26.04.12
Globalizacja ekonomiczna
Czy jest to proces sterowny czy spontaniczny?
Wpływ różnych podmiotów, którzy intencjonalnie działają, ale konkretne przewidywanie ich działań jest trudne
Aktorzy, podmioty pozapaństwowe działają na przecięciu się kilku państw, ponadnarodowe stosunki, definiują reguły:
-organizacje nastwione na zysk: korporacje, organizacje usługowe, np. firmy ratingowe, kancelarie prawne, firmy konsultingowe
-organizacje nienakierowane na zysk, cel: koordynacja ustalania reguł, organizacje typu interlocking- łączą pewną ilość podmiotów, pośredniczą między sferą prywatną a organizacjami państwowymi ponadpaństwowymi, ale posiadają status autonomiczny, np. umiędzynarodowione think tanki, prywatne szczyty świtowe, umiędzynarodowione stowarzyszenia korporacyjne (np. Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości) nie są one pod kontrolą polityczną, ogromną rolę odgrywają globalni nomadzi instytucjonalni
Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja handlu- posiadają autonomię, są poza kontrola państwa
Pozą kontrolą państwa, ale też i nie wolny rynek, bo chcą regulacji korzystnych dla siebie
Partnerstwo publiczno-prywatne
Zależność ścieżkowa- decyzje podjęte wcześniej spowodowały przesunięcie całego systemu gospodarczego; powolny rozwój aktorów pozapaństwowych i deregulacja spowodowały powstanie reguł, których łatwo nie będzie odwrócić, efekt końcowy- spontaniczny; wcześniejsze działania wyznaczyły całą ścieżkę wymiaru gospodarczego, spowodowały brak stabilności, bo efektywnie działają głównie grupy interesów
Istotą procesów globalizacji jest istnienie systemu w czasie rzeczywistym
Globalizacja polityczna
Globalizacja ekonomiczna wyprzedza globalizację polityczną, w której występ uje dużo asymetrii
Brak procesu w czasie rzeczywistym, nie istnieją grupy interesu, które chciałby intensyfikacji polityki międzypaństwowej
Poziom stosunków międzynarodowych nie wyszedł poza państwo, które jest podstawową jednostką. Nie ma społeczeństwa globalnego ani znaczących grup interesów. Utrzymuje się status quo: unarodowienie
Przed wojną trzydziestoletnią w Europie Zachodniej istniało ok 500 jednostek politycznych, zaś po 1648 już tylko kilkadziesiąt.
Na początku XX istniało 55 suwerennych państw. Dziś ponad 200. Nastąpiła fala demokratyzacji. Jest jednak utopijna kompatybilność globalizacji z systemem demokratycznym (wiąże się to z istnieniem społecznej reprezentacji demokratycznej i zarządzającymi narzędziami politycznymi).
Alternatywa rząd światowy, projekt kosmopolityczny, Urlich Beck, David Held, taka globalna demokracja, globalna demokratyczna kontrola, ale nie wiadomo jaki siły miałyby ją spowodować
Występuje napięcie między demokracją a ponowoczesnym kapitalizmem. Kapitalizm (system gospodarczy) jest silniejszy od demokracji (systemu politycznego)
Istnienie demos- tam gdzie nie ma fasadowej demokracji, element oddolny
Projekt kosmopolityczny- żeby wesprzeć demokrację, ale nie ma istotnych grup interesów, które mogłyby ja wesprzeć
Rola państwa w gospodarce: utrata kontroli władczej, staje się jednym z podmiotów funkcjonujących w systemie
Państwa jednak nie zanikają, bo są funkcjonalne względem grup interesu. Zapewni stabilność, bezpieczeństwo inwestycji, przepływu finansów. Globalizacja ekonomiczna zmienia funkcje państwa
Obywatel vs państwo-nie ma kryzysu, sprawne funkcjonowanie kontroli społecznej
Globalizacja ekonomiczna wyprzedza globalizację polityczną, grupy interesu definiują niszę, w której państwo jest potrzebne, poza tą niszą nie chcą kontroli.
Groźbą może być projekt globalnego imperium-wtedy nie jest możliwa globalizacja polityczna na bazie demokracji,, tylko na podstawie władzy, niemającej charakteru demokratycznego, pod względem funkcjonalnym możliwy scenariusz, nie jest potrzebne społeczeństwo globalne ani zaangażowani obywatele, potrzebna jest tylko elita władzy, raczej globalne rządzenie niż globalny rząd
Cechą wspólna globalizacji ekonomicznej i politycznej jest to, że te same obszary są obszarami centralnymi, że te same podmioty są podmiotami hegemonicznymi . globalizacja ekonomiczna i polityczna są pewnymi wskaźnikami tego, że mamy do czynienia z utrzymywaniem systemu globalnej nierówności, występowania rdzenia, obszarów peryferyjnych i półperyferyjnych. Między tymi państwami następowała wymiana handlowa i kulturowa, która polegała na tym, że państwa rdzenne przechwytywały wszelkie nadwyżki produkcyjne, również dominowała tam kultura i jej przepływ. Państwa peryferyjne i półperyferyjne odgrywały rolę pomocniczą, nieuprzywilejowaną.
Do państw półperyferyjnych można zaliczyć Polskę
Globalizacja kulturowa:
Sprawniejsza niż polityczna, ale mniej niż ekonomiczna
Homogenizacja kultury czy mieszanie się wątków kulturowych- spór nierozstrzygnięty
Lata 90.- poglądy za homogenicznością, macdonalizacją społeczeństwa-wytwarzanie kultury masowej, ale nie dotyczy całego systemu wartości
Osiągnięcia W sferze kulturowej- mogą spowodować przesunięcie się państwa bardziej w centrum, np. Bollywood
Inny obszar globalizacji – zorganizowana przestępczość –inny schemat, np. Kolumbia- w sferze globalizacji kulturowej, ekonomicznej, politycznej państwo peryferyjne, ale dużo zorganizowanej przestępczości, rekompensata peryferyjności w sferze oficjalnej zorganizowaną przestępczością
Zorganizowana przestępczość działa bardzo sprawnie, jak w wymiarze ekonomicznym
10.05.12 r.
Transformacja systemowa w Polsce- wiele wątków: historyczny, ekonomiczny, polityczny, socjologiczny
od realnego socjalizmu do systemu demokratycznego - rynkowego
2 podejścia mówienia o transformacji:-komplementarne
a) strategia globalne- czynnik zewnętrzny czynnikiem sprawczym na pewne zdarzenia w Polsce, transformacja konsekwencją zjawisk, na które lokalne zdarzenia nie miały wpływu, ogólna przemian ponadnarodowych
b)strategia lokalna –czynniki wewnątrz systemu,
lata 90.-w ramach nauk społecznych dominuje koncepcja przejścia, o naturalnym przejściu z wadliwego systemu na liberalną demokrację
od lat 90.- koncepcja transformacji, nacisk na pewną nienaturalność zjawisk, jej kierunek i przebieg nie był z góry przesądzony
proces złożony, element procesu upadku całego bloku, wiele podmiotów zaangażowanych, pełniących rolę sprawczą, przyczyny: niewydolność ekonomiczna, decyzje elit, opozycja, aktywność polityczna USA, tajna policja, aktywność obywatelska, rozpływają się relacje przyczynowo-skutkowe
3 podstawowe wymiary transformacji:
-o charakterze ustrojowym- przejście ze społeczeństwa niedemokratycznego do demokratycznego
-gospodarczy- przejście od gospodarki sterowanej centralnie do gospodarki wolnorynkowej z własnością prywatną
-społeczny- zmiana mentalności, aktywności obywateli
4.06.1989- wybory do Parlamentu, punkt kulminacyjny, ważna data dla transformacji ustrojowej
Najważniejsze fakty:
-1980-powstanie Solidarności, radykalna mobilizacja społeczna
-1981-stan wojenny
-1984 oficjalne zakończenie stanu wojennego, nieudana próba ustabilizowania systemu
-1987-władze próbowały dokonać transformacji, referendum o II etapie reformy gospodarczej, powolna transformacja gospodarcza
-1988-zmiany gospodarcze w kierunku systemu kapitalistycznego, premierem Mieczysław Rakowski; wiosną fala strajków, włączenie przez władze PRL-u elementów opozycji, przyjęte zostały ustalenia, które ukształtowały transformację w wymiarze gospodarczym, społecznym i ustrojowym
-1989- konsekwencją ustaleń z 1988 były obrady okrągłego stołu (6.02-4.04), ustalenie quasi-demokratycznych wyborów (4.06 i 18.06) do Parlamentu: w którym wyłonieni zostali przedstawiciele opozycji demokratycznej, którzy uzyskali realny wpływ na sprawowanie władzy, choć większość nadal posiadał władza ludowa
24 sierpnia Sejm powierzył Tadeuszowi Mazowieckiemu utworzenie koalicyjnego gabinetu
-1990-wybory prezydenckie, plan Balcerowicza
-1991-całkowicie wolne wybory parlamentarne.
Między 1988 a 1991 transformacja, zmiany najbardziej fundamentalne
Poziom lokalny:
Lata 80. XX kluczem do transformacji
W 1989 nie istniały żadne siły wewnętrzne opozycyjne względem władzy, które mogły samoistnie rządzić, mimo to dokonała się radykalna zmian (nie był to rewolucja), której nie przewidzieli, np. amerykańscy politolodzy
Lata 80. Zjawiska transformacyjne: 1984 apogeum
-Zwiększenie kontaktów młodych elit PRL-u z Zachodem (stypendia na wyjazdy na uniwersytety do USA, Wielkiej Brytanii);
- masowa migracja działaczy Solidarności, którzy mogliby stworzyć elity na poziomie lokalnym (Solidarność w 1988 nie mogła się odbudować), amnestie
-pojawienie się firm polonijnych w ramach gospodarki centralnie planowanej. Przedstawicielstwa owe miały działać początkowo za zgodą i pod kontrolą odpowiednich central handlu zagranicznego., taka hybryda: kapitał inwestycyjny pochodzący z zagranicy, ale polski przedstawiciel, furtka by kapitał zagraniczny napływał do Polski pod kontrolą władz
-tajne służby PRL-u: rozrost tajnych współpracowników, ponad 100 tys., infiltracja wszystkich sfer, kontrola przedsięwzięć gospodarczych
-od połowy lat 80. Wytworzenie kanałów komunikacji elit opozycji z władzami, Magdalenka, okrągły stół
Od 1984 działania wskazujące na próbę planowanej zmiany systemu, która miała dotyczyć przede wszystkim gospodarki, cel: przebudowa gospodarki przy zachowaniu całkowitej władzy, gotowe na wpuszczenie kapitalizmu i uwłaszczenie nomenklatury, ale niegotowe na zmiany polityczne
Chiny-1989, Protesty na placu Tian'anmen w 1989
Wymiar globalny:
Zmiany podobne do Polski: Czechosłowacja, Węgry (pole testowania); brak w NRD i ZSRR
Z czym były związane przekształcenia gospodarcze w połowie lat 80.?
-lata 70. Silne zadłużenie względem państw zachodnich
-gospodarki zachodnie przechodziły zmiany wskutek rozwoju informatycznego- różnice gospodarcze i militarne
Zależność ścieżkowa: decyzje z lat 80. Wywarły skutki w gospodarce latach 90. I 2000.
Wymienialność złotego, prywatyzacja dużych zakładów państwowych, firmy zagraniczne na rynku, uwolnienie rynku pracy
Uwłaszczenie nomenklatury: stare elity sądziły że po uwłaszczeniu nadal będzie istniała kontrola polityczna systemu gospodarczego, ale kapitał, własność gospodarczą przejęły podmioty zagraniczne. Dlaczego nie ma rozwoju lokalnej przedsiębiorczości opartej o władzę publiczną ,mimo braku wewnętrznych czynników zakłócających (rozbita opozycja, rozbudowany aparat bezpieczeństwa, kontrola nad kapitałem zagranicznym w Polsce, jedynie kościół katolicki mógł przeszkodzić, ale od stanu wojennego był bierny) ?
Czynniki zewnętrzne;
-próba podtrzymania opozycji przez Zachód, finansowanie
-zadłużenie bloku wschodniego względem zachodu, pod koniec lat 80. Zwiększenie się długu, presja zewnętrzna związana z koniecznością obsługi zadłużeń, afera FOZZ (skupowanie na wtórnym rynku zagranicznych długów PRL po znacznie obniżonych cenach, wynikających z niskich notowań długu.)
-różnica technologiczna
-spór w obrębie ZSRR: konfrontacyjna (za eskalacją konfliktu) a elity za próbami dogadania się
-kryzys gospodarczy w ZSRR (wojen w Afganistanie)
-presja instytucji międzynarodowych z działaniem na rzecz pomagania więźniom politycznym
Wszystkie te czynniki wskazują na element gospodarczy
Wyjazd młodych elit na zachód=> zanikł potencjał konfrontacyjny, mimo nadal silnego potencjału aparatu władzy, brak woli walki, bark siłowego zatrzymania przemian
-czynnik nacjonalistyczny -silny w Jugosławii , napięcia o charakterze narodowym
Nie wiemy, co zadecydowało, że planowane zmiany się nie udały, choć czynnik ekonomiczny jest bardzo istotny
Impuls sprawczy- od wewnątrz, próby zachowania systemu politycznego,
Polska stała się państwem półperyferyjnym, uzależnionym gospodarczo od Zachodu, niebędącym innowacyjnym. (lata 80. Kluczowe do zrozumienia współczesnej gospodarki)
umkc