ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE- nie ma przestępstwa bez ustawy. Zawarta w art. 42 Konstytucji i art. 1 & 1 kodeksu. Odp. karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Chroniącą jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. Nullum crimen sine lege scripta – prawo karne musi być spisane i zawarte w ustawie. Nullum crimen sine lege certa – przepisy karne muszą opisywać przestępstwo jak najdokładniej. Niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego. Nullum crimen sine lege praevia, lex retro non agit – ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną nie może działać wstecz. Nulla poena sine lege- kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie. ŹRÓDŁA P. KARNEGO- kodeks z 97 część ogólna – zawiera główne przepisy określające zasady odpowiedzialności, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzani; część szczególna – zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw i kar za nie grożących; część wojskowa – zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Przepisy innych ustaw, w tym Konstytucji (art. 8); przepisy ratyfikowanych przez Polskę umów mn (art. 87 § 1 i art.9 Konstytucji) np. EKPC; przepisy rozporządzeń wydanych na podstawie wyraźnego ustawowego upoważnienia i w jego granicach, spełniających rygory określone w art. 92 Konstytucji. – o ile zwężają (dookreślają) zakres zastosowania przepisu ustawy określającego typ czynu zabronionego. Nie są: orzecznictwo SN- wiąże w danej sprawie; wyroki TK- także wyroki stwierdzające niezgodność z konstytucją art. 190 u.1; zwyczaj; poglądy doktryny- mają jednak wpływ na oraz wykładnię przepisów prawa karnego, czyli jego stosowanie. Orzecznictwo sądowe wpływa na kształt obowiązującego pk poprzez jego interpretację. Szczególnie znaczenie SN. Orzecznictwo SN w konkretnych sprawach, a także uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub różnie stosowanych w praktyce mają różną moc wiążącą. Głównie orzecznictwo oddziałuje siłą swego autorytetu, nawet jeżeli formalnie nie wiąże podmiotów stosujących prawo. OBOWIĄZYWANIE POD WZGLĘGEM CZASU- a) wejście w życie- ustawa sama określa datę wejścia w życie; datę wejścia w życie ustawy określa inna ustawa; za datę wejścia w życie ustawy przyjmuje się dzień jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw b) utrata mocy przez ustawę- derogacja przez ustawę późniejszą; ustawa sama określa datę końcową swego obowiązywania. c) czas popełnienia przestępstwa- art. 6 § 1 kk: Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany i jego znaczenie: czy czyn w chwili jego popełnienia był zabroniony pod groźbą kary; czy sprawca osiągnął wiek odpowiedzialności karnej; czy był poczytalny; przy stosowaniu instytucji amnestii i abolicji; przy ustalaniu upływu okresu przedawnienia karalności, powrotu do przestępstwa. d) kolizja ustaw w czasie- Art. 4. § 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. e) zasada niepogarszania sytuacji prawnej sprawcy 1) przed prawomocnym osądzeniem: kryminalizacja czynu wcześniej nie stanowiącego przestępstwa; dekryminalizacja całkowita; dekryminalizacja pozorna; nowa surowsza, lex severior retro non agit; nowa łagodniejsza, lex mitior retro agit; nowa nie wprowadza zmian. 2) po prawomocnym osądzeniu: I) depenalizacja art. 4 & 4kk: Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa. II) nowe zagrożenie łagodniejsze art. 4 & 2 i 3 kk: u. 2 Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie. f) Wyjątki od zasady niepogarszania: Art.43 Konstytucji RP: zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko pokojowi nie przedawniają się; Zasada konstytucyjna art. 44: bieg przedawnienia przestępstw nieściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn; Przepis ustawowy (art. 9 § 1 p.w.k.k.); ustawa IPN- zbrodnie komunistyczne, według prawa międzynarodowego zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne, nie ulegają przedawnieniu. USTAWA EPIZODYCZNA- ustaw obowiązujących tylko przez określony czas w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami faktycznymi (wojna, klęska żywiołowa). Przy ustawach powstaje problem czy powinny być one stosowane po utracie przez nie mocy obowiązującej do czynów popełnionych w czasie, gdy jeszcze obowiązywały. Należy stosować ogólne zasady z art. 4 KK, chyba że same ustawy wprowadzą odmienne reguły. OBOWIĄZYWANIE POD WZGLĘDEM MIEJSCA I OSÓB: 1) Z. TERYTORIALNOŚCI- art. 5 kk terytorium Polski => ustawa z 1990 r. o ochronie granicy państwowej, ustawa z 1991 r. o obszarach morskich: obszar lądowy; wody wew. i morze terytorialne (12 mil morskich od linii podstawowej); słup powietrza (ok. 90 km); wnętrze ziemi pod obszarem lądowym i wodami morskimi; polski statek wodny lub powietrzny (art. 115§ 15) (zasada flagi). Miejsce popełnienia przestępstwa- art. 6 & 2 alternatywnie: m-ce działania bądź zaniechania; m-ce nastąpienia skutku; m-ce postulowanego skutku- zasada wielomiejscowości popełnienia czynu zabronionego. 2) Z. NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ- obywatelska art. 109; obywatel polski, przestępstwo popełnione za granicą; podwójna karalność => wyjątki a) polski funkcjonariusz publiczny popełniający przestępstwo za granicą w zw. z wykonywaniem swoich funkcji b) czyn popełniony w miejscu nie podlegającym jurysdykcji żadnego państwa (np. morze pełne) – art.111 § 3 kk. 2. Z. N. PRZEDMIOTOWEJ OGRANICZONA (zwykła)- art. 110; cudzoziemiec; przestępstwo popełnione za granicą; podwójna karalność; czyn skierowany a) p-ko interesom RP, b) obywatela polskiego, c) polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, d) przestępstwo o charakterze terrorystycznym. 3. Z. N. PRZEDMIOTOWEJ NIEOGRANICZONA- zaostrzona, ochronna; art. 112; cudzoziemiec lub obywatel polski; przestępstwo popełnione za granicą; brak warunku podwójnej karalności; czyn skierowany p-ko: bezpieczeństwu wew. lub zew. RP; polskim urzędom lub funkcjonariuszom publ.; istotnym polskim interesom gospodarczym; przestępstwo fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego; przestępstwa, z którego została osiągnięta, choćby pośrednio, korzyść majątkowa w RP. 4. Z. ODPOWIEDZIALNOŚCI ZASTĘPCZEJ- art. 110 & 2; cudzoziemiec; przestępstwo popełnione za granicą; podwójna karalność; przestępstwo: nie objęte zas. przedmiotową zwykłą ani zas. przedmiotową nieograniczoną; zagrożone w polskiej ustawie karnej karą > 2 lat pozbawienia wolności; sprawca: przebywa w Polsce; nie postanowiono go wydać. 5. Z. REPRESJI WSZECHŚWIATOWEJ- z. uniwersalna; art. 113; cudzoziemiec lub obywatel polski; przestępstwo popełnione za granicą; brak warunku podwójnej karalności; przestępstwo: ścigane na mocy umów międzynarodowych delicta iuris gentium; sprawca: przebywa w Polsce; nie postanowiono go wydać. 6. MOC PRAWNA ORZECZEŃ ZAGR- 114 & 1; zasada: skazanie za granicą nie wiąże sądu polskiego => w stosunku do wyroków zagranicznych nie obowiązuje zasada powagi rzeczy osądzonej (res iudicata) i zasada ne bis in idem (nie skazuje się dwukrotnie za ten sam czyn). Ponowne skazanie sprawcy przez sąd polski => obligatoryjne zaliczenie na poczet kary okresu pozbawienia wolności. Wyjątki u. 3- wyrok skazujący wydany za granicą stanowi przeszkodę do ponownego skazania w Polce, gdy: nastąpiło przejęcie wyroku do wykonania w Polsce, ekstradowano sprawcę za granicę; przekazano za granicę ściganie; zapadło orzeczenie międzynarodowego trybunału karnego działającego na podstawie obowiązującego Polskę prawa międzynarodowego; zakaz powtórnego orzekania wynika z wiążącej Polskę umowy międzynarodowej => TUE. PRZESTĘPSTWO- czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Czyn człowieka- naruszający normę sankcjonowaną, bezprawny (nie popełniony w warunkach kontratypu); karalny (realizujący znamiona typu czynu zabronionego), karygodny (społecznie szkodliwy w stopniu większym od znikomego), zawiniony (tj. popełniony w sytuacji, w której sprawca mógł postąpić zgodnie z nakazem zawartym w normie prawnej). Mówiąc, że przedmiotem przestępstwa może być tylko człowiek, podkreślamy tu, że chodzi o osobę fizyczną(współcześnie są wyjątki jak np. odpowiedzialność podmiotów zbiorowych). Czyn- Świadome zachowanie się w warunkach wyboru postępowania; Działanie bądź zaniechanie; przymus nieodporny vis absoluta- brak czynu; względny vis compulsiva- czyn. Brak czynu- zachowanie się nie jest czynem, gdy sprawca: znajdował się pod wpływem siły zewnętrznej, której nie mógł się oprzeć tzw. przymus fizyczny; znajdował się w stanie fizjologicznej niemożności działania, np. utrata przytomności; wykonywał ruchy w stanie wyłączonej świadomości, np. podczas snu; były to odruchy bezwarunkowe (refleksyjne) np. gwałtowna reakcja na ból. Zachowanie się człowieka, żeby zostało uznane za czyn musi być zachowaniem zewnętrznym zależnym od woli człowieka(nie jest czynem np. zachowanie pod wpływem przymusu zewnętrznego), jeśli jest zależne od woli ale wymuszone w jakiś sposób nazywamy je przymusem względnym i jest czynem. CZYN ZABRONIONY. USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA- Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną,, tzn. odpowiadać opisowi; opis ten składa się z elementów nazywanych ustawowymi znamionami przestępstwa, których występowanie w czynie sprawcy musi być spełnione by można mu było przypisać popełnienie określonego przestępstwa. Ustawowe znamiona- elementy opisu czynu zabronionego, których udowodnienie warunkuje skazanie za przestępstwo. Znamiona: Przedmiotu przestępstwa, Strony przedmiotowej przestępstwa, Podmiotu przestępstwa, Strony podmiotowej przestępstwa. Opisowe – to te , których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo ważny. Ocenne – wymagają przy ich ustalaniu posługiwania się różnego rodzaju ocenami. BEZPRAWNOŚĆ CZYNU- Fakt, że jakiś czyn wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa, nie przesądza ostatecznie że mamy do czynienia z przestępstwem. Przestępstwa nieumyślne – są przestępstwami z nieostrożności tzn. jako przestępstwo nieumyślne może być ocenione tylko takie wypełnienie znamion przestępstwa, które było rezultatem nieostrożnego zachowania sprawcy. WINA- przestępstwem jest tylko czyn zawiniony art. 1 & 3. Wina zachodzi wtedy, gdy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego. Jest to wiec suma przesłanek jakie muszą być spełnione, by sprawca mógł ponieść odpowiedzialność karną. Przesłanki: strona podmiotowa przestępstwa /formy winy/ art. 9– zamiar popełnienia przestępstwa, lekkomyślność lub niedbalstwo; osoba zdolna do ponoszenia winy określony wiek; okoliczności wyłączające winę niepoczytalność (31), stan wyższej konieczności(26), rozkaz(318), błąd (28 - 30). Wina- ujemna ocena ( zarzut) + przedmiot oceny (stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego). Zarzucalny z punktu widzenia wymogów ustawy karnej stosunek sprawcy do realizacji czynu. Stosunek ten może się wyrażać: w zamiarze popełnienia czynu zabronionego; w świadomym lub nieświadomym lekceważeniu obowiązku ostrożności. Teoria psychologiczna- wina stosunek psychiczny sprawcy do czynu oparty na świadomości i woli; “chęć” popełnienia czynu, “godzenie się”; w głowie sprawcy; umyślność i nieumyślność to formy winy, tj. przeżycia psychicznego towarzyszącego popełnieniu czynu zabronionego. Teoria normatywna- wina osobista zarzucalność popełnionego czynu; zarzucalność umyślności bądź nieumyślności zachowania się; w głowie sędziego; umyślność i nieumyślność to znamiona ustawowe (strony podmiotowej) czynu zabronionego. Dolus directus- sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu; chce czyn popełnić. Dolus eventualis- przewiduje; godzi się. Culpa luxuria- przewiduje; brak! nie chce ani się nie godzi. Culpa negligentia- nie przewiduje; brak! choć mógł i powinien był przewidzieć. PRZEDMIOT PRZESTĘPSTW- przedmiot ochrony i przedmiot wykonawczy: Dobro prawne (byt normatywny; Rzecz, na której sprawca realizuje czyn zabroniony np. fałszerstwo dokumentu: pewność obrotu prawnego i papier. Ogólny, rodzajowy i indywidualny. rodzajowy przedmiot ochrony czynów określonych w rozdz. XXIII k.k. “wolność. Indywidualny przedmiot ochrony: swoboda poruszania się (art.189; wolność od strachu (art. 190; wolność od przymusu (art. 191; wolność do decydowania o poddaniu się zabiegom leczniczym (art. 192. złożony przedmiot ochrony: bliższy (główny) i dalszy (uboczny) np. przestępstwo rozboju: przedmiot bliższy (główny) – mienie; przedmiot dalszy (uboczny) – zdrowie, nietykalność cielesna pokrzywdzonego. Podobieństwo przestępstw- art. 115 § 3 są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne. STRONA PRZEDMIOTOWA- Forma czynu zabronionego: DZIAŁANIE naruszenie normy zakazu lub ZANIECHANIE naruszenie normy nakazu, obowiązek prawny, którego niewykonanie jest sankcjonowanie karnie; sposób i okoliczności popełnienia czynu: (złośliwe, uporczywe działanie, przemoc, groźba , podstęp), czas (“podczas” pełnienia obowiązków) i miejsce (“publiczne”); ewentualnie - skutek czynu zabronionego: np. „zabija” (art. 148 § 1), „narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia” (art. 160 § 1), „niszczy” (art. 288 § 1); związek przyczynowy czynu ze skutkiem. PODMIOT PRZESTĘPSTWA- Osoba fizyczna, która osiągnęła wiek odpowiedzialności karnej w chwili czynu. Art. 10. § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. § 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Kara orzeczona przez sąd sprawcy, który w chwili czynu miał ukończone 15 lat: nie może przekraczać 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo; sąd może też karę nadzwyczajnie złagodzić. Art. 10 § 4. k.k W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Nieletni - art. 1 § 1 ustawy z 26.X.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich - osoba, która dopuściła się czynu karanego po ukończeniu 13, ale nie ukończyła lat 17. Młodociany : sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat (art. 115 § 10. STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA- Umyślność i nieumyślność stanowią znamiona strony podmiotowej czynu zabronionego. Umyślność - w art. 9 § 1 kk: chęć popełnienia czynu zabronionego; przewidywanie możliwości popełnienia i godzenie się na to. Nieumyślność - w art. 9 § 2: brak zamiaru; niezachowanie ostrożności wymaganej w danych okolicznościach; przewidywanie (możliwość przewidywania) możliwości popełnienia czynu zabronionego. Art. 148 Kto zabija człowieka, art. 155 Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka- podlega karze pozbawienia wolności. Strona to też dowodzenie winy!. KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW: 1) waga przestępstwa, stopień szkodliwości- art. 7. Zbrodnie- czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą. Chodzi tu o dolną granicę zagrożenia ustawowego, która musi wynosić co najmniej 3 lata. Zbrodnią jest więc umyślne zabójstwo, rozbój z użyciem broni, fałszowanie pieniędzy. Występkami są czyny zagrożone karą (ustawa ma tu na myśli górną granicę zagrożenia) przekraczającą jeden miesiąc pozbawienia wolności, jeden miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych. Czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic są wykroczeniami. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. 2) podmiot- powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, tzn. osoba fizyczna, która osiągnęła określony wieki była poczytalna w momencie popełnienia czynu. indywidualne- to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy („żołnierz”, „funkcjonariusz publiczny”, „matka” itd. Właściwe- to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa. Niewłaściwe- szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego. 3) forma winy- Umyślne i Nieumyślne. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. 4) Forma czynu- tylko z działania; tylko z zaniechania; z działania albo zaniechania. Pewne typy przestępstw mogą być popełnione tylko przez działanie, np. zgwałcenie (art. 197 KK), czynna napaść na funkcjonariusza. Druga grupa obejmuje przestępstwa, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 KK), nieudzielenie pomocy (art. 162 KK). 5) Znamię skutku- materialne (skutkowe) – „skutek” -zmiana w świecie zewnętrznym wywołana czynem sprawcy – należy do znamion ustawowych czynu zabronionego (np.art. 278 kk – „zabiera”); formalne (bezskutkowe) – „skutek” nie występuje w opisie czynu zabronionego, samo działanie lub zaniechanie sprawcy konstytuuje odpowiedzialność karną (np. art. 233 kk „zeznaje nieprawdę”). 6) typy przestępstw: podstawowym; kwalifikowanym; uprzywilejowanym- gdy jest on zagrożony karą łagodniejszą. 7) Tryb ścigania- z urzędu – większość przestępstw; na wniosek pokrzywdzonego - po złożeniu wniosku postępowanie toczy się z urzędu przestępstwa względnie (278 § 4) i bezwzględnie wnioskowe (205 kk w zw. ze 197 kk); z oskarżenia prywatnego (pokrzywdzony, akt oskarżenia) lub prokurator (art. 60 kpk) – wówczas toczy się z urzędu. INNE P. SKUTKOWE (MATERIALNE) Z ZANIECHANIA- art. 2 kk; Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Podmiotem jest gwarant – osoba, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek ochrony dobra (np. matka – 148 § 1 k.k. 1) Sprawca musi być GWARANTEM nienastapienia...
umkc