Antyteza Ewa-Maryja w Adversus haereses św. Ireneusza.Perspektywa apologetyczna (Zbawienie w Chrystusie dzięki Maryi).pdf

(411 KB) Pobierz
P
o z n a ń s k ie
S
t u d ia
T
e o l o g ic z n e
T
om
23, 2009
BOGUSŁAW KO CH A N IEW ICZ
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Wydział Teologiczny
Antyteza Ewa-Maryja w
Adversus haereses
św. Ireneusza z Lyonu.
Perspektywa apologetyczna
The
Eve-Mary
Antithesis in „Adversus haereses" by St. Iranaeus of Lyon. An Apologetic Perspective
Wydawałoby się, że mariologia św. Ireneusza z Lyonu jest stosunkowo do­
brze opracowana. Do kilku prac o charakterze monograficznym1 należałoby do­
łączyć publikacje poświęcone wybranym aspektom jego doktryny2. Niestety,
mimo że wiele opracowań podkreśla oryginalność doktryny maryjnej autora
Ad­
versus haereses3,
wśród których antyteza Ewa-Maryja jest jednym z najczęściej
wskazywanych wątków, nikt do tej pory nie ukazał przyczyn dla których ta wła­
śnie antyteza została wprowadzona do dzieła biskupa Lyonu4. Zdecydowana
1 O. Bardenhewer.
Zur Mariologie des heiligen Irenaus,
„Zeitschrift ftlr katholische Theolo-
gie” 6 (1931), s. 600-604; L. Gambero,
M aria nel pensiero die Padri della Chiesa,
Cinisello Bal­
samo 1991, s. 45-54; J. Garcon,
La Mariologie de Saint Irénée,
Lyon 1932; E. Peretta,
Percorsi
mariologici nell'antica letteratura cristiana,
Città del Vaticano 2001, s. 26-30; F. Rodrigo Polanco,
La mariologia di sant'Ireneo,
w:
Theotokos 9
(2001), 359-400; B. Przybylski,
De mariologia santi
Irenaei Lugdunensis,
Romae 1937; W. Scherer,
Z ur Mariologie des heiligen Irenaus,
„Zeitschrift
fur katholische Theologie” 47(1923), s. 125-129.
2 H. Koch,
Virgo Eva-Virgo Maria,
Berlin-Leipzig 1937; A. Orbe,
La Virgen Maria abogada
de la virgen Eva (En torno a S. Ireneo, Adv. Haer. V.19,1),
„Gregorianum” 63(1982), s. 453-506;
A. Orbe,
La ‘recirculacion’ de la Virgen María en san Ireneo (Adv. Haer. 111,22,4,71 ),
w: S. Felici
(a cura di).
La mariologia nella catechesi dei Padri (Età prenicena). Convegno d i studio e aggior­
namento Facoltà di Lettere cristiane e classiche Pontificium Institutum Altioris Latinitatis) Roma,
18-19 marzo 1988,
Roma 1989, s. 101-120.
1 B. Capelle,
Adhuc virgo chez s. Irénée,
„Recherches de Théologie ancienne et medievale” ,
2(1930), s. 388-395; P. Galtier,
La Maternité de grace dans s. Irénée,
w;
Mémoires du Congrès
Marial à Bruxelles,
vol. I, Bruxelles 1921, 41-45; G. Jouassard,
Le prem ier-né de la Vierge chez S.
Irénée,
„Revue des Sciences Religieuses” 12 (1932), s. 509-532.
4
Jedynym teologiem omawiającym wspomniane zagadnienie w kontekście gnostycyzmu jest
Tomasz Dekert. Por. tenże,
Teoria rekapitulacji Ireneusza z Lyonu w świetle starożytnych koncepcji
na temat Adama,
Kraków 2007, s. 58-66.
90
BOGUSŁAW KOCHANIEWICZ
większość mariologów zadawala się w swoich publikacjach analizą maryjnych
fragmentów
Adversus haereses,
pomijając kontekst całego dzieła, co w istotny
sposób wpływa na uzyskane wnioski5.
Celem niniejszego opracowania jest odczytanie antytezy Ewa-Maryja w kon­
tekście całości dzieła św. Ireneusza. Biorąc pod uwagę jego apologetyczny cha­
rakter, zadaniem analizy będzie odpowiedź na pytanie: jaką rolę spełnia wspo­
mniana antyteza w obronie prawd wiary? Co więcej, mam nadzieję, że uda się
odkryć racje, dla których św. Ireneusz zdecydował się wprowadzić wspomnianą
antytezę do swojego dzieła. Aby badanie było owocne, interesująca nas paralela
antytetyczna zostanie przedstawiona w kontekście różnych aspektów gnostyckiej
doktryny. Ufamy, że dzięki temu zestawieniu łatwiej będzie znaleźć odpowiedź
na postawione pytanie.
1.
AD VERSU S HAERESES
Najsłynniejsze dzieło św. Ireneusza zostało zredagowane w pięciu księgach.
Pomimo, że nie znamy dokładnego czasu jego redakcji, to wiemy, że księga trze­
cia powstała za czasów pontyfikatu papieża Eleutera (174-189)6. Okazją do na­
pisania dzieła były szerzące się w okolicach Lyonu nauki gnostyckie uczniów
Walentyna. Biskup Lyonu pragnął ujawnić doktryny, które były nauczane przez
gnostyków w tajemnicy7. W księdze pierwszej przedstawił on system gnostycki,
natomiast w następnych czterech dokonał krytyki ich doktryny8. Dzięki przepro­
wadzonym badaniom ustalono źródła, które wykorzystał biskup Lyonu. Znajdu­
ją się wśród nich pisma Justyna męczennika, Klemensa z Aleksandrii, Papiasza
z Hierapolis i Polikarpa ze Smyrny9.
Grecki oryginał dzieła nie zachował się do naszych czasów. Poza dwoma
greckimi fragmentami nie zachowała się także tradycja wywodząca się bezpo­
średnio z oryginału dzieła1 Posiadamy natomiast łańcuchy cytatów zaczerpnię­
0.
te z ksiąg III-IV oraz syntetyczne opisy doktryn heterodoksyjnych, które Epifa-
niusz z Salaminy zawarł w swoim
Panarionu.
Integralna wersja
Adversus haere-
5 Np. B. Przybylski,
De mariologia sancti lrenaei Lugdunensis,
Roma 1937; L. Gambero,
M aria nel pensiero dei padri Della Chiesa,
Cinisello Balsamo, s. 45-54; G. Gharib.
Testi mariani
del prim o millennio,
Roma 1988, s. 156-176, częściowo także F. Rodrigo Polanco,
La mariologia
di sa n t’Ireneo,
„Theotokos” 9 (2001), 359-400.
6 C. Moreschini-E. Norelli,
Storia della letteratura cristiana antica greca e latina,
vol. I, Bre­
scia 1995, s. 326.
7 Tamże, s. 327.
8 Tamże.
9 Tamże, s. 330.
1 Tamże, s. 335.
0
" Tamże.
ANTYTEZA EWA-MARYJA W
ADVERSUS HAERESES
ŚW. IRENEUSZA Z LYONU
91
ses
zachowała się w wersji łacińskiej, pochodzącej z V wieku. Wersja armeńska
dzieła (księgi IV i V), datowana na VI stulecie, została odnaleziona na początku
XX wieku i opublikowana w roku 19101 Wśród najnowszych wydań
Adversus
2.
haereses
należy wymienić edycję
Sources Chrétiennes1
oraz opracowania nie­
3
mieckie1 i włoskie1 .
4
5
2.
BIBLIA
a) Gnostycy
Należy zauważyć, że gnostyckie rozumienie Pisma św. było ściśle powiąza­
ne z pojęciem Boga. O ile Bóg Starego Przymierza był Bogiem prawa i sprawie­
dliwości, o tyle Chrystus objawił Boga całkowicie innego od Tego, który wyła­
nia się z ksiąg Starego Testamentu. Marcjon na przykład, przyjmował obraz Boga
miłosierdzia, miłości i przebaczenia. Wymienione przymioty Boga stały się prze­
słanką do opracowania własnego kanonu pism Nowego Testamentu1 . Dlatego też
6
gnostycy przyjmowali księgi Nowego Testamentu, natomiast odrzucali te, które
należały do Starego Przymierza.
b) św. Ireneusz
Biskup Lyonu, przeciwstawiając się dualistycznej koncepcji gnostyków, pod­
kreślał jedność i tożsamość Boga Starego i Nowego Przymierza oraz jedność
Jego zbawczej ekonomii. To samo Słowo Boże objawiło się w Starym Przymie­
rzu, towarzysząc ludzkości na przestrzeni dziejów, przygotowując człowieka na
swoje przyjście na świat w ludzkiej naturze1 . Jak podkreślił św. Ireneusz
jest
7
zatem jeden i ten sam Bóg, wieszczony przez proroków, głoszony przez Ewange­
1 Tamże.
2
1 Irénée de Lyon.
Contrę Ies heresies,
livre I, tom e I. SCh 263. Paris 1969; Irénée de Lyon,
3
Contrę les heresies,
livre I, tome II. SCh 264, Paris 1979; Irénée de Lyon,
Contrę les heresies,
livre
II, tome I. SCh 293, Paris 1982;
Irénée de Lyon,
Contrę les heresies,
livre II, tome 2. SCh 294, Paris 1982; Irénée de Lyon,
Contrę Ies heresies,
livre III, tome 1. SCh 210, Paris 1974; Irénée de Lyon,
Contrę les heresies,
livre III, tome 2. SCh 211, Paris 1974; Irénée de Lyon,
Contrę Ies heresies,
livre IV, tom e 1. SCh
100, Paris 1965; Irénée de Lyon,
Contrę les heresies,
livre IV, tom e 2, SCh 100, Paris 1965 ; Irénée
de Lyon,
Contrę Ies heresies,
livre V, tom e 1. SCh 152, Paris 1969; Irénée de Lyon,
Contrę Ies
heresies,
livre V, tome 2. SCh 153, Paris 1969.
1 Irenaus von Lyon,
Gegen die Haresien.
vol. 2, Freiburg 1993, Irenaus von Lyon,
Gegen die
4
Haresien,
vol. 3, Freiburg 1995, Irenaus von Lyon,
Gegen die Haresien,
vol. 4, Freiburg 1995, Ire­
naus von Lyon,
Gegen die Haresien,
vol. 5. (iibers. von N. Brox), Freiburg 2001.
1 S. Ireneo di Lione,
Contro le eresie,
voli. 1-2, Siena 1984.
5
1 W. Myszor,
Wstąp,
w: Tertulian,
Przeciw Marcjonowi.
Warszawa 1994, s. 22.
6
1
Adversus haereses
(-A
d v . haer.)
IV, 20, 6. SCh 100, vol.
2,
642-644.
7
92
BOGUSŁAW KOCHANIEWICZ
lię, jest jeden Jego Syn- Emmanuel- owoc łona Dawida, to znaczy zrodzony Dzie­
wicy pochodzącej z rodu Dawidowegol8.
W tej perspektywie dwa Testamenty reprezentowały dwa etapy przygotowy­
wania ludzkości na przyjście Zbawiciela. Słowo wychowywało ludzkość za po­
średnictwem zewnętrznej dyscypliny, jaką stanowiło Prawo1 . Gdy rodzaj ludzki
9
został odpowiednio przygotowany, Wcielone Słowo wybawiło człowieka z nie­
woli i adoptowało go niczym własne dziecko20. W przeciwieństwie do zwolenni­
ków gnozy, Ireneusz uważał, że obydwa Testamenty pochodzą od tego samego,
jedynego Boga. Stary Testament jawi się jedynie jako przygotowanie, a nie wy­
pełnienie Boskiej obietnicy21.
Istotny związek pomiędzy dwoma Testamentami ukazano poprzez zbawczą
ekonomię, której punktem kulminacyjnym było przyjście Zbawiciela na świat.
Począwszy od Abrahama aż do Chrystusa i apostołów, objawiał się ten sam Pan
Bóg, który wypełniał swoje obietnice2 i realizował jedyny plan zbawienia, po­
2
cząwszy od stworzenia świata aż do jego końca23. Komentując opisy biblijnych
teofanii Ireneusz wykazywał jedność Bożego planu objawionego w Starym jak
i w Nowym Testamencie, przeciwstawiając się w ten sposób błędom Marcjona.
Objawianie się tego samego Słowa w historii ludzkości stanowiło o jedności
dwóch Testamentów.
Dwa Testamenty zostały ustalone przez tego samego i jedy­
nego ojca rodziny, Pana naszego Jezusa Chrystusa, który przemawiał do Abra­
hama i Mojżesza, a w tym ostatecznych czasach udzielił nam wolności2
W tym
*.
świetle Stare Przymierze jawiło się jako zapowiedź Zbawiciela, natomiast Nowy
Testament - jako realizacja i wypełnienie Słowa Wcielonego.
3. W CIELENIE SYNA BO ŻEG O
a) Gnostycy
Dualizm odnosił się również do osoby Zbawiciela. Gnostycy dokonywali
rozróżnienia pomiędzy Jezusem a Chrystusem25. Chociaż wyznawali oni dziewi­
cze narodzenie Jezusa, to jednak negowali Wcielenie Syna Bożego26. Ich zdaniem
1
Adv. haer.
III, 9, 2. Sch 211, vol. 2, 104.
8
1
Adv. haer.,
IV, 9,1. SCh 100, vol. 2, 480.
9
20
Adv. haer.,
IV, 9,1. SCh 100, vol. 2, 478.
2 C. M oreschini-E. Norelli, dz. cyt., s. 332.
1
22
Adv. haer.,
IV, 7,3. SCh 100, vol. 2, 460-462.
23
Adv. haer.,
III, 12,11. SCh 211, vol. 2, 226-228.
2
Adv. haer.,
IV, 9,1. SCh 100, vol. 2, 480.
4
2
Adv. haer.,
III, 16,6. SCh 211, vol. 2, 310.
5
26 A. Orbe,
Introducción a la teología de los siglos II y 111,
tomo II, Roma 1987, s. 513-515.
ANTYTEZA EWA-MARYJA W
ADVERSUS HAERESES
ŚW. IRENEUSZA Z LYONU
93
Jezus narodził się z Dziewicy za sprawą
Prunikos
oraz
Jaldabaot
(Demiurga)27.
Dlatego był on najczystszym, najszlachetniejszym wśród wszystkich ludzi28. Nie
był on Synem Bożym, lecz zwykłym człowiekiem.
Podczas chrztu Jezusa w Jordanie, zstąpił nań Chrystus w formie gołębicy, ni­
czym do nieskazitelnie czystego schronienia29. Połączenie Jezusa z Chrystusem
zainicjowało objawianie się Ojca, aż do momentu męki, kiedy to Chrystus odłą­
czył się od Jezusa i powrócił do pleromy30. Opinię tę potwierdza dzieło biskupa
z Lyonu, charakteryzując doktrynę Walentynian w następujących słowach:
Walen-
tynianie natomiast nauczają, że Jezus ekonomii jest Tym, który przyszedł poprzez
Manję. Na Niego miałby zstąpić z wysokości Zbawiciel, zwany Chrystusem. [...]
W ten sposób wyznają językiem jednego Jezusa Chrystusa, lecz w sposobie rozu­
mienia wyróżniają dwie osoby: kim innym jest Chrystus posłany od Jednorodzone-
go, aby uporządkować Płeromę, a kim innym jest Zbawiciel, posłany dla oddania
Bogu chwały, który odróżnia się od Jezusa ekonomii, który jest tym, który cierpiał,
podczas gdy Zbawiciel niosąc Chystusa, powrócił do Pleromy31.
Kolejny fragment ujawnia, że według gnostyków Jezus Chrystus nie przyjął
prawdziwego ciała z Dziewicy Maryi.
Według heretyków, ciałem nie stało się ani
Słowo (J 1,14) ani Chrystus, ani Zbawiciel, który jest owocem wszystkich eonów.
Twierdzą, że Słowo i Chrystus nie przyszli na ten świat. Natomiast jeśli chodzi
o Zbawiciela, to mówią, że nie wcielił się On i nie cierpiał, lecz zstąpił niczym
gołąb na Jezusa ekonomii, i po ogłoszeniu niepoznawalnego Ojca, na nowo wstą­
pił do Pleromy32.
Nie dziwi zatem, że Ireneusz oskarżył gnostyków o doketyzm, wykazując,
że w świetle ich nauki objawienie oraz męka Zbawiciela były jedynie pozorne33.
b) św. Ireneusz
Jak podkreśla św. Ireneusz, Wcielenie stało się punktem kulminacyjnym in­
terwencji Słowa w historii ludzkości.
Słowo które było na początku, przez które
wszystko się stało, które stale towarzyszyło rodzajowi ludzkiemu, to samo Słowo
w ostatnich czasach, w momencie ustalonym odwiecznie przez Ojca, zjednoczyło
się ze stworzeniem, które wcześniej zostało przez Niego ukształtowane1 .
W tej
,4
27
Adv.
28
Adv.
29 Adv.
m Adv.
3
Adv.
1
32
Adv.
33
Adv.
M Adv.
haer.,
haer..
haer.,
haer..
haer.,
haer.,
haer..
haer..
I, 30, 12. SCh 264, vol. 2, 380.
I, 30,12. SCh 264, vol. 2, 380.
I, 30, 2. SCh 264, vol. 2, 102-104.
I, 7,2. SCh 264, vol. 2, 104.
111,16,1. SCh 211, vol. 2, 286-288.
111,11, 3. SCh 211, vol.2, 146.
I, 24, 2. SCh 264, vol. 2, 322.
Ill, 18, 1; SCh 211, vol. 2, 342.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin