Natura świata. Tom 5 - Krainy geograficzne.pdf

(46072 KB) Pobierz
Alaska
Ten tajemniczy i przez wiele wieków
niedostępny
pólwysep zostal odkryty
w
1741
roku
IJrzez
duńskiego żeglarza
Vitusa Jonassena Beringa,
który
wcześ­
niej
próbowal tam
doply nąć
(bezskutecznie)
już
w
1725 roku
z polecenia cara
Piotra Wielkiego. Kiedy w
1867
roku Rosja
sprzeda
wala
Sta
nom
Zjednoczo-
nym
za 7,2 miliona
dola rów I 518800 km
2
ziemi w
nieprzyjaznej
czlowiekowi
i
mroźnej
części
Ameryki Pólnocnej, wydawalo
si ę,
że
robi
św
ietny
interes.
Jednak
już
w
1896
roku, gdy odkryto zloto, okazalo
się, że
Rosja
zrobiJa
bląd, sprzedając
Amerykanom
zlotodajne tereny.
Później
okazalo
się
jeszcze,
że
Alaska
ma wiele
bogactw
naturalnych,
w tym
ropę n
aftową.
o
fa
scy
nuj
ącc
mi
ejsce
stosunkowo
nie-
dawno. bo
w
1959
roku
.
zys
kał
o
mi
ano
sa
modzieln
ej
j
ed
nostki
adm ini stracyj
nej
Sta
nów
Zjednoczo
nyc h.
L
eżąca
w pól
nocno-
-zachodni ej
cz~ści
kontyne
ntu
Ameryki
P
ó
łn
oc
­
nej
A
laska
jest 49.
(
l1
ajwi~kszy
m
)
stanem
tego
kraju. W
sk
lad
A
la
ski
wc
h
o
d
zą
pó lwysep
A
la-
ska
i liczne
wyspy
przy
brzeż n
e.
m.in.:
Aleuty,
Arc
hipelag
A
leksand ra.
Kodia
k. Nuni
vak
. Wy-
spa
Sw
i({ tcgo
WawrlyllCa.
Wyspy
Pri
by
łowa .
Jej obszar.
pi
~ć
razy
w
i,kszy
od
pow
ie
rzc
hni
Polsk i.
charakte
ryzuje
zas
ka
kuj11co
z
róż
ni
co­
wa
ny
krajobraz.
Sk
ł
adaj ą
s
i({
na ni
ego
liczne
ł
a
rlc u
c
h
y
górski e
i
ogromne
lodowce.
a
tak
że
wysok
ie
i
strome
wy
b
rlcża
fi
ordowe. aktywne
wulkany,
liczne
jeziora i
niezallli
eszkan c wy-
spy. Znaczna
część
pó
lwysp u
A
laska
to te re ny
niedos
l({pne
drogą
l
ąd ową.
c
hro ni
one
przez
su-
rowy
klima
t
i
urk t
ycz
n
ą
tun
d
r~.
Na
tym
o
lbrzy-
mim
obszar
.le.
gra
ni
czący
m
z
jednej
stron
y
z
morzami Be ringa
i
Bea ufo rt
a. a
tak
że
z
Ocea-
nem
Spokoj
nym. z
dmgicj
zaś
z
Kanad
ą,
mieszka
obec
nie
oko
ł
o
634 000
mi
eszka
r
iców. w
tym
praw
ie
90 000
potomków
p
ie rwszyc
h
przyby-
szów:
Eskim
osów.
India
n
i
Ale
utów.
Naj
dal
ej
wys
uni
ę
t
y
m
na
p
ó
łn
oc
punkte
m
A
las ki
jest
p
rzy
l
ąd e
k
Barrow.
To
w
ła
ś
ni
e
sl'-ld
w
1928
ro
ku
George
Hube rt
Wilk ill
s
wys
l<lrtowa
l
do
p
ie
rw
-
szego
lotu nad
biegun
pó ln
oc
ny.
Jednym
z
mie
szkańcó w
przybrzeżnych
miała
wód
jest
wydra
morska,
która
niema-
Iy
wplyw
na
odkrycie
Alaski
dla
zachod-
niego
św
i
ata.
Futra tych
zwierząt
były
tak
cenne,
że
w
XVII
wieku
Rosjanie
zapu-
szcza
li
się
coraz
dalej na
wschód,
sz
ukając
nowych miejsc do
pol
owań
,
aż
dotarli na
A
l
as
k
ę. Zw
i
erzę
ta
te
zos
tały
wtedy
praw ie
wytrzebione. Na
szczęście,
dzięki
oc
hronie
w
ostatnich
latach
populacja
wydr
mor-
skich stale
s
ię
powiększa.
Williama. Nic
sposób
kilometrów
w
ju
ż
d
o
t
rzeć
od
stron
y
mo-
s
i
~ k
ilk
a
naśc i
e
rla
do
czo
ł
a
lodowca.
który
cofn ą
l
g
l
ąb
l
ąd u.
T
trów
roczni
c
na
p
ó
łn
ocy.
do 1500 mil
imetrów
na
po
łudniu
i
4000
milime
trów na
po
ludn
io·
wych
stokach
gór.
Latem
za
ko
lem
podbieguno-
wym
dwudz ies toczterogodzinn
y
dzie
r po la rny
i
um
o
żli
w
i
a
re
ge
n
c
ra
cj~
przyrody i
za chęc
a
tury-
stów
do odw
ied
zeni a ll
iedosli{lmych
zak ąt ków
cec
h,!
uk
szlaltowan
ia
po-
w
ierzc
hni
A
laski
jest
rów
n
o
l
eż
nik
owy
prlcb
ieg
ł
aTlc
u
c
h
ów
górski c
h.
oddzielonyc
h
od
s
ieb ie
roz
l
eg
ł
y
mi
do
li
na m
i rzek. m
.in .
Jukon
czy
Ku-
skokw
im.
To
w
ł
aś
ni
e
tu
z
najduje
s
i
~
n
ajwyższe
C
hara kt
e
rys
t
ycz
ną
Klimat
A
laska
leży
w dwóc
h
s
t
rcł[Jc
h
kli
ma tycz-
nych.
Jej
połud
ni
owa
cz~ść
to granica
stre
ry
umia rkowanej.
c
hł
odn ej
i
w
ilgotnej
(mo rs ki
ej).
Na
pó
ł
nocy
roz p
ośc
i
e
ra
s
i
~
obszar
klim
atu oko-
ł
ob
i
egunowego
.
sub
po
la
rn
ego
i po la rnego.
z
tempcratu
rą
spad
ającą po ni
żej
-
40°e. Srcdni a
tempera tu
ra d
la
A
laski
10
-
30°C
z
im
ą,
w stycz-
ni
u.
a
latcm.
w
lipc u. 10°C.
I
nt
e
n
syw
n
ość
opa-
dów
jest
ba
rdzo
z
róż
ni
cow
an
a
.
od 100
milirne-
McKinley
to
dla
him
al:.l
isłów
kolejny
eta
p
w
zdobywaniu
korony Ziemi, wcale
nie
najł,l­
twiejszy, z
powodu
nieprz
yj<łzn)'
ch
czlowickowi warunków atmosferycznych
sta
nu
.
J
es
i
c
n
ią w
i
e
lk
ą a
trak
cj ą
j
es
l
zorza polar-
na. która
ze
wzg
l
~
du
na
bli
s
k
ość
b
icguna
ma-
gnetycznego jest
tut
aj
wyjątk owo
pi
ęk
n
a
.
Efekt
cieplamiany
dotkn
ął
jednak
ta
k
że
Ala-
s
k
~
.
W
c
i
ągu
ostatnic
h
30
tat
klimat
oc
i
cp
lił
siC(
tu
prawic
o 3°e.
W dn.gim
co
do
w
i
e
l
k
ośc i mi
eśc
i
e
Alaski.
Fa
irba
nk
sie,
j
eszcze 30
lat
temu tempera-
tura 25°C
u
t
rzy
m
yw
ał
a
si({ ;w
lc-
dwie prlez tydzie rl
w
roku, dzis iaj
j
u
ż
t
rą
razy
dlu
żcj
.
Dramatycz-
niej
sze
konsekwencje
zmiany
kli-
matu
m
oż
na
zao
bse rwować
pod-
czas wypraw
na lodow iec
Kolum-
bia. który
jcszczc 18 lat tcmu
wy-
s
ta
w
ał
na
wyso
k
ość
70
metrów
nad
wodami
C
i
eś
nin
y
K
s
i
ęc
i
a
pas mo
górskie A
mcly ki
Pó łno
c
n
ej
-
A
laska
(A
laska Range),
zbudowane z
granitów
i
skal
osadowyc
h. Jest
ono
naj
dal
ej
wys uni
ę
t
ą
na
pó
l-
noc
cz~śc
i
ą
Kord
ylie
rów.
c
i
ąg
nącą
s
iC(
praw
ic
lODa
kilome trów. W tym
łaricu
c
hu
gó
rs kim
znajduj e
s
i
ę
m~ w
yższy
szczyt
kontyne
ntu
-
Mc
Kinl
ey (6
194
m n.p.m
.).
Rdze nni mi
cszkmi
-
ey
A
laski
n
azy
wają
te n
szczyt
De na
li.
P
o
mi
ę
­
dzy
nim a
tundrą
j
est
prawi
e 6000
metrÓw
róż ­
ni
cy
pozio
mów,
co
sprawi
a,
że
ni
ektórzy
nazy-
w
aj
ą
Mc
Kinl
ey
n
aj
w
yższą gó
rą
świa
t
a.
Wi
ę
k­
sza
różni
c
a
wzni
esic
n
wys
t
~
puj
e
ty
lko
w
1
·lil11a-
lajac h.
Z
racji
swojego
p
o
l
oże
nia
na 63.
stopniu
sze
rok
ośc
i
geogra
fi
cznej Mc
Kinley
jest
naj-
pra
wdopodobni ej
naj
z
imni
ej
szą
gó
rą
na
Z
ie mi
,
ni
e
li
cząc
szczytów
Anta
rktydy.
Naj wyższy
szczyt
Ameryki
P
ó
łn
oc
n
ej
j
est
w
i
el
k
ą
atrak
cj ą
dl
a
turystów.
zw
i
edzaj ącyc
h
Park
N;u odowy
Denali
.
zajmujący
po
w
i
e
rlc
hni
ę
okolo
l
620000
he
kta
rów.
Naj
lepszy
w
idok
ro
zc
i
ąg
a
s
i
ę
znad
Wonde
r
La ke,
czy
li
C
udownego
Jez iora, ale
ni
estety
nie
zdar
s
i
ę
co
dz
ieli
,
po ni
eważ
góra
.la
ił
-
Na Alasce
nieprzyjazny
czło­
wiekowi klimat
nie przeszkadza
prLyrodzie,
która
potrafiła
prLy-
s
toso wać
się
do
panujących
tutaj
warunków
(::l
z
kaprysncj
pogody i
jcj
naj
wyższc
partic
ukrylc
są
zwyk
lc
w chmurach.
W
południowcj
cz~ści
Parku
Narodowego
Wr:lIlgcll-
SI. Elias,
góry Alaska
łąc7
..
1
s
i~
z
Irzcma
innymi
Imkuchmni
górskimi:
ehugaeh (najw}'.!-
szy szczyl
Mmcus Baker. 4016m
n.p. m.).
Górami
Świ~tego
Elias7...
1
(najwyższy
szczyt
Logan,
6050
lU
n.p.m.)
i Gór.:uni Wr..mgla (najwy-i.szy
szczyl
Bona.
5044
m n.p. m.).
To jcden
z
najbardziej
Ili
edos
l~p n
yeh
,
a
Z,lraZCI11
n:ljpi~kni
ejszyc
h
rejo-
nów
Alaski.
Pokrywają
go ogromnc.
rozlcgłc
lo-
dowce.
U
SIÓP
Gór
Świ~lego
Elias7
nad
z"lIoką
.a.
Alaska.
l
eży
lodowicc
Malaspina.
o pow
ierLchni
3800 km:!.
Krajobraz
lodowcowy
chroniony
jcst w rc-
zcrw:lcie
prLYrody Glacicr Bay.
I
cżącym
nad
Za-
loką
LodowcOWil
w
Górach
Świ~lego
Eliasza.
W
1980
roku
Kongrcs
Stanów Zjednoczo-
nych
uzna I
jedną
czwartą
powicrLchni
A
laski
za
obszar
chroniony,
wlączony
do
ogó
lnokrajo-
wego
systemu
parków
narodowyc h.
Erupcje
wulkanów,
Irzęsienia
s
ł
y
nie
Od czasu
do
eZ:łSU
nad
Gónuni
Wrangla unosi
s
i
ę
d~'
m
.
To
znak,
że
uakt)'w.
nil
się
jeden
1.
wulk:tnów
Q
ziemi
Obs7...
1ry górskie
Slnnu
Alaska
10
rejony ak-
tywne
sejsmicznie.
Wiel
c
szczylów
jest
czynny-
mi lub
wyga
s
ł
y
mi
wu
lkanami.
Jednym
z
najnk-
tywniejszych wulknnów
nic tylko
Alaski, ale
takżc
Ameryki
Pó łnoc nej
jest wulknn
P:lvlof
(27
14 m
n.p.m.),
z
mtidlljący
s
i~
w pollldniowo-z..1chodniej
cz~sc
i
półwys pu
A
lnska,
w Górach
A
leuckich.
\V górach
Iych
wznos
i
się
inny
czynny
wulknn
-
Ilimnna
(3053
lU
n.p.m.),
Z
surowymi
prawami
natury
tych
ziem
prl.}'szlo
si~
zmicrzyć
w 1964 ro-
ku
mics7.k:ukol11
nnjwi~kszcgo
miastn
SIanu
Alas
ka.
Anchomge,
które
zoslalo zniszczone
w
wyniku
kal:lstrofillnego
t
rzęs
i
enia
ziemi .
Flora
i fauna
Prl.yroda Alaski wy·
daje
s
i
~
nielkni~ta
zdo-
.Q.
Q
ce
I
ys
iącc
kilometrów bri-
bu
.
stada
losi
i wllwhy wil-
ków.
Widok
ogro
mncgo
gri
zz
ly nic
jcsl
rLadkością.
W wysokich górach znala-
7
da
wimll1ki
do
życia
owca
...
dall:1. a
wyb
rzeżu
żyje
ogro
nllla
liczba
pwctwa.
a
tak
żc
wieloryby.
de
lfiny.
lwy
morskie
i
najwi~k
s
i
drapieżcy
occanów. czyli
orki
.
Rybitwy
co
roku
po-
k
o
nują
50
I
ys
i~c
y
ki
lome-
trów.
w~drujilc
mi~d
zy
dwollla biegunami
.
Slynnymi
zwierL~
I:u1\i
Alaski
S'l
wilki
toki
at
z
Narodowego
I)arku
DCl1uli.
Co
roku
kilka
ty-
s
i~cy
turySIÓw
prLyjeżd
ż,1
lu. aby
podp:ilrywuć
życ
i
c
tych
drapieżców.
Od
:lrktyczncj, pokrylej
tundrą
pól nocy. prLcz
brlow:ll:}
taj
g~
cz~sc
i
srodkowej.
il Ż
do bujnych
lasów
wybrLeżn
Ocennu Spokojnego
rozciąga
s
i
~
pr.:l\vie
niezmnieszkany
prl.cz
ludzi
obszm.
Działalność człowieka
Amerykańskie
k:łribu
i
grizzly
św
ietnie
Picrwsza droga
l
ącząca
Aln
sk~
ze
Stilllilmi
Zjednoczon)'1ui
powstnla
dopicro
podC7 1S
II
woj-
..
ny
swialowcj .
Do dzi
siaj
dróg
w
tylll
stani
c
jest
bardzo niewiele. a
wię
k
szość
z nich.
zw
ła
szczn
na pól nocy regionu. nic
jest
utwurdzona
.
Nic·
wielka
g~
s
ł
OŚć
zaludnienia wynika
z
warunków
klim:ltycznych i uksztalt
owa
nia
krajobrazu.
\Vi~k
szosć
ludzi
zamicszku-
jącyc
h
Ala
s
k~
żyje
w
mia-
Sl:lch,
m.in.: Juneau
(stolica
stanu
Alaska),
Fairbanksic,
a
najwi
~ccj
-
w
Anchorage.
Podobnc
do
innych
amcry-
kaliskich
mctropolii
Ancho-
mge
siało s
i
~
Ce
nlnlll1 hand-
d:lj:}
sob
ie
radę'"
suro-
wym
klil11:łcie
Alaski.
Knribu
Ilokon uj
e setki
kilometrów w I)Oszukiwaniu
ł)Ożpvienia,
a
gri7.7.ly
pOlrafi doskonale
pływać
Poraża
bogactwem
i
nic-
Na
tym Imdnym do
życia
dla
cz
ł
ow
i
eka
tercnic
wys
l
~pują
w
swoim
nmu-
mlnym
srodowisku
licznc g<uunki
zwierLąt
i ros-
lin.
gdzie ind
ziej
uznane
Zi!
zagrożone
wymar-
cicm.
Ka
żdego
lilia
moż
na
tu
s
potka
ć
pokonują-
byczmlli
cywilizacji.
s
knżon
y
m pi
~k
nem
.
lowym.
tmnsporlowym i prLcmyslo\\'ym A
ln-
ski.
a
lak
że
ważnym
osrodkicl1l
sponó\\'
zimo-
wych
.
Anchoragc
le
ży
na
wysokosci
10
melrów
n.p.m
.. co
spmwi;l,
ŻC
otaczające
miaslo góry
wraz
z
lodowca mi
wydają
s
i~
jeszcze
wyższe
.
niż
Sil
w
rl.eez)'wistosc
i.
\V
Anchor::lge
znajduje
s
i
~
~'Iu
zc
um
Historii
i
SZluk i. Zrckonstruowano
lU drog« pierwszych
ludzi.
klórLy dotarli
nil
Ala
s
k~
mostem
lądowy m
.
ł
ączącYIll
40 000
lat
temu
Al11cryk
~
z
A
zją .
\V
hi
storii
Al:lski
ważną
ro
l
~
odegm
lo
min-
SIO
S
itkn
.
leż'lce
na
Wyspie Baranowa.
Zosta
ło
ono
założo
n
e
w
1799 roku
(jako
fon
)
prLcz ro-
syj skiego
gubcm:nora Alask
i
Aleksandra A.
Bil-
TOmowa
.
'a
po
cząlku
XIX
wieku
Sitkn
by
ła
g
ł
ówny
m
osrodkicm
hnndl
owym
w
pólnocnej
c
z~ sci
Oceanu Spokojnego.
Pod
konicc
lego
stulecia
o
dk
ry
ła
na
Alnsce bogiue
z
łoża
zlota
(Klondike).
co
gwałtownic prl.y
s
pi
eszy
ł
o
roz-
wój
osadn
ictwu.
Odkrycie w
1957 roku
jednego
z
najwi~k
szych
z
ł
óż
ropy
nartowej
na
swiecie
dostaleczn
ie pokaza lo.
że
rl.'ld
Sla
nów
Zjed
no-
czonyc
h
zrobi
l
na
ITllllsakcji
z
Rosjq
interes
stu-
lec ia.
Dzis
iaj
bogactwa mllurnlne
Alaski
to
nic
tylko
ropa
.
ale
tak
że
gnz
zielllny.
plalyna
.
nidy
miedzi. cyny.
niklu i UTOUlU.
Od
2.
polowy XX wie-
ku rLqd
Sw
nów
Zjednoczonych
SI:Jra
s
i
~
prowa-
d
z
i
ć
na
Alasce
po
lit
y
k~
wspicraj'Wil
mniejszo-
sc
i
etniczne.
klóre
nic
skorl.ystaly
dotychczns
z
bOgilctw tego
stanu.
Pomoc
olrLymali
mi
~dzy
innymi
Eskimosi. AJcuci oraz
Indianie.
\V
1971
ro-
ku
83
000
rdzennych mieszk:u1ców
Alaski na-
był
o
pmwo do 178 000 km:!
ziemi
(ponad
polowa
powierLcll1li Polski).
Zainwestowa
li
oni glów-
nic
w
prl.cmysl drl.ewny.
rybo
łóws t
wo
. h
odo\\'l~
reniferów. gómictwo i
hOlcl:JTSIWO.
Konccmy
nnrtowe
Z;I
wydobycic
ropy na ich
ziemi
i
Zil
ru-
roci.tg. który jil prl.ccina. placq od ki
lku
do
kil-
kunastu Iys
i«cy
dolarów
rocznic
na
jednego
l1l
icszkallca.
Z
j
eszcze
wi~kszą
detenninacją
Siany
Zjed-
noczone
Will cz;l
z z;lIlieczyszcz;lI1icm
lego
-
dziewiczego jeszcze miejscilmi
-
region
u
sw
in-
la
.
W
1997
roku
Im
koncem
nartowy.
klórego
tnnkowiec
spowodowal
bła
st ror~ eko
l
ogicz
ną
u
w
ybrLeży
Al:lski.
nnlożo na
zos
ł:lla
rekordowil
grzywna
w
wysokosc i
5
miliardów dolnrów.
Dzi~ki
takiej polityce
Alaska
10
dzisi:lj
TiU
dla
posz ukujących
cudów pr
.l)'rody
tUI)'stów.
~ Powst:łle
z nagromadzonego
i
IU-lekry-
stalizowanego
śniegu
lodowce
SIl
w
sl:l
ł
ym,
powolnym ruchu
Alpy
góry Europy.
Ich
dlugość
wynosi
1200
kilometrów,
a
szerokość
150-260
kilometrów.
Polożone są
w Europie Zachodniej.
Ci'lgn'l
się wygiętym
ku
pól nocne-
mu
zachodowi
lukiem
od Zatoki
Genueńskiej
po
Malą
izinę Wę­
gierską.
Na
pól nocnym
wschodzie
Dunaj
(kolo Wied
nia)
oddziela Alpy
od
Karpat.
'a
poludniowym
wschodzie
przelęcz
Podbrdo
leż'lca
na
zachód od Lublany oddziela
je
od Gór Dynarskich.
Najwyższy
m
szczytem zarówno Alp, jak
i
Euro-
py jest
Mont
Blanc
(4807
m n.p.m.).
lpy
d
z
i
elą
si«
na dwic
g
ł
ów
n
e cz«śc
i
:
Al-
py
Zachodn
ie
i
A
lpy
Wschodnie.
A
lpy
Zachodnie
Sil
wy;;.5zc.
:1
jednocześ
ni
e
w~j..szc.
Skladajq
s
i
ę
z
dwóch pasów. Wy'i..szy
pas
wcwll«lr,my
zbudowany
jcsl ze
skal
krysta-
licznych.
N
:llcżq
do ni
ego
Alpy:
Liguryjskie.
Nadmorsk
ie.
Kotyjskic.
Graick
ic.
l'cllniilsk
ic.
Lcpontyilsk ic.
I3cmcIlskic.
Gla
mctlskic
i
masyw
~'l
onl
Blanc.
P,I5
zcwll«lr..:ny
zwany
Prca
lpami
tWOI7"l
sk
aly
osadowe.
\V
jego
s
k
ł
ad
wc
h
odzą
m.in.
A
lpy
Prowansal
skie.
a
tak
że
cZ«Ść
Alp:
Dcllin<lckich.
Saba
udzkich
i
FI)'bul"Skich.
Alpy
Wschodnie
są
n
iższe
i
szersze.
N.U-
wyl.szym
szczytem
jest
I)iz
I3
cmin:1
(4049
m
n.p.m.). Pas pólnocny
(Pólnoc
ne
Alpy Wapien-
ne)
zbudowa
ny
jesl
ze ska
l
oS:ldowyc
h.
Twor q
l
go
pasnm
Alp:
Lcchtalsk ich.
Algawskich.
Ty-
ro
lsko-Bawa
rsk
ich.
Salzbu
rsk
ich. Dolno:lu-
stri:lckich
i
Wapicnnych.
P:IS
ś
rodkowy
(A
lpy
Centralne) zbudowany
jest
glównie ze
~
kal
kry-
sta
licznych.
W
jego
sklad
wc
h
od
zą
Alpy:
Re-
tyc
kie.
NOI)'ck
ic.
Kitzblihclskie.
Wysokie Tau-
I)'
i isk
ie Taury.
PolllClniowy
pas
(IJoludniowe
Alpy
W:lpicnne)
zbudowany
jcst ze
skalosado-
wych.
Są
toA
lpy: Bcrgmnskic.
Gai
Italsk ie.
Knr-
nick
ie.
S:lwil\skie.
Julij
skie.
Kmnwanki.
Kn-
mnickie
i
DolmnilY.
Gran
ica
po mi
~
d
zy
Alp:lmi
Z:lchodnillli
:J
Alpnmi
Wschod nimi
bicgn
ie po-
pn~ecz
n
y
m
obniżeniem
od
Jeziora
13odellskie-
go.
dolillil
górnego
Renu. przch;c7.i1
Spliigcn
(n:l
wys. 2113
m n.p.m.). prl
ez
do
lin
~
San
Giaco-
mo.
do jeziora
Como.
Alpy
to
najwyższe
c>
\V
Allllleh
występuje
rlcibll wyso-
kogórsk:1
ZWIIII:I
:llpejsk:h któnl Chll-
rakteryzujc
się
m.in.
ostrymi
szczyt
11-
mi i
graniami
go
Bemarda
i
Simplon.
W Alpach
()cn-
nillskich
znajdltic si«
ponad
20
szczytów
prl.ckmczajqcyc h
4000
mctrów n.p.m.
Najwyższe
z
nich to: Dufour
(4634
m
n.p.m.). Dom
(4545
m n.p.m.).
Weisshom
(4505
m n.p.m.)
i
Mattcrhom
(4478
m n.p.m.).AI-
py
Pennillskic
reprczenllti'l
r'loCŻ~
wysokogórsko'
z
wieloma
lodowcami.
Na
tcry torium Wioch i
Fmncji
leż;,
Alpy
mlmorskie.
Najwyższy
m
szczYlcm
jesl Mer-
ca
ntour
(3297
m n.p.m.). Przyroda
Alp
Nadmor-
skich
chron
iona
jest w
Parku arodowym
Mer-
C:lIl1our
po
slronie
fmncuskicj
i
(Jarku
Kmjobm·
wwym
Argenlera
po
slronie
w
ł
osk
i
ej
.
W
strcfic
prl.y brl.eż
n
cj
l
eży
Nieca.
Równolegle
do
wybrl.cży
Morla Liguryjskie-
go ci;U;n:,
sil,(
Alpy
Liguryjskie. b<;:dqce
ez~
śc
i
:,
Alp
Nmltnorsk
ieh.
Ich
naj
wyższy
szczyt
-
M4Ir-
guareis.
wznosi
sic.;
1\41
wys okość
265
1
mctrów
n.p.m.
Micjscami
wystc.;
puje
rlc
żb'l
kmsow;l.
:l w
wy;i.szych
pani'lch poloclowcow.1.
Po łudni
o
­
we
sloki
pomst.l
ros
iinność
śródz
i
e
llln
om orska .
Alpy
Graiekic
po
lożonc
sq
na
obs;wrlc
Francj
i
i
Wioch.
Wys
t
~puje
tu
kilka
masywów
o
typowej
r'locż
bic
alpejskicj.
Najwyi.sz)'111
szczylC
jesl
Ill
Gr.m
p.tradi
so
(406
1 mll.p.m.). Wschodni.,
cz~ść
pasma
obcjnutic
Park
I
anxlowy
Gran
()aradiso
wc
Włoszech.
:J
za
c
hodn
i
ą
Park
Narodowy
VmlO-
ise
wc
Fr.mcji. Alpy
Graickic
Sil
w;l
żn
ym
regio-
nem
turystycznym. Glównc
oś
rcxlki
to
Tigncs.
V:II
d'l
serc
wc
Fr.Jllcj
i
i
Ccrcsolc
RC4l le
wc
WIoszech.
inn
e znane .t1pin
istom szczyly:
Ale
lschhorn
(4
195
m
n.p.m.), Jungfmu
(415 8
m n.p.m.),
Monch
(4049
m n.p.m.) i
Eigcr (3970
m
n.p.m.),
którcgo
pólnoc na
śc
iana nal
eży
do najtmdniej-
szych
dróg
wspinaczkowych
ś
wiaw
.
Alpy Ber-
nCllski
e
s
ą
silnie
zlodowacone.
W pasmie
tym
znajduj
e
siC(
n:tiwiC(kszy lodowiec
Alp
-
Alctsch
(dl.
24.7
km,
pow.
86,8
km'
).
A
:ld
Jcziorcm
Genewskim
l
eżą
Alpy
Sa-
baudzki..:.
które
s
klndaj
ą
si«
z
wielu
111:1SyWów,
oddz
iel
onych od
siebic
dolinami
rl.ck.
Wyst~­
pujc
lU
rl.eżba
krasowa i polodoweow:J.
Obs.mr
gór
w
wi~k
szoś
c
i
pokryty jest lascm.
Alpy
l3awlIrskie
polożone
S11
na pograniczu
Nicmicc
i
Austrii.
l
a
jwy7..5zym
szczytem
jest
Zugspitzc
(2963
In
lI.p.I1\.).
Alpy
Salzburskie
leż"
w
I\u
strii
i w
iCl1lczech.
Wys t
~
pujq
w
nich
liczne
bardzo
gl~bokie
jaski ni
e.
N'lj-
w)'żs7ym
szczy
tcm jesl
Da
chslcin
(2995
m
n.p.m.).
Alpy
DolllO'llIslriack ie
znajdujq
s
i
~
na
tercnie
Austrii.
Zbudowane
s
ą
z
wapicni. Wy-
sumuje
tu kilka
grup górskich.
N
aj
wyższy
m
szezYlcm
jest
Hochtor
(2372
111
n.p.I11.).
wzno·
SZ:lcy si«
Alp<lch
Ennswlskieh. Alpy
Retyc kie
l
eżą
na terytorium
Szwnjcarii.
Włoch
i Austrii.
Cec
hują
si<;:
r'loc
ż
bą alpcj
s
ką
i
silnym
zlodow,l-
cenic
l1l.
Ich prlyroda
chroniona
jest
w
kilku
parkach
narodowych.
Najwy7.5zym
szczytem
jest
Piz Bernina
.
Alpy
Julijskie
n
'll eż"
do
Slo-
wcnii i
WIocII.
Zbudowanc
są
glówllic
z
wapie-
ni: na
ic
h tcrcni
e
ro
zwini~tc s
ą
zjawiska
kr.Jso-
wc.
N
ajw
yższa CZ«SĆ
-
mnsyw
Tri
glav z
naj-
wyższy
m
szczytcm
Triglav
(2863
111
n.p.IlI.).
z
lwjduj
ący
m
s
i
~
na tcrcnie
S
łowe
nii
-
sianowi
cz~
ść
Triglnwskicgo
Parku
I
:lrodowcgo.
Ada-
mello
10
gm
pa
górsk"l w
Alpach Wschodnic
h
n:l
terYloriu
m Wioc h.
Nnjwy7.5zymi szczytami
S'l
Prcs:lllclla
(3556
111
n.p.m.)
i
AdamclIo (3554
111
n.p.m.).
Dolomity
również
znajduj" sic.;
wc
Wio·
szcch.
Zbudow:llle
s
ą
glównie
z
dolomitów i
wa-
pieni triasowych.
N.tiwyższy
szczyt
to
Manno-
lada
(3342
lit
lI.p.m.). Do
charaktcrystycznych
p:lrtie Alp
s:}
silnie zlodownconc,
:1
lodowcc
zajmuj:}
duży
procent ich po·
wierzchni
(:J
\Vyżsle
WIlżniejsze
L
eżący
paSI1l:1
i
mllSywy alpejskie
na pogmniczu
fr.lIlcusko-wlosko-
-szw:ljcarskim masyw
MOllt
Blanc
zbudowany
jest
g
łówni
e
ze
ska
l
krystalicznych.
Pok
rywają
go
liczne
lodowce.
Najwi«kszym
z
Ilid\
jesl
Mer de
GI'lcc
(dl.
12
km.
pow.
33
km
2).
Od
kOllca
XIX wieku
zachodzi stopniowy
proces
cof:lIli:l
s
i~
(tzw.
regresja)
czo
l:1lodowca.
Lodo-
wiec
s
pł
yw
a
do
dol iny
Chamonix
.
a
wysoko-
śc
i
4347
metrów n.p.m.
znajduj e
si«
obscrwato-
riulll mcteorologiczne
i
astronomicznc.
W
ma-
sywie Mont
Blanc
l
eży
szczyt
Mont
131'lIlc.
Z:l
Iliti
l>ot
~żniej sze
pasmo
alpejskic
uważane
sąAlpy
Pcnnillskie
po
lożone
na terytorium Wioch
i
Szwajc:lrii.
mi~dzy prlcłc.;cz:uni
Wiclk,!
Swi<;:
tc-
W
Szw:ljcarii
l
eż'
lAlpy
Ber-
Ilellskie.
N
ajw
yższy
m
szczytem
jcst
Finstcraarh
orn
(4274
In
n.p.m.). Ponad lo
znajdujq siC(
tu
c>
Znanym
masywem
gór-
skim
Alp
s:!
Dolomity,
(lotoio--
ne
głównie
11:1
tercnic
Wioch.
CłJ:lnl
kterystycz ne
s:!
dla nich
zbudow:mc
1.
dolomitów i
W:l-
Ilie ni
triasowych pOSl:lrpane
grllll
ie,
turnic
i
baszty
sk:dnc
form
rleźby
za
licz,]
s
iQ
poszarpane granie i tur-
nic.
baszty
skalne. strome stoki
i
g
ł
~bokie
doli-
ny. Pasmo
górskie
Karaw'lIlki
stanow
i natural-
ną
g
ranic~ p
O
llli
~d
zy
S
łowcni
ą
i
A
u
strią.
Naj-
wyi'.szym
szczytcmjest Grintuvcc (2558
m
n.p.m.).
Zbudow,lIlc
są
z
w;lpien
i
i piaskowców.
BudOW:ł
n.p. l11.
występują
lasy
świe
rkowe.
Ich
górllll
granica
pnebieg:l
na
północ
y
na
wysokości
1600-1900
111 1I.ll.m.,
:I
mi
poludniu
n:l
wysokuści
1700-
2000111
n.p.m
.
800
lU
~
Powyżej
geo
logiczn
a
A
lpy
zos
tał
y
wypiQ
trzolle
i
s
fałdo wanc
woro-
genezie alpejskiej.
Utworlone
s
ą
z
różn
orod
n
yc
h
1)'
Zim:!
w
Alpach
jesl I)onl pogodnll.
Pi
ęk­
no
knłjobnł7.U
i
wsplłlłialc
wlIrunki
nnrci:lr-
skie
przyci:tgaj:l
wielu
turys lów
trów rocznie.
Od
wyso
kośc
i
2300
me-
trów n.p.m.
pada niemal
wy
l
ączni
e ś
ni
eg.
Zima
jest
na
ogól
por.l
pogod ną
i
bardziej
such:l
ni
ż
lato.
P
rlezroczyslość
powie-
Irla.
s
ilna
insolacja
(nasłoneczni
eni
e)
i
mdiacja
powodujq
znaczne
dobowe wahan
ia
temperatury.
zw
łaszcz<l
na
stokach
poludniowych.
CZi.(stym
zjawiskiem
w Alpach
S,!
dobowe wiatry
górskie
wy wo
łan
e s
pł
y
well
i
zimnego
powietrl.a
ze
szczy-
tów
w
do liny
wieczorem
i
wznoszeniem
sii.(
1'0-
wietrl.<l
z
dol in
ku
szczytom
r.mo.
Charaktel)'-
stycznym zjawiski em
s
ą
s
ilne.
cieple wiatry
le no-
we
i
mg
ł
y.
Alpy
o
bfitują
w
wodi.(.
Zw
i
ązane
jest
to
z
du
żq
il
ością
opadów
'ltl11os
ferycznych.
gro-
madzeniem
s
i
~
ś
nicg
ów
i
lodowców
górsk
ich.
W
Alpach
bierze
swój
począ
t
c
k
wie
le
rlek
Eu-
ropy
Zachodnicj.
m.i n.:
Adygi.l.
Pad
.
Rodan
,
Ren
oraz
dopl
ywy górnego
Dunaju
(Sa
lzach.
An
iza. Inn
.
Lech. Izam)
. Szerokie
doliny
wy
-
pełniają
jeziora
po
lodowcowe.
m.in
.:
Genew
-
skie.
Bodellsk ie.
Garda. Como.
Maggiore
i
Czte-
rech
Kanto nów.
Roślinno
ść
Ro
ś
linn
ość
do
3200
mctrów
n.p.l11. Bogata
roś
linn
ość
alpejska
cechuje
si,
wystGPowanicm
licznych
endcmitów.
W
A
lpach
żyje
wicie
górsk
ich
gatunk ów
zwier
ląl.
ze ssak ów
m.i n.
ś
wistak.
koz
ica.
bie-
I..
k
oraz
bli
ski
wyg
ini
Gc
in
ko
z
iorożcc
alpejski
(
koz ioł
skalny.
Capm
ihex ibex)
:
z
ptaków m.in.
pom
llmik.
pardwa.
plochacz haln
y.
orle
ł
prl.ed-
ni
oraz endemiczny wroilczyk
alpejs ki
(
/~~'I"Iho­
c:orax
py/'r1lOc
:o/'{lx):
z
p
ł
azów
np
. endemiczna
salamandra czarn.1
(Sa/amal/dra
alra).
Pi
~
kno
alpcj
ski ej
prlyrody
chronione
jest
w
wiel
u
parkach
narodowych i rezerwatach.
Na-
l
eży
do nich m.in
.
park
narodowy
Vanoise.
Gr.m
Par.uliso. Karwendcl.
Slcl vio. Szw:ljcarski .
Guspodark
:1
L
udn
ość
z;l111ieszkujc
glówni
e
do
liny i
kot
li-
ny
ś
ródgórskie
A
lp.
W
niektól)'ch
cz~śc
ia
c
h
gór
prowadzi
s
ię
gospodarkG
l
eś
n
ą
i
wypas
zw
icr7-'l1.
W
dolnych
partiach
stoków
i dnach do
lin
lIP"'-
wia
s
i
~
oliwki
i
inne <h-lcwa
owocowe.
Prlc m
ys
ł
wydobywczy
odgrywa
n
iewielką
1'01
Rzek
i
al-
«.
pejskie
są
wykorlystywane
prlez elck
trown ie.
W
A
lpach
Gai
ltal
sk
ich
(A
ustria)
ekspl oatuje
s
i~
cynk
i
o
lów. Loka
ln
ie
wydobywa
s
i
~
w<;:giel
ka-
mienny.
bnmalny.
gralit
i
sól
killl1ienn'l-
Liczne
sq
ż
ródla
wód
minem
lnyc
h
i
cieplice.
Podstawow,!
galGziq gospodarki
na
tcrenie
Alp
jest turystyk.!.
W
A
lpach
znajduje siG
najw i
~k s7"1
na
św
i
ecie
liczb"
kolcjck
i
wyciągów
k
rlesc
łko ­
wych.
Najwy;'..szy szczyt Al
p. MOIll
l31anc.
stano-
wi jedno
z glównych centrów
alpinizlllu.
tUI)'sty-
ki
wysokogórskiej
i narciarstwa.
W
dolinach
ló...\
znane
oś
rodk
i
sportowo-tu
rystyczne.
m.
in.:
Cha-
lllonix-M
ont-Blanc
i
Val
d
'
lsi:rc
(Francja),
Cour-
mayeur
i
Aosta
(W
iochy).
Zemmtt.
Saas
Fee.
Sankt Moritz
i
Da
vos
(Szwajcaria).
skal
wulkanicznych,
osadowych i
metamorfi
cz-
nych
.
W
cZ~Sc
i
śro
dk
o
wej
Alp
wys
t
~puj ą
glównie
skaly
krystaliczne,
od
pólnocy i
południa
skal y
osadowe,
a
najbnrdzicj
ZCWI1<itrl
l1il
strcl~
tworz,l
osady
fli
szowe.
Skalom
osadowym
na
poludniu
t
owilr
lyszą
lawy
wulkani czne.
W
obr~bie
najbar-
dziej
odpomych ska
l
wys
t
~puj c
klasyczna
rlcż b"
wysokogórska
zwana
a
l
pej
s
ką.
CharakteryzlUc
s
i
~
ona
ostrymi szczytami
i
gr.miami , wysokimi
sc
ianami. kmlami.
ż
l
e
bami
polodowcowymi. wy-
peł
ni
ony
mi
twora
mi morenowymi. Pnsm<l
zbu-
dowane
z
wapien
i
i
dolomi tów
są
n
iższe.
ale
rów-
nież
pr
lyb
i
eraj
ą
ostre
ronn
y skalne.
Pasma
gór-
sk
ie
są
poprlccinane
szerokimi
i
g
l~bok im
i
doli-
nam
i.
Oprócz fonn
polodowcowych
WystęPlti ą
lo
nny
kmsu
powierl.dmiowego
i
podziemnego.
Niljni;i..szil
jest
cz~ść
Il
iszowa Alp. gdzie
prt ewa-
ża
IOOlm
łagodna.
chamkteryslyczna
dlrl
ś
redni
c
h
i niskich
gór.
W
wyższyc
h
paniach
Alp
(od 3200
m
n.p.m.)
tak
że
obecnie
zalcg;ljq
lodowce.
Klim:H
i
wody
i
zwierzęl:!
Alpy
Zachodnie
i
Alpy
Pó lnocne
l
eżą
w stre-
fie klimatu umiarkow'lI1ego.
a
Alpy
Po łudnio
we
-
w
slrefie
klimatu
podzwrotnikowego.
Tempem-
lura
obni ża
si<;:
wraz
ze
wzrostem
wysokości.
U
pod
n
óży
gór
ś
redni<l
tcmpemtu
m w styczniu
wynosi od okolo
8°C
w Alpach
Nadmor-
skich
do
okolo
-
2°C
w Alpach
Dolno'llI-
striackich.
a
w
lipcu
od
19°C
na
pólnocy
do
24°C
na
południu
. N
ajni
ższe
op:'ldy
(loka
lnie
do
500
mm)
wys
I
l(
pują
w
we-
w
n
~tr yc
h
kotlinach
Alp
Wschodni
ch.
ln
Alpy Wschodnie m.Uq
2500- 3000
mili·
metrów
opadów
roczn
ic.
<I
Alpy
Z<lchod-
nie miej
scami
nawet do 4000 milimc-
~
LIlki nlpejskic,
poro
ś
nięte
bujn:!
tnlwl},
sprzyjaj:! wyp:tsowi
bydhl
,
którego hodowln jest
w
niektórych
rc-
jon
:łch
Ali) wysoko
rozwini
ęt:ł
A
lp
ukł:lda
siG
piG
trowo
ze
wzglQ-
dl!
na
z
róż ni
cO\va
nie
klimatyczne. Do
wyso
kości
500- 800
mctrów
n.p.m.
wys
t
~
PlU'l
na pólnocy
la-
sy
li
śc
i
aste
i
mieszane
z
bukami
i
d~bami
.
Na
..
wschodzie
prlcwa7 1
roś linn
ość
Id
no-stepowa
z
lasami
d,bowymi.
CI
na
połud
niu
krl.ewy
i
drlc-
wa
gatunków
sródzicmllo
lllo
rski
ch.
Powyż ej
800
metrów
n.p.m.
ros
n
ą
lasy bukowe,
jodlowe
i
świe
rkowe.
z
udzialem modrlew ia
i
limby.
Gór-
na granica
łas
u
na
północy
prlcbiega na wysoko-
śc
i
1600-1900
metrów n.p.m
..
na
poludn
iu
na
wy-
sokoSc
i
1700-
2000
metrów n.p.l11
..
a
w
ccntrn
lncj
cz,śc
i
na
wysokości
2000- 2400
mctrów n.p.m
.
Powyżej
gómcj gr.micy
lasu
wyst,puj 'l
znroś
l
n
subalpejskie:
różanecznik
(A
lpy
Zachodnie)
i ko-
sodrzewina (A
lpy \Vschodnie).
WyLej
rozc
iąga
si,
pi
ę
tro
ł
ąk
alpejskich.
Gr.l1liC'l
wieczne-
go
ś
ni
egu
najni
żcj
l
eży
na
pólnocnych
obszamch
wewlliltl7.górskich.
IW
wyso-
k
ośc
i
ok. 2500
metrów n.p.m.. a
wy.
żcj
na poludniowych, tj
.
na
wyso kośc
i
mu
~
Pomimu
zlóż
że
l
azu
przcmysl
wydobywczy odgrywa w l)'m regio-
nie niewielk:l
rol
ę
Prlcz
Alpy
prow;ldzi
wiele
dróg
i linii
kolejo-
wych
biegnącyc
h
dol inami i
prlec inając
ych
ni
żcj
po
l
ożonc
prlclęcze
zbudowanymi
mostami
i
11II1e-
lami.
N
ajważni
ejsze
z
nich hlC7"'l
Lyon
z TlII)
'llelll.
Gcnew<;:
z
Turyncm. Bemo
z
Mediolanem.
Vaduz
z
Mediolancm.
Innsbnlck
z
WerOni!.
Salzbllpd
i
Gra;.: z
Wcnecją
i
Triestem.
NajdI1l7'iZe
tunele
_
znajduj ą
siG
pod
Montl3lanc
i
w
masywie
Świ~te­
go Gotharda
\\'
Alpach Lepontyjskich.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin