WOJCISZKE, PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA, 2011
Rozdz. 1
- wielkość mózgu jako pochodna ogromnej ilości nawiązywanych relacji społecznych; Dunbar: typowa wielkość grupy u ludzi wynosi 150 osób, co daje w teorii 22 350 relacji między nimi
- psychologia społeczna zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym, tj. tym, w jaki sposób to, co robią, czują i myślą jedni ludzie, wpływa na to, co inni robią, czują lub myślą
- obecnie nie ma żadnej jednej ogólnej teorii wyjaśniającej w jednolity sposób wszystkie lub choć większość wpływów społecznych
- różne teorie wpisują się jednak w różne tradycje myślenia o społecznych zachowaniach człowieka – tradycja poznawcza, motywacyjna, teorie uczenia się, kulturowa, ewolucjonistyczna
- podejście poznawcze upatruje przyczyny zachowania w bieżących interpretacjach aktualnej sytuacji, zakładając, że o ich treści decydują oczekiwania, schematy czy zdroworozsądkowe teorie, przez pryzmat których ludzie patrzą na sytuację – LUDZIE DZIAŁAJĄ W ŚWIECIE PRZEZ SIEBIE SKONSTRUOWANYM, ZINTERPRETOWANYM, jakie czynniki sprawiają, że umysł wybiera tę, a nie inną interpretację? Np. niedawna aktywizacja schematu sprzyja jego ponownemu zastosowaniu
- perspektywa motywacyjna – koncentracja na pobudkach ludzkiego działania; ludzie z reguły starają się maksymalizować swoje zyski i minimalizować straty; kiedyś zakładanie jednego motywu, teraz – kilku; najsilniejszym pozafizjologicznym jest dążenie do utrzymania, obrony i podwyższenia dobrego mniemania o sobie
- Maria Lewicka – szacowanie przez współczesnych odsetka swoich i obcych we Wrocławiu i Lwowie
TRANSFER POBUDZENIA EMOCJONALNEGO – siła pobudzenia emocjonalnego przeżywanego w danej sytuacji zależy nie tylko od bieżących bodźców, lecz także od bodźców działających w niedawnych, przeszłych sytuacjach; pobudzenie przelewa się ze starej sytuacji na nową i jest przez podmiot identyfikowane jako wywołane przez wydarzenie obecne
- perspektywa teorii uczenia się – zachowanie człowieka wyznaczone jest przeszłymi doświadczeniami
- warunkowanie klasyczne – bodziec pierwotnie obojętny przed znaczącym; pierwotnie obojętny staje się znaczącym
- warunkowanie sprawcze – uczenie się znaczenia sytuacji pierwotnie obojętnej dzięki następującym po niej wzmocnieniom
- wiele zachowań na podstawie doświadczenia cudzego – przez obserwację
- perspektywa społeczno – kulturowa: człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej, która z kolei pozostaje zanurzona w jakiejś szerszej kulturze; odmienne wartości, normy i wzorce postępowania
- porównywanie subkultur różnych grup
- porównywanie kultur indywidualistycznych i kolektywistycznych
- porównywanie osób z tej samej kultury, ale badanych w różnych momentach historycznych
1994 Czapiński, „uziemienie duszy polskiej” – silne uzależnienie poczucia szczęścia i innych wskaźników dobrostanu psychicznego od różnych wskaźników obiektywnego położenia społecznego, jak wiek, poziom zarobków czy wykształcenia; z powodu przejścia z kultury socjalistycznej do kapitalistycznej
2009 Czapiński i Panek, redukcja zjawiska uziemienia
- perspektywa ewolucjonistyczna – wyjaśnia różne zachowania społeczne, jak tworzenie i utrzymywanie więzi, skłonność do podziału świata społecznego na my i oni, preferowanie określonych cech partnera heteroseksualnego, dążenie do podwyższenia statusu, pomaganie innym, agresja
- psychologia społeczna to nauka empiryczna; prawidłowości mają charakter probabilistyczny
- każda prawidłowość funkcjonuje w pewnych granicach
- ludzkie funkcjonowanie podporządkowane jest wielu prawidłowościom jednocześnie i trudno z góry zdecydować, która przeważy
- badane są zawsze konkretne osoby w konkretnych sytuacjach, co może mącić ogólny obraz
- huśtawka emocjonalna jako sposób na lepszy wpływ na innych – kluczowe są chwile demobilizacji
- Doliński i Nawrat, Opole, przechodzenie przez jezdnię w nieoznakowanym miejscu; gdy po drugiej stronie – policyjny gwizdek, ale zamiast policjanta młoda ankieterka – w stanie ulgi 59% wyświadcza przysługę
- zmienna zależna – uleganie wpływowi społecznemu – zgoda na… lub złożenie datku
- zmienna niezależna – przyczyna zjawiska
- grupa eksperymentalna i kontrolna – tylko wówczas eksperyment, bo inaczej nie ma porównania; wyjątkiem, gdy każdy i kontrolny, i eksperymentalny
- randomizacja
- replikacja
- polepszenie trafności wewnętrznej – wielkości badanego efektu, tj. różnicy między grupą eksperymentalną i kontrolną – poprzez zwiększenie natężenia manipulacji eksperymentalnej lub oczyszczenie jej z niepożądanych elementów
- eliminacja alternatywnych wyjaśnień zasadniczego efektu
- eksperyment naturalny vs. laboratoryjny
- trafność zewnętrzna – gdy wnioski można uogólniać
- trafność zastosowanej manipulacji – czy badanie wywołuje zamierzony przez badacza stan/proces psychiczny?
- MODERATOR zależności – czynnik decydujący o jej kierunku bądź sile – kiedy występuje?
(płeć nie jest moderatorem huśtawki emocjonalnej)
- MEDIATOR – pośrednik, proces lub stan psychiczny pośredniczący między zmienną niezależną (przyczyną) a zależną (skutkiem) – dlaczego występuje?
- HUŚTAWKA EMOCJONALNA DZIAŁA W OBIE STRONY – zawsze po gwałtownej zmianie stanu emocjonalnego ludzie bardziej ulegli
- prócz eksperymentu – obserwacja – systematyczna, uczestnicząca (bez ujawniania), analiza danych archiwalnych
- zachowanie w naturalnym środowisku, ALE niektórych nie można zaobserwować, trzeba czekać, tendencyjność obserwatora
- bardziej wiarygodna dzięki min. dwóm zabiegom:
- sędziowie kompetentni – obserwatorzy przeszkoleni lub dobrani z uwagi na swoje kompetencje
- trafność ocen – zgodność z przyjętym systemem kodowania zachowań
- rzetelność – zgodność między ocenami różnych sędziów
- ogłoszenia matrymonialne – analiza danych archiwalnych, oczekiwania kobiet vs. oczekiwania mężczyzn co do partnera heteroseksualnego
- metody korelacyjne – badanie dwóch lub więcej zmiennych i korelacji między nimi. Kwestionariusz, skale szacunkowe, sondaże
- tanie, grupowe mierzenie licznych zmiennych i ich związków, ale nie wskazują kierunku zależności; podatność na stwierdzanie zależności pozornych – ten sam problem; zależności przypadkowe
- modele komputerowe
- neuroobrazowanie – funkcjonalny rezonans magnetyczny Fmri, tomografia pozytronowo-emisyjna pet, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna TMS, elektroencefalografia EEG
- wpływ na badane zjawisko to zdolność do badania silnych zmian w zachowaniu czy psychice osób badanych; im silniejszy wpływ badacza, tym słabsza jego kontrola poznawcza nad tym, co się dzieje podczas badania
Rozdz. 2 MOTYWY SPOŁECZNE
- instynkty, potrzeby
- cel – wyobrażony, jeszcze nieistniejący stan rzeczy, do którego zmierzamy
- motyw – świadomy lub automatyczny proces nadający ludzkiemu działaniu energię i kierunek
- najważniejsze motywy społeczne – przynależność społeczna, sprawczość, poznanie, samoocena
- motywy są procesami, więc zaczynają działać, gdy zostaną zaktywizowane i przestają po ich realizacji, czyli nasyceniu, które oznacza wyłączenie motywu
- przynależność społeczna
- czynnik aktywizujący: wykluczenie społeczne
- skutki deprywacji: samotność, pobudzenie, zagrożenie, poczucie bezsensu
- sposoby realizacji: naprawa relacji, budowa nowych, utożsamienie się z własną grupą, odrzucenie obcych
- specyficzne kryteria nasycenia: poczucie przynależności
- niespecyficzne konsekwencje nasycenia: afekt pozytywny, bezpieczeństwo, poczucie sensu
- antropomorfizacja w opisie ulubionego zwierzaka domowego; wiara w czynniki nadprzyrodzone po aktywizacji samotności
- wsparcie społeczne – udzielane nam przez innych zasoby psychiczne lub materialne, pozwalające na bardziej efektywne radzenie sobie ze stresem; inni mogą nas wspierać emocjonalnie, informacyjnie lub praktycznie; przeżywalność starszych małżeństw silnie zależna od udzielanego sobie wsparcia
- integracja społeczna – faktyczne uczestnictwo w szerszej sieci kontaktów społecznych, jako poczucie wspólnoty i identyfikowanie się z odgrywanymi rolami społecznymi – łatwiejsze poddanie się kontroli społecznej i uleganie normom
- wykluczenie społeczne – główne metody eksperymentalnej manipulacji wykluczeniem społecznym:
- ostracyzm
- nazwane odrzucenie przez innych
- ponowne przeżycie lub prymowanie (podprogowe poprzedzenie) wykluczenia
- życie w samotności
- Baumeister i in.: konsekwencją wykluczenia jest raczej stan swoistego odrętwienia emocjonalnego niż negatywność przeżyć emocjonalnych
- odrzucenie społeczne aktywizuje te same regiony, które są czynne podczas doświadczania fizycznego bólu
- automatyczną i nieświadomą reakcją na odrzucenie jest – po początkowym odrętwieniu – swoiste nastrojenie na odczuwanie pozytywnych emocji
- odrzucenie – spadek sprawności logicznego myślenia, rozumowania, formułowania wniosków przy nieosłabionych prostych i automatycznych umiejętnościach umysłowych, jak zapamiętywanie słów; spadek samokontroli, skłonności do dowolnej zmiany własnych impulsywnych reakcji, np. odrzuceni jedzą więcej ciastek
- sprawczość i kontrola
- Langer: złudzenie kontroli i przecenianie swojego wpływu na zdarzenia w stosunku do faktycznej własnej siły
- Kay: koncepcja kompensacyjnej kontroli – ludzie na tyle pragną wiary w porządek świata, że kiedy spada ich poczucie osobistej kontroli nad biegiem zdarzeń, kompensują to sobie wzrostem wiary, że źródło porządku tkwi gdzieś na zewnątrz; gdy państwo lub Bóg zawodzi, kompensacyjnie rośnie wiara w kontrolę osobistą
- dobroczynne efekty kontroli:
- wzrost wewnętrznej motywacji do działania i zainteresowania tym, co się robi,
- wzrost twórczości i plastyczności myślenia
- wzrost zgodności zachowania z wyznawanymi wartościami
- wzrost wytrwałości w działaniu
- wzrost pozytywnych emocji i samooceny
- polepszenie samopoczucia psychicznego i obiektywnego stanu zdrowia
- spadek skłonności do depresji, poczucia bezradności i beznadziejności
- Rotter i wewnętrzne vs. zewnętrzne poczucie kontroli; ci o wewnętrznym – większa satysfakcja, silniejsze zaangażowanie w pracę i mniejsze intencje jej zmiany
- deprywacja kontroli
- teoria reaktancji – niespodziewane odebranie kontroli wzbudza energiczne próby jej odzyskania
- psy Seligmana i wyuczona bezradność
- trening bezradności à oczekiwanie braku wpływu àdeficyty wyuczonej bezradności – motywacyjny (spadek motywacji do przejawiania nowych reakcji dowolnych), poznawczy (spadek zdolności do postrzegania związku pomiędzy własnymi działaniami a ich następstwami), emocjonalny (początkowe pojawienie się lęku, a potem depresji, jeśli niekontrolowane zdarzenie ma charakter negatywny)
- Kofta i Sędek: informacyjny model bezradności – bezpośrednim powodem deficytów bezradności jest stan wyczerpania poznawczego, w jaki człowiek popada wskutek wielokrotnych prób poradzenia sobie z nierozwiązywalnymi zadaniami z fazy treningowej
- syndrom bezradności intelektualnej – gdy intensywne wysiłki mające na celu zrozumienie czegoś, nie przynoszą rezultatów
- koło zachowań społecznych – oś wspólnotowości i oś sprawczości
- oś wspólnotowości – reguła podobieństwa
- oś sprawczości – reguła komplementarności, czyli dopełniania – uzupełniające się pozycje ciała – jeden się nadyma, drugi kurczy, kto kogo
- poznanie i zrozumienie
- Cacioppo i Petty – potrzeba poznania; osoby o słabiej potrzebie poznania są niechętne przemyślanemu przetwarzaniu informacji i wolą swoje sądy przejmować od innych lub formułować na podstawie powierzchownego bądź intuicyjnego przetwarzania informacji; silna potrzeba poznania sprzyja angażowaniu się w zadania wymagające myślenia, takie osoby dbają o poprawności i obiektywizm swoich wniosków i skłonne są wkładać wiele wysiłku w samodzielne pozyskiwanie informacji, które taką poprawność umożliwiają
- potrzeba domknięcia poznawczego – pragnienie, by jak najszybciej mieć za sobą przetwarzanie informacji i dojść nawet do pochopnych wniosków, byle szybko
- potrzeba ta nie jest tylko kwestią indywidualną, ma różne źródła;
- stan umysłu – zmęczenie, znudzenie, dystrakcja, nacisk czasowy
- bilans zysków i strat – z domknięcia, z braku domknięcia + zyski z trafności sądów
- osobowość – potrzeba domknięcia, potrzeba struktury, słaba potrzeba poznawania
- i prowadzi do skutków w zakresie:
- chwytania informacji – skrócenie czasu przetwarzania informacji, zwiększenie subiektywnej pewności wniosków, efekt pierwszeństwa, efekt asymilacji, uleganie stereotypom, wykorzystywanie heurystyk
- zamrożenie przekonań – preferowanie opinii społecznie podzielanych, odrzucanie osób o odmiennych poglądach, preferowanie stałości i zgodności wewnętrznej
- pospieszne chwytanie informacji – opieranie sądów i decyzji na wcześnie pojawiających się danych kosztem tych, które pojawiają się później;
- efekt pierwszeństwa – opinia oparta na początkowych informacjach o spostrzeganej osobie
- efekt asymilacji – podciąganie przetwarzanych danych do jakiejś już zaktywizowanej informacji
- zamrożenie przekonań – podtrzymywanie raz uzyskanego domknięcia, skłonność do przejmowania przekonań podzielanych przez większość, rzadziej atakowanych w przyszłości; ujmowanie przekonań w kategoriach abstrakcyjnych, a nie konkretnych
- potrzeba sensu
- Heine, Travis, Proulx, Vohs – MODEL UTRZYMYWANIA ZNACZENIA – dążenie do poczucia sensu jest ogólnym motywem leżącym u podstaw wielu ludzkich zachowań; wzbudzony pojawieniem się bezsensu, anomalii
- Piaget: dwa sposoby na anomalię: akomodacja – zmiana struktury wiedzy w taki sposób, by dopasować ją do nowej informacji; asymilacja – podciągnięcie informacji sprzecznej z oczekiwaniami do tych ostatnich
- płynna kompensacja – utrata sensu w jednej dziedzinie natychmiast wywołuje jego przyrost w innej
- fałszywa atrybucja pobudzenia – badanie z podmianą osoby i pigułką
- status i samoocena
- nbadane głównie w kulturach indywidualistycznych
- obronny wzorzec atrybucji – co dobre to ja, co złe to inni
- relacje między motywami społecznymi
Maslow i pięć szczebli potrzeb: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależność i miłość, szacunek i dowartościowanie, samourzeczywistnienie/samorealizacja
William Swann: zestawienie motywu trafnego poznania samego siebie z motywem samooceny – u osób o wysokiej samoocenie oba motywy pozostają zgodne, o niskiej – informacje negatywne na własny temat są zgodne z motywem poznania, sprzeczne z motywem samooceny
- problem kalibracji – wyrównania siły motywów
- punktowcy vs. przedziałowcy – nastawienie na poziom wykonania vs. na samo wykonywanie czynności
- zastępowalność motywów
- motywy społeczne vs. biologiczne; biologiczne zaspokojone tylko obiektywnymi stanami rzeczy, społeczne – zmiany czysto subiektywne
- zasada bezwiednej i bezwysiłkowej płynnej kompensacji obowiązuje nie tylko wewnątrz jakiegoś motywu, ale i pomiędzy różnymi motywami
- największe zagrożenie dla poczucia sensu – uświadomienie sobie własnej śmierci, nasila realizację każdego z czterech motywów społecznych
Rozdz. 3. POZNANIE SPOŁECZNE
- świat społeczny – świat interpretowany
- schemat poznawczy jako podstawowy element wiedzy o świecie – organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób lub obiektów; wiedza uogólniona, wyabstrahowana z jednostkowych przypadków
- uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość – rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej typowy, najlepiej spełniający schemat
- skrypt/scenariusz – umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań lub ich ciągów; typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań; czasowa organizacja scenek; struktura tak poznawcza, jak wykonawcza
- schematy cech – nie odzwierciedlają ani całych ludzi, ani całych zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności; najważniejszym przejawem cech są ludzkie zachowania
- aby jakaś struktura wiedzy mogła wpływać na przetwarzanie danych, muszą być spełnione co najmniej trzy warunki – struktura ta musi być wykształcona, zaktywizowana i stosowalna do danych przetwarzanych w tej konkretnej sytuacji
- wykształcenie schematu – zależne od kultury
- aktywizacja struktury wiedzy dochodzi do skutku dwiema drogami – charakter percepcyjny, odbodźcowy, wynikający z z zaobserwowania jakiegoś obiektu związanego z tą strukturą; charakter przedpercepcyjny – podwyższona dostępność pamięciowa jakiejś struktury już w momencie wejścia człowieka w daną sytuację, przed rozpoczęciem przetwarzania danych z zewnątrz HIGGINS
- przedpercepcyjna aktywizacja jakiegoś schematu jest tym bardziej prawdopodobna, im silniejsze jest subiektywne oczekiwanie pojawienia się w otoczeniu egzemplarzy tego schematu
- im silniej egzemplarze tego schematu powiązane są z realizacją celów i motywów podmiotu
- im krótszy czas upłynął od poprzedniego zaktywizowania schematu
- im częściej dany schemat był aktywizowany w przeszłości – skrzywienia zawodowe
- najważniejszą przyczyną w odmienności interpretowania tej samej informacji są czynniki sytuacyjne, nie osobowościowe
- procesy automatyczne vs. kontrolowane
- pierwotnie: automatyczne bez intencji podmiotu, w odpowiedzi na pewne bodźce wbrew lub mimo woli podmiotu, bezwysiłkowe, szybkie i bez wykorzystania operacyjnych zasobów umysłu; pojawia się i przebiega poza świadomością podmiotu, który nie sprawdza jego przebiegu, bo nie zdaje sobie z niego sprawy
- kontrolowane przetwarzanie informacji – pierwotnie intencjonalne, dowolne, wysiłkowe, powolne i uświadamiane sobie przez podmiot
- ale wyniki badań: te procesy nie są rozłączne, leżą raczej na jednym wymiarze, na którym można ułożyć procesy umysłowe
- o przełączaniu procesów na bardziej automatyczne lub bardziej kontrolowane decyduje motywacja podmiotu do przetwarzania informacji i optymalność warunków, w jakich ono przebiega
- prymowanie (poprzedzanie) – 1. Aktywizacja jakiejś struktury wiedzy; 2. Wykonywanie przez badanych właściwego zadania
- spostrzeganie świata społecznego
- selektywność – Simons, Chabris...
psychUW