20.02.12
1. Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym.
2. Gospodarka krajowa i jej funkcje ekonomiczne, społeczne w kontekście integracji międzynarodowej.
3. Główne Formy systemów ekonomicznych w UE: regulowana gospodarka ekonomiczna, społeczna gospodarka rynkowa, gospodarka mieszana, gospodarka państw dobrobytu.
4. Ewolucja systemów ekonomicznych: zakres i kompetencje sektora publicznego, centralizacja i decentralizacja zarządzania publicznego.
5. Mikro-, mezo- i makroekonomiczne systemy w UE.
6. Polityka na rzecz wzrostu gospodarki i zatrudnienia.
7. Rozwój gospodarczy UE w kontekście procesu globalizacji.
8. Systemowe uwarunkowania wahań koniunktury roli UE i jej poszczególnych państw członkowskich w stabilizowaniu koniunktury.
1. Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym
System- jakaś określona całość składająca się ze wzajemnie powiązanych części; zbiór elementów wzajemnie powiązanych między sobą i tworzących określoną całość; powiązania systemowe: każdy element oddziałuje na inne elementy, występuje wzajemne uzależnienie, zależność wzajemna (sprzężenie zwrotne), „wszystko ze wszystkim jest wzajemnie powiązane”, każdy element ma wpływ na innych i odwrotnie, oraz ma wpływ na całość i odwrotnie.
Są systemy rzeczywiste, realne, materialne oraz abstrakcyjne, teoretyczne, nie istniejące w rzeczywistości
Powiązania międzysystemowe mają charakter obiektywny- istnieją niezależnie czy o nich wiemy i czy je akceptujemy
Podejście systemowe- metoda badawcza, polegająca na rozpatrywaniu obiektów jako systemów na ich analizę jako całości oraz różnych związków zachodzących wewnątrz niego
Analiza systemowa- cechy:
-Jest to ujmowanie opisywanych obiektów nie jako elementów niezależnych, ale jako części składowych określonej całości
-uznaniu, że system na zdolność samosterowania własnym działaniem oddziaływania na otoczenie
- badanie systemu jest niemożliwe bez uwzględnienia ogółu warunku, w jakich on działa i w ramach których istnieje
-cechy charakterystyczne całego systemu wynikają z cech jego elementów i odwrotnie cechy elementów zależą od ogólnej charakterystyki całego systemu
System, analiza systemowa- teoria systemowa, po II w. ś. Narodził się w naukach technicznych
System gospodarczy- zajmuje się gospodarką
Potrzeby wymagają dóbr o charakterze materialnych- pochodzą z przyrody, przetworzonych w procesie produkcji czynników materialnych, czynniki produkcji są ograniczone, trzeba ich używać racjonalnie i optymalnie
Działalność gospodarcza, gospodarowanie- podejmowanie decyzji, w jaki sposób wykorzystywać ograniczone czynników produkcji dla optymalnego zaspokojenia potrzeb
2 metody;
-decyzje odgórne-scentralizowane podejmowanie decyzji
-automatyczny mechanizm rynkowy- autoregulacja, każdy, którego ta działalność dotyczy, sam podejmuje decyzje co do sposobu wykorzystywania zasobów, które ma do dyspozycji, ograniczony jest przez decyzje innych podmiotów
2 sposoby regulowania działalności gospodarczej:
1. regulacja (system) odgórna, scentralizowana- nakazowo-rozdzielcza: przeważająca część decyzji dotyczących wykorzystywania dóbr ekonomicznych i decyzje wiodące zapadają na szczeblu centralnym( centra decyzyjne); centrum nakazuje działania gospodarcze i rozdziela zasoby, występuje konieczność funkcjonowania odpowiedniego aparatu biurokratycznego, potrzebna administracja; system kosztowny, bo trzeba tą administrację utrzymywać; okazuje się często nieefektywny w podejmowaniu decyzji( centra decyzyjne nie orientują się zbyt dobrze o potrzebach, wiedza o rzeczywistości może być fałszywa, niepełna, nie gwarantuje optymalnych decyzji; obecnie nie jest zbyt eksponowany, swoje apogeum miał w ustroju komunistycznym,
2. regulacja zdecentralizowana, oddolna- system rynkowy: samodzielne podejmowanie decyzji przez zainteresowane podmioty, podmiot suwerennie działający w ramach ogólnie działającego prawa, opisany przez Adama Smitha; prywatne podmioty realizują egoistyczne interesy, które służą dobru publicznemu, system rynkowy ma przewagę na nakazowo-rozdzielczym pod względem efektywności
27.12.12
Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym.
Formy regulacji formy działania gospodarczego :
- autoregulacja-rynkowa -centralna odgórna-instytucje centralne
Podstawowe cechy systemów ekonomicznych:
1.forma własności (w sensie ekon.) kapitału
A) własność prywatna- indywidualna lub zbiorowa; ma tendencje do wyższej efektywności ekonomicznej (stosunek efektów do nakładów) od publicznej- bezpośredni związek między efektami a interesami właściciela
b)własność publiczna- związek między efektami danego podmiotu a interesami właściciela trudny do rozpoznania
2. mechanizm funkcjonowania
a) scentralizowana- wszystkie ważne decyzje zapadają na szczeblu centralnym; podmioty nie czują związku między swoją działalnością sytuacją materialną, byle wykonać plan: centrum nie jest bezpośrednio zaangażowane, by podejmować trafne decyzje
b)zdecentralizowana- podmioty mają samodzielność w podejmowaniu decyzji; centrum tylko strategiczne decyzje (np. opodatkowanie); pod względem ekonomicznym jest bardziej efektywny, bo występuje związek między efektami a interesami podmiotu; jeśli podejmie nietrafne decyzje grozi mu bankructwo
Ad.1 własność – kategoria ekonomiczna- stosunek między ludźmi powstały w związku z faktycznym korzystaniem z danego przedmiotu własności, czyli w sensie ekonomicznym właścicielem jest osoba korzystająca z tego przedmiotu, nie musi mieć prawnego tytułu własności ,korzystanie z własności polega na, np. :wykorzystywaniu bezpośrednio dla zaspokojenia własnych potrzeb, swobodnym dysponowaniem, decydowanie o zamianie funkcji danego przedmiotu
Teoretyczne 4 modele systemów ekonomicznych:
1. oparty na własności prywatnej, zdecentralizowany- kapitalistyczna gospodarka rynkowa- najwyższa możliwość najwyższej efektywności ekonomicznej
2. własność publiczna, scentralizowany- system nakazowo rozdzielczy, system gospodarki planowej, charakterystyczny dla realnego socjalizmu , niska efektywność ekonomiczna, był argumentem rozstrzygającym upadek tego sytemu, np. w Polsce
3.własnoć prywatna, scentralizowane funkcjonowanie- kłóci się istota własności prywatnej, wewnętrznie rozkojarzony, ale w pewnych sytuacjach może zaistnieć; właściciele nie podejmują istotnych decyzji, centrum narzuca cele- w warunkach przymusu, np. III Rzesza, Korea Płd.
4.własnośc publiczna, regulowanie zdecentralizowane- tzw. Socjalizm rynkowy, nie ma pełnej zgodności, w długim okresie nie może występować, nie można konkurować samemu ze sobą, III droga, np. była Jugosławia, łagodzi negatywne konsekwencje gospodarki rynkowej
1 i 2sprawdzone, 2-nieefektywny; w UE wszystkie państwa kapitalizm rynkowy
Własność prywatna w UE-nie stanowi 100%, ale nie mniej niż 50%
Decentralizacja- w rożnym stopniu
Systemy ekonomiczne różnią się:
*skalą prowadzonej działalności;
Największa: pod względem produkcji USA, pod względem terytorium Rosja, pod względem ludności: Chiny; największe pod każdym względem Stolica Apostolska
UE-największy pod względem: produkcji i ludności: Niemcy, terytorium: Francja; najmniejsze pod każdym względem: Malta
W terytoriach mniejszych niż jedno państwo mogą funkcjonować regionalne systemy gospodarcze, np. niemieckie landy mają dużą autonomię, Polska na szczeblu województw też się różni; Włochy: Północ I Południe
*wg poziomu ich rozwoju: wysokorozwinięte, średnio i słabo;
W UE najwyżej PKB wg parytetu na 1 osobę: Luksemburg- ok. 300% średniej unijnej, Polska- 60% średniej unijne, Bułgaria-0%średniej unijnej
*wg stosunków gospodarczych z otoczeniem
Całkowicie zamkniętych nie ma, najsłabiej otwarty- Korea Płd., wszystkie w UE otwarte, ale na różnym poziomie
Udział obrotu handlu zagranicznego w PKB: Polska słabo otwarty 35-38%; kraje Beneluxu b. otwarte
*wg charakteru struktury gosp.;
Im kraj wyżej rozwinięty, tym jest mniejszy udział tzw. Sektora I: rolnictwa i pochodnych, a większy sektora III, czyli usług
Największy udział w tworzeniu PKB ma sektor usług
W Polsce-niewielki udział, w Luksemburgu- b. duży
Rolnictwo Wlk. Brytania-ok.1%, , Luksemburg-ok. 0,5%
05.03.12
POJĘCIA RYNKU
• Rynek to całokształt transakcji kupna sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają
• Rynek to proces w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach; 2 konkurujące ze sobą strony, prowadzące grę rynkową, określają cenę, jakość, dostawę, warunki gwarancji; sposób prowadzenia transakcji, otoczenie
· Rynek jest to miejsce zorganizowane zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna-sprzedaży wytworzonych produktów, usług, czynników produkcji; targ, sklep, Internet
• Rynek to proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczących konsumpcji alternatywnych dóbr oraz decyzje przedsiębiorstw dotyczące co, jak, gdzie wytwarzać oraz decyzje pracowników zostają wzajemnie skoordynowane dzięki odpowiednim dostosowaniom cen.
RODZAJE RYNKU
• Według zasięgu geograficznego
o Lokalny – w skali naszego najbliższego otoczenia
o Krajowy – w skali całego kraju, na całym jego obszarze
o Międzynarodowy – w skali grupy państw, np. w skali UE
o Światowy – na całym świecie, całokształt kupna – transakcji
o Regionalny- w skali poszczególnych regionów, np. województw
• Według sytuacji rynkowej
o Rynek sprzedawcy – jeżeli jest więcej chętnych, a mniejsza jest podaż to wtedy sprzedawca jest silniejszy, np. w realnym socjalizmie
o Rynek nabywcy - gdy jest podaż większa od popytu. Istnieje nadwyżka podaży nad popytem. Współcześnie tak jest.
Funkcje rynku:
-źródło informacji dla podmiotów gospodarczych, np., cena
-mechanizm kształtowania równowagi gospodarczej
-mechanizm racjonalnego wykorzystania zasobów, dostosowania produkcji do potrzeb ludzkich
Konkurencja rynkowa -proces zachodzący między kupującymi I sprzedającymi, przy pomocy którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości czy innych cech, wpływających na decyzje zawarcia transakcji.
Konkurencja: cenowa i niecenowa (sposób prowadzenia gry, marketing)
Rozwój systemu rynkowego w ujęciu historycznym
a) stadia techniczno-organizacyjne:
I etap: kooperacja prosta-produkcja odbywała się przez poszczególnych wytwórców od początku do końca produkcji; małoefektywna, wysokie koszty, bardzo dobrze wyszkoleni pracownicy
II etap: kooperacja złożona-manufaktury, ale praca ręczna, proces produkcji podzielony na proste czynności; wzrosła wydajność, niższe koszty, ludzie o niższych kwalifikacjach
III etap: wykorzystanie maszyn, urządzenia mechaniczne zastępują fizyczna pracę ludzi, dzięki rewolucji przemysłowej, maszyna parowa; mechanizacja, automatyzacja, robotyzacja-wyludnienie fabryk
IV etap: współczesna produkcja wysokich technologii- znaczenie wysokokwalifikowanej kadry
B) rozwój systemu kapitalistycznego -ze sposobu funkcjonowania rynku :
1. merkantylizm, XVI/XVII wiek, Europa Zachodnia; produkcja rozwijała się przy silnym wsparciu ze strony państwa (interwencja); cel prowadzenia działalności-nagromadzenie jak największego bogactwa, zwłaszcza w postaci złota; produkcja rosła i trzeba było znaleźć nowe rynki zbytu (kolonializm), co zmuszało do zmian: upowszechnienie się rynkowych kapitalistycznych stosunków, które zastąpiły feudalistyczne stosunki
2. liberalizm gospodarczy XVIII/XIX, Anglia, państwo nie powinno interweniować w sprawy gospodarcze; rynek autonomiczny, samoistny, państwo jako „stróż nocny”-pilnuje porządku, bezpieczeństwa, własności, ale nie ingeruje; rozdział między gospodarką a państwem
Szkoły klasyczne: Smith, Ricardo
Kapitalizm wolnokonkurenycjny(-wolny rynek, doskonała konkurencja, jednocześnie duża liczba nabywców i sprzedawców, każdy ma podobne szanse, „od pucybuta do milionera” ) przekształca się powoli w rynek zmonopolizowany
Kapitalizm monopolistyczny -II poł. XIX, duże struktury o charakterze monopoli, monopolizacja usług, gł. Bankowych, fuzje kapitału przemysłowego i finansowego
Ustawodawstwo antymonopolowe- prawo regulujące tworzenia wielkich monopoli, zabraniają zmów monopolistycznych; Urząd Ochrony Konsumenta, Komisja Papierów wartościowych
Deformacja wolnej konkurencji: monopole, narastające regulacje państwowe
Współcześnie kapitalizm mieszany: współistnieje rynek, wielkie monopole, biurokracja i administracja
12.03.12
Ewolucja systemu rynkowego w kapitalizmie-zmiana stosunków własnościowych, własność prywatna- najważniejsza, ale nie ma konkretnej formy ,ewoluuje
Dziś rośnie znaczenie własności prywatnej typu kolektywnego, a maleje własność prywatna jednoosobowa, indywidualna
Wcześniej paternalistyczny kapitalizm: właściciel znał robotników, szkoły, osiedla mieszkaniowe budowane przez fabrykantów
XIX w. spółki-charakter kolektywny, dążenie do efektywnego i jak najszybszego powiększania kapitału zaangażowanego w procesie gospodarowania, łączono kapitały już istniejące w 1 duży
Spółki:
-osobowe ,jawne- kilkunastu osób umowa, duże ryzyko-odpowiedzialność za zobowiązania spółki w sposób solidarny
- z ograniczona odpowiedzialnością-ograniczona do wysokości wniesionych udziałów, zyski są dzielone proporcjonalnie do udziałów
-spółka akcyjna - odpowiedzialność akcjonariuszy ogranicza się do posiadanych akcji, które można sprzedawać ,kupować, majątek anonimowy, ułatwia gromadzenie b. dużych kapitałów w wyniku łączenia małych kapitałów-centralizacja, akcyjna forma własności stała się główną forma własności; Procesy łączenia się spółek-holding,; spółki specjalizują się w wykupywaniu innych spółek; podstawowe decyzje o zarządzaniu w trybie demokratycznym- głosowanie na walnym zgromadzeniach akcjonariuszy, np. wybór zarządu i rady nadzorczej; tyle głosów ile akcji, pakiet kontrolny 50%+1 teoretycznie, ale w praktyce wystarczy mniej; profesjonalizacja zarządzania-menadżerowie, wielkie spółki oddziałują na życie polityczne, rośnie rola państwa, które stara się poprawić swą pozycję wobec nich-tendencja do integracji międzynarodowej; pracownicy wielkich spółek też się łączą-związki zawodowe; 3 siły: biznes, państwo z aparatem biurokratycznym, pracownicy- ich przedstawiciele w związkach zawodowych; kształtuje się również 4. Siła: federacje, związki konsumentów
Realny socjalizm-system gospodarczy:
-narodziła się w teorii socjalizmu utopijnego, naukowego, po I w. ś. Koncepcję teoretyczną wdrożono w życie w Rosji przymusem
-przeciwnicy kapitalizmu rynkowego
-dominacja własności państwowej
-motyw zysku nieważny, główny motyw-plan państwowy, obligatoryjne planowanie
-czynnik administracji, a nie wolna konkurencja
-przymusowa nacjonalizacja majątku –przejęcie przez państwo własności prywatnej
-państwo- główny zarządca
-planowanie gospodarcze przez centra decyzyjne, ich wykonanie obligatoryjne, niewielka efektywność ekonomiczna, nie było realnych motywów dla których przedsiębiorcy mieliby efektywnie funkcjonować , byle wykonać plan
-duża liczba etatów-zawyżano zapotrzebowanie na pracowników, ponadto zawyżano ilość materiałów, surowców energii-marnotrawstwo
-ograniczona współpraca z Europą, państwo monopol na handel zagraniczny
-fazy reformowania:
I-w ZSRR w 1953 po śmierci Stalina, Polska- 1956-gomółka
II 1968 Gierek socjalizm z ludzką twarzą,
III lata 80/90
Były to jednak zmiany kosmetyczne, nie zmieniono formy własności i sposobu funkcjonowania(planowania)
1991- rozpad ZSRR;
Polska-plan Balcerowicza
System gospodarczy a ustroje polityczno-gospodarcze( kategorie bliskoznaczne, ale nie tożsame)
Ustrój gosp-polit. W procesie rozwoju ma bardzo duże znaczenie, np. porównywanie państw, w których panowały inne ustroje, a inne czynniki rozwojowe były takie same:
Niemcy: RFN i NRD, Koree, Polska zabory
Sytuacja gospodarcza-decyduje wartość dóbr będących własnością tego podmiotu, częściowo wpływ płynność dóbr tworzących tą sytuację
Czynności gospodarcze: mogą podlegać regulacji prawnej ze strony państwa: podział na: zakazane i nakazane przez państwo oraz dostępne dla ogółu ludności
Podziały:
-ustroje liberalne i etatystyczne(ilość czynności zakazanych i nakazanych bardzo duża)
-wpływ społeczeństwa na stanowienie prawa gospodarczego:
· Ustroje dyktatorskie- nieliczna grupa czy 1 człowiek
· Ustroje demokratyczne- całe społeczeństwo lub duża jego część
-ze względu na stosunki do nakazów i zakazów:
· Ustroje stanowe- dotyczy tylko pewnych grup społecznych
· Ustroje bezstanowe- dotyczy ogółu społeczeństwa
-ustroje kapitalistyczne(większość dóbr gospodarczych jest własnością prywatną, właściciel ma prawo do: użytkowania wedle własnego uznania, sprzedaży lub nieodpłatnego przekazania, prowadzenia działalności gospodarczej przy użyciu tego dobra) i socjalistyczne(większość dóbr jest własnością państwową, dobra prywatne są ograniczone zasadniczo do I grupy uprawnień: do użytkowania dobra)
19.04.12
2) Gospodarka krajowa i jej funkcje ekonomiczne i społeczne w kontekście integracji międzynarodowej
Gospodarka krajowa- prowadzona w ramach jednego państwa;UE-27 państw: 27 gospodarek krajowych- nie musi być na terytorium państwa, podmioty działające w ram...
umkc