Ewa Lipska
Poetka urodzona w 1945 roku w Krakowie debiutuje na łamach "Gazety Krakowskiej" wierszami "Krakowska noc", "Smutek", "Van Gogh". Zaczyna pisać jeszcze w liceum, czyta "Sartre'a i książki telefoniczne" (wiersz "My") i czuje się "skazana na wolność".
Studia podejmuje na wydziale malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w pracowni prof. Adama Marczyńskiego. Jak wspomina po latach, długie rozmowy z profesorem o sztuce nauczyły ją "czytania malarstwa". Już na studiach stwierdza, że przy pomocy słów może wypowiedzieć się pełniej aniżeli poprzez namalowany obraz.
Pierwszą pracę podejmuje w Wydawnictwie Literackim, gdzie pracuje przez dziesięć lat (1970 - 1980). Na przełomie 1975 i 1976 roku wyjeżdża do USA na stypendium International Writing Program University of Iowa. W latach 1981 - 1983 współredaguje miesięcznik literacki "Pismo".
W roku 1983 przebywa na stypendium w Berlinie Zachodnim (das Künstlerprogramm des Deutschen Akademischen Austauschdienstes - DAAD). Od 1990 r. współpracuje z zespołem "Dekady Literackiej" W 1991 r. wyjeżdża do Wiednia, gdzie jako pracownik ambasady polskiej pełni funkcję wicedyrektora i dyrektora Instytutu Polskiego. W 1997 r. powraca do Krakowa.
Publikuje cyklicznie, w odstępie roku, dwóch. Jest laureatką wielu nagród. Należy do polskiego i austriackiego PEN-Clubu i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Bierze udział w licznych festiwalach poetyckich, seminariach i spotkaniach autorskich m.in. w Niemczech, Austrii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Danii, Szwecji, USA.
Otrzymała m.in. nagrodę im. Andrzeja Bursy (1971), nagrodę im. Kościelskich w Genewie (1973), nagrodę Pierścienia za całokształt twórczości w Gdańsku (1978). W 1988 otrzymała nagrodę Fundacji POLCUL (Australia), w 1992 nagrodę Polskiego PEN-Clubu z Fundacji Büchnera, w 1993 nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku, w roku 1995 Nagrodę Miasta Krakowa, w październiku 2001 za tomik Sklepy zoologiczne - Nagrodę Krakowska Książka Miesiąca i w roku 2004 nagroda miesięcznika "Odra" (Wrocław). Jej ostatnia książka Ja znalazła się w gronie finalistów nagrody literackiej NIKE 2004.
Nagrody m.in.:
1973 - Nagroda Kościelskich, Genewa
1979 - Nagroda PEN-Clubu im. Roberta Gravesa 1990 - Polcul Foundation (wyróżnienie Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej)
1993 - Nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego, Nowy Jork
1995 - Nagroda miasta Krakowa
1997 - Nagroda im. A. Bursy, Kraków
2002 - Wawrzyn Literacki za najlepszą książkę roku ("Sklepy zoologiczne"), Katowice, Biblioteka Śląska
2004 - Nagroda miesięcznika "Odra", Wrocław
Uczestniczyła w międzynarodowych festiwalach poezji, m.in. w Toronto (1981), Holandii (1985), Słowenii (1988). Brała też udział w festiwalach poetyckich m.in. w Austrii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Danii, Szwecji i USA.
Autorka wierszy przepełnionych śmiercią i umieraniem. Swój pierwszy tom Wiersze wydała w 1967 roku. Następne to: Drugi zbiór wieszy (1970), Trzeci zbiór wierszy (1972), Czwarty zbiór wierszy (1974), Piąty zbiór wierszy (1978). Potem był wybór Dom spokojnej młodości (1979), psychodeliczno-nadrealistyczna proza poetycka Żywa śmierć (1979), Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek (1982), Przechowalnia ciemności (1985) oraz kilka wyborów wierszy i próba dramatyczna.
Twórczość Ewy Lipskiej
Twórczość Ewy Lipskiej jest w polskiej poezji współczesnej tym, czy ablativus absolutus w klasycznej łacińskiej składni - jest mianowicie przypadkiem niezależnym. Trzydzieści lat wierszy krakowskiej poetki pokazuje, jak daremne były próby jej zaetykietowania czy zaszufladkowania. Artystka umiała się bronić. A było się przed czym bronić, bo wynajdowano jej parantele obezwładniające - na przykład Wisławę Szymborską i Tadeusza Różewicza. Szczytne to porównanie, ale nikomu, kto chce być oryginalny, zapracować na własne nazwisko, nie należy zazdrościć takiej metryki poetyckiej. Lipską wymieniano także niemal jednym tchem obok koryfeuszy Nowej Fali - Barańczaka, Krynickiego, Kornhausera, Zagajewskiego i wielu innych jeszcze, których nazwiska straciły dziś nobilitujący blask. Zacne to zestawienie, lecz trudno się swobodnie poruszać po sztuce z taką gromadką literackiego rodzeństwa, młodszego na dodatek, jeśli brać pod uwagę prasowe debiuty.
Tymczasem widać teraz wyraźnie, że domena liryczna Ewy Lipskiej była zawsze tak suwerenna i odrębna, iż komparowanie jej z cudzymi obszarami, zwłaszcza w odniesieniu do gospodarstw rówieśniczych, staje się na dłuższą metę niecelowe. Lipska zaistniała jako bardzo silna indywidualność artystyczna, od razu w dojrzałej formie, z ukształtowanym zespołem motywów. Spis tych motywów sporządzano wielokrotnie. Służył on wręcz, jak w szkicach Ryszarda Matuszewskiego czy w eseju Tadeusza Nyczka, za oś kompozycyjną. Matuszewski wykorzystał „śmierć”, „dom”, „motyw dziecięcy” i „wyobraźnię katastroficzną”. Nyczek zajął się „domem”, „pokoleniem”, „wojną i pokojem” oraz „kołem czasu”. Dodać wypada, że rozdział książki Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego poświęcony tomikowi Lipskiej nosił tytuł Dom, sen i gry dziecięce, że jej twórczość zajęła istotne miejsce w rozprawie Anny Legeżyńskiej Dom i poetycka bezdomność, wreszcie, że i najnowsze artykuły - vide tekst Krzysztofa Lisowskiego - bywają tak właśnie konstruowane.
Skoro zatem wykaz odwiedzanych przez autorkę miejsc już istnieje, nie ma potrzeby powielać go ani uzupełniać o mniej znaczące czy rzadziej odwiedzane. Pozostaje czytać księgę Ewy Lipskiej w porządku naturalnym, chronologicznie i linearnie, tomik po tomiku i wers po wersie, choć kanwa wyłożona jest głównie na jej początkowych stronicach, wiele z tego, co następuje dalej, to jakby ciągłe uzupełnienia, przypisy, rozbudowane komentarze.
W należącym do wczesnego okresu jej twórczości, głośnym w swoim czasie wierszu My (odrzuconym przez Lipską po latach), usiłowała poetka określić sytuację swojego pokolenia.
Wiersze Lipskiej dużo zawdzięczają Szymborskiej.
Szymborskiej poetka zawdzięcza muzykę wiersza (zwłaszcza wczesnego), intelektualne subtelności, paradoks, skłonności "neoantyczne".
Lipska odmienia się zresztą z czasem, staje się bardziej ascetyczna, komponuje całe bloki tematyczne (Piąty zbiór poświęcony jest np. podróży do Ameryki). Posługuje się chętnie paradoksem, oksymoronem, odwróceniem, ciąży ku aforyzmowi - nic mnie nie uratowało ŻYJĘ, lękać należy się odważnie.
Ma silne poczucie dowcipu, co bardzo rozjaśnia jej niekoniecznie pogodne utwory. Ale jej uśmiech jest mocno melancholijny, a motywem centralnym jest po prostu śmierć. Motyw śmierci jest wręcz natrętnie obecny. Nie jest to wyjątek we współczesnej poezji, ale właśnie w twórczości Lipskiej (jak i Wojaczka, Hoffmana czy Kijonki) problematyka ta ujawnia się ze szczególną wyrazistością.
Obok tego istotny jest motyw domu, ale domu także niewesołego, bo to na ogół szpital, dom starców lub dla odmiany ironiczno-kontestacyjny "dom spokojnej młodości". Wiersz pod tym tytułem należy do najgłośniejszych utworów Ewy Lipskiej.
cechy twórczości:
1) związek z W. Szymborską
a) refleksyjność
b) wyciszenie
2) związek z neoklasycyzmem
a) przypowieść, parabola
b) aforyzm
3) związek z T. Różewiczem
a) niepokój
b) niemożliwość poskładania rozbitego świata
4) brak dramatyczności
5) świat nie daje pewności
6) poezja
a) powstaje ze współczucia
b) powstaje z pokory
7) postawa franciszkańska
a) łączy się z łagodną ironią
8) łagodna ironia
9) skrót myślowy
10) paradoks
11) oksymoron
Publikacje:
- Wiersze, 1967
- Drugi zbiór wierszy, 1970
- Trzeci zbiór wierszy, 1972
- Czwarty zbiór wierszy, 1974
- Piąty zbiór wierszy, 1978
- Żywa śmierć, 1979
- Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek, 1982
- Przechowalnia ciemności, 1985
- Strefa ograniczonego postoju, 1990
- Wakacje mizantropa, 1993
- Stypendyści czasu, 1994
- Ludzie dla początkujących, 1996, 1999, 2001
- Sklepy zoologiczne, 2002 (Książka otrzymała laur Śląskiego Wawrzynu Literackiego za 2002 r.)
- Uwaga, stopień, 2002
- Sekwens, 2003
- Ja, 2003
- Wiersze do piosenek. Serca na rowerach, 2004
- Gdzie indziej, 2005
- Drzazga, 2006
- Pomarańcza Newtona, 2007
- Takie Czasy
Wybory wierszy ukazały się w języku niemieckim, angielskim, duńskim, holenderskim, czeskim, węgierskim, hebrajskim, serbskim, słowackim, hiszpańskim, katalońskim, francuskim, szwedzkim, albańskim i bułgarskim.
Bibliografia:
1) Belczyk A., Płatek K., Żak M., Wydarzenia kulturalne ostatniego tysiąclecia, Videograf:
Katowice 1993.
2) Burkot S. Literatura polska w latach 1939 -1989, WSiP: Warszawa 1993.
3) Matuszewski R., Polska literatura współczesna, WSiP: Warszawa 1986.
4) Rosiek S., Majchrowski Z., Między tekstami. Wiek XX. Współczesność, GWO: Gdańsk 2005.
5) Woroczyński T., Literatura polska po 1939 roku, WSiP: Warszawa 1994.
6) Ryszard Matuszewski: Z bliska: szkice literackie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1981.
ISBN 830800508X.
7) T. Nyczek. Spalony dom (o poezji Ewy Lipskiej) Twórczość. 9 (1974).
8) Stanisław Stabro: "Poeta odrzucony". Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989. ISBN
8308019412.
9) Strony internetowe:
- http://www.info.kalisz.pl/po_balu/nalekcja.htm
- http://www.sciaga.pl/tekst/69238-70-ewa_lipska
- http://www.gandalf.com.pl/a/lipska-ewa/
nataly1989