jesteśmy z zewnątrz, została w powieści doskonale zilustrowana przez zmienność widzenia świata (tych samych postaci i faktów) za pośrednictwem zmieniających się punktów widzenia narratora. Najdrobniejszy fakt może być rozmaicie traktowany i interpretowany, rzeczy pozornie błahe mogą mieć - z innej perspektywy - zasadnicze znaczenie.
Noce i dnie, powieść Marii Dąbrowskiej wydana w Warszawie w wydawnictwie Jakuba Mortkowicza w latach 1931–1934. Powieść przedstawia dzieje kilku pokoleń rodziny szlacheckiej Niechciców (Bogumił Niechcic i Barbara z Ostrzeńskich Niechcicowa) na tle doniosłych przeobrażeń społecznych i politycznych w podwójnej perspektywie: historycznej i egzystencjalnej. Akcja Nocy i dni rozgrywa się w mieście Kalińcu i Wielkopolsce Wschodniej w latach 1863–1914 (od powstania styczniowego do wybuchu I wojny światowej). Pierwowzorem Kalińca jest Kalisz, rodzinne miasto autorki. Na podstawie tej powieści powstał film i serial telewizyjny produkcji polskiej. FERDYDURKE: PROBLEMATYKA: ośmieszając pewne wzorce obyczajowe i kulturowe, prezentuje głównie tematy całej twórczości Witolda Gombrowicza: zagadnienia formy i niedojrzałości. Analizy tych problemów pisarz systematycznie wzbogacał, rozwijał w kolejnych książkach. W Ferdydurke przedmiotem krytyki stały się dwie odmiany międzywojennej kultury, obyczajowości: - tradycyjna, reprezentowana przez szkołę oraz ziemiaństwo, - liberalno - postępowa, której nosicielem jest w powieści rodzina Młodziaków. W Ferdydurke mowa o niedojrzałości ideologicznej materialistów i idealistów, niedojrzałości cywilizacyjnej wyższych warstw społecznych (znakomicie ukazany dwór ziemiański) wobec niższych i pozorach niedojrzałej "postępowości" (Młodziakowie). Nad wszystkim rozpina się gorset Formy, która poszczególnym postaciom odbiera resztki autentyzmu. W tę Formę trzeba wepchnąć, upupić, przyprawić gębę i zdegradować. A Forma to coś więcej niż konwenans, walka o autentyczność z reguły jest beznadziejna. Prowadzi, co najwyżej, do pseudodojrzałości. Aktualne pozostają opozycje między formą i chaosem życia, dojrzałością i niedojrzałością, społeczną wyższością oraz niższością. Forma zwycięża próbując deformować innych. Ludzkie postępowanie zależy od form, od tego, jak widzą nas inni, jaką przyprawiają nam gębę. Stale żyjemy w poczuciu trwania poniżej pewnej społecznej formy, wciąż grozi nam upupienie, czyli wepchnięcie w niedojrzałość, niukształtowanie. Zarazem ten stan rzeczy, powiada Gombrowicz, jest źródłem energii umożliwiającej bunt. Ferdydurke to obraz współczesnego człowieka degradowanego przez innych ludzi, otoczenie, usilnie formatowanego przez rozliczne idee i światopoglądy. Człowieka z jednej strony pragnącego formy skończonej, dojrzałej, z drugiej zaś tęskniącego, choćby podświadomie, za niedojrzałością. Skryci pożądającego niższości, młodości, w którym ukrywa się prawdziwe piękno: zawarte w niespełnieniu, poddaniu. ,,Szewcy” - W utworze Witkacy przedstawił obraz przyszłego społeczeństwa, ukazując również swoje katastroficzne przeczucia na jego temat. Dramat zamyka w sobie namiastkę wyobrażenia pisarza o mechanizacji społeczeństwa i następnie upadku cywilizacji, stanowi krytykę rewolucji, kapitalizmu, komunizmu i faszyzmu. Szewcy cierpią z powodu ciężkiej, bezsensowej i bezmyślnej pracy, w której czują się wykorzystywani, upokarzani. Ich ciemiężycielem jest Robert Scurvy, który z obawy przed buntem swoich pracowników, wraz z „Dziarskimi Chłopcami” przeprowadza zamach stanu, dzięki któremu osiąga władzę. Szewcy zostają zamknięci w „leniwni” i skazani na bezczynność. Buntują się więc, przedostają przez przegrodę oddzielającą ich od warsztatu i wracają do, wcześniej nienawidzonej, pracy. Wybucha rewolucja, której zwycięzcami okazują się być szewcy. Pozbywają się ciemiężycieli i swego przywódcy Sajetana. Wkrótce padają ofiarą kolejnej rewolucji, tym razem technokratycznej i biurokratycznej, niosącej ze sobą całkowitą mechanizację życia społecznego. Jej przywódcą jest Hiper-Robociarz, zaś władzę sprawują Towarzysz X i Towarzysz Abramowski.
nataly1989