skalne pieniny.pdf

(1857 KB) Pobierz
Władysław Łoboz
Skalne atrakcje Polskich Karpat
-część 4 Pieniny
Biblioteczka polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
Nowy Sącz 2013
PIENINY stanowią część ciągnącego się na długości ok. 550 km pienińskiego pasa
skałkowego, oddzielającego zewnętrzne Karpaty fliszowe od Karpat wewnętrznych tzw.
krystalicznych. Od południa graniczą z pasmem Magury Spiskiej, od północy z Gorcami i
Beskidem Sądeckim. Tworzą wyodrębnione pasmo górskie o długości ok. 35 km i szerokości
do 6 km podzielone przełomami Dunajca na trzy części:
* Pieniny Spiskie między Dursztynem a Niedzicą z najwyższą kulminacją Żaru (883 m
n.p.m.),
* Pieniny Właściwe leżące między Czorsztynem a Szczawnicą, ze szczytem Okrąglicy (982
m. n.p.m.) w masywie Trzech Koron
* Małe Pieniny rozciągające się między Dunajcem na wysokości Szczawnicy a przełęczą
Rozdziele na wschodzie. Najwyższą kulminacją tej części pasma jest Wysoka (1050 m
n.p.m.)
Najatrakcyjniejszym pod względem przyrodniczym i krajobrazowym fragmentem pasma są
Pieniny Właściwe. Szczyty mają tu piękne i ostre sylwetki a doliny miejscami postać
wąwozów skalnych. Północne zbocza opadają ku dolinom stosunkowo łagodnie, zaś w stronę
Dunajca obrywają się efektownie wapiennymi ścianami o wystawie południowej lub
wschodniej i wysokości dochodzącej do 300 m.
źródło: www.pieninypn.pl
Pieniny Właściwe dzielą się na trzy jednostki fizjograficzne:
- Pieniny Czorsztyńskie - rozciągające się między Czorsztynem a przełęczą Chwała Bogu
(Szopka) i Wąwozem Szopczańskim. Połogi grzbiet pokrywają płaty lasów i łąk oraz skrawki
pól. Najwyższe wzniesienia: Nowa Góra (902 m n.p.m.) i Macelak (856 m n.p.m.).
2
- Masyw Trzech Koron - wznoszący się między przełęczą Szopka na zachodzie a doliną
Pienińskiego Potoku na wschodzie. Stanowi najbardziej zróżnicowaną krajobrazowo i
zarazem najefektowniejszą część Pienin. Liczne wysokie ściany skalne i usypiska piargów są
miejscem występowania unikalnej flory i fauny
- Pieninki - malownicza grań ciągnąca się od doliny Potoku Pienińskiego na zachodzie, po
dolinę Dunajca koło Szczawnicy na wschodzie. Najwyższe szczyty: Sokolica (747 m n.p.m.) i
Czertezik (774 m n.p.m.) wznoszą się na ok. 300 m ponad lustro Dunajca.
GEOLOGIA PIENIN
Pieniny zbudowane są główne utworów geologicznych pochodzących z okresu jury i kredy.
Teren dzisiejszych Karpat znajdował się wówczas pod powierzchnią oceanu. W wyniku
silnych ruchów tektonicznych, zachodzących pod koniec triasu dno morskie uległo spękaniu i
pofałdowaniu. Ocean podzielił się na mniejsze akweny. Jednym z nich był basen pieniński. W
wyniku procesów sedymentacyjnych na dnie basenu osadzały się warstwy skał.
Zróżnicowanie struktury dna basenu i warunków sedymentacji spowodowało wytworzenie
różnych utworów skalnych. Były to głównie wapienie, w tym pochodzące ze szkieletów
amonitów wapienie bulaste, ze szczątków liliowców wapienie krynoidowe oraz twarde,
odporne na wietrzenie wapienie rogowcowe powstałe głównie z wymoczków. Towarzyszyły
im: łupki, margle, radiolaryty i piaskowce. U schyłku kredy w erze mezozoicznej zaznaczyły
się silne ruchy górotwórcze. Zalegające na dnie basenu pienińskiego skały uległy spękaniu,
wypiętrzeniu i nasunięciu na siebie w postaci rozległych płaszczowin. Spowodowało to
wydźwignięcie masywu pra-Pienin ponad powierzchnię morza. Proces ten zachodził na osi
północ-południe. Szerokość basenu pienińskiego zmniejszyła się wówczas z około 250-300
do około 50 km.
3
źródło:www.mount.cad.pl
Z początkiem trzeciorzędu, w paleocenie sytuacja uległa odwróceniu. Sfałdowany pieniński
pas skałkowy został ponownie zalany przez basen magurski i tworzył podwodny grzbiet w
morzu fliszowym Karpat. W wyniku sedymentacji pokrył się utworami fliszowymi. Kolejna
faza fałdowań miała miejsce na przełomie oligocenu i miocenu (ok. 24 mln lat temu). Utwory
wapienne ponownie uległy wydźwignięciu i zgnieceniu między wypiętrzającymi się blokami
Karpat Wewnętrznych i Zewnętrznych (Beskidów). W konsekwencji szerokość pasa
skałkowego zmniejszyła się i obecnie wynosi od 0,2 do 20 km.
Powstające pęknięcia skorupy ziemskiej sprzyjały działalności wulkanicznej. Magma
andezytowa wykorzystując wcześniej powstałe uskoki wydostawała się z głębszych partii
skorupy ziemskiej i krzepła pod powierzchnią. Powolne wypiętrzanie zachodzące w trzecio- i
czwartorzędzie oraz towarzyszące im silne procesy erozyjne spowodowały częściowe
odsłonięcie bloków andezytowych, tworzących dzisiaj Jarmutę w Pieninach, Wdżar w
Gorcach – Bryjarkę w Beskidzie Sądeckim. Zjawiska wulkaniczne doprowadziły do
powstania złóż wód mineralnych w Krościenku i Szczawnicy.
W trzeciorzędzie rzeki płynęły na poziomie odpowiadającym dzisiejszym partiom
szczytowym Pienin. Płynący po powierzchni zrównania pra-Dunajec miał charakter
spokojnej, wijącej się licznymi zakolami rzeki. Powolny ruch wznoszący Pieniny w
czwartorzędzie rozpoczął proces wcinania się Dunajca w głąb utworów wapiennych i
kształtowanie dzisiejszego przełomu.
RZEŹBA PIENIN
Rzeźba Pienin cechuje się dużym
zróżnicowaniem. Występują tu
zarówno formy łagodne, zaokrąglone
poprzez procesy denudacyjne, jak i
ostre, skaliste zbudowane z
odpornych na wietrzenie jurajskich i
kredowych skał wapiennych. Rzeźba
ta w formie zbliżonej do obecnej
ukształtowała się już w młodszym
trzeciorzędzie. W okresie plejstocenu
obszar ten ulegał intensywnym
procesom wietrzenia i soliflukcji
(spełzywania wierzchniej
odmarzniętej części gruntu,
występujące w zimnym klimacie). W
okresie zlodowaceń, dolina Dunajca
zasypywana była bogatym
materiałem okruchowym (żwiry, gruz
skalny) pochodzącym z obszarów
rozmywanych przez wody
4
lodowcowe. Materiał ten był następnie erodowany, głównie w dolinach rzecznych i
wąwozach. Aktualnie procesy rzeźbotwórcze wiążą się głównie z sezonowa erozja stoków
górskich i dolin rzecznych, spowodowana topnieniem śniegów i nawalnymi opadami deszczu,
powodującymi wypłukiwanie i wynoszenie materiału skalnego i gleby, a także uruchamianie
osuwisk. Usunięty materiał skalny jest następnie osadzany (akumulowany) u podnóża stoków
lub w dolinach rzecznych. Grzbiet Małych Pienin jest pocięty szerokimi, głębokimi
przełęczami. Stoki są strome (nachylenie od 5 do 35°), największe nachylenie występuje w
partiach grzbietowych, na zaokrąglonych garbach. Stoki, pocięte głębokimi dolinami
wciosowymi, jarami potoków i wąwozami (np. Homole). Doliny te charakteryzują się
stromymi do ponad 30° zboczami oraz bardzo wąskimi, erozyjnymi dnami o nachyleniach (2
- 10°) i niewyrównanych spadkach z częstymi wodospadami i progami skalnymi (Skalskie,
Homole). Na obszarach źródliskowych znajdują się przeważnie osuwiska i obrywy skalne.
Występowanie osuwisk związane jest bardzo złożoną tektonika obszaru i dużymi różnicami w
nasiąkliwości woda utworów fliszowych, a także plastycznością iłów i łupków. W
osuwiskach powstałych w późniejszy plejstocenie (okres czwartorzędu) nieustannie zachodzi
ruch. Pomimo występowania skał wapiennych na obszarze Małych Pienin zjawiska krasowe
nie występują na większą skalę. Brak jest tutaj większych jaskiń, występują tylko schrony i
nisze skalne, jak również pewne formy krasu powierzchniowego – la piezy i szczeliny
krasowe. Powstały one przez działalność procesów tektonicznych i grawitacyjnych, a są tylko
przemodelowane prze procesy krasowe.
KLIMAT PIENIN
Pod względem stosunków klimatycznych Pieniny wyraźnie różnią się od sąsiednich pasm
górskich. Charakteryzują się stosunkowo łagodnym klimatem. Ze względu na urozmaiconą
rzeźbę terenu zaznaczają się wyraźne cechy mikroklimatu poszczególnych części pasma, co
ma swoje odzwierciedlenie w różnorodności flory i fauny. Stoki północne i doliny potoków są
chłodniejsze i bardziej wilgotne, natomiast południowe ściany skalne mają klimat wyjątkowo
ciepły i suchy.
W Pieninach wyróżniono dwa odrębne piętra klimatyczne:
- piętro umiarkowanie ciepłe o średniej rocznej temperaturze od 6 do 8°C, występujące tylko
u podnóża południowych zboczy gór do wysokości 520 m npm.
- piętro umiarkowanie chłodne, o średniej rocznej temperaturze od 4 do 6°C, obejmujące
swoim zasięgiem północne zbocza i stoki od wysokości 521 m npm do 1050 m npm.
(Wysoka).
Zachmurzenie w Pieninach jest niewielkie. Ogólna liczba dni pochmurnych w roku kształtuje
się od 135 do 140. Najmniejsza liczba dni pochmurnych występuje we wrześniu (8-10 dni),
największa w okresie od listopada do marca (11-16 dni w miesiącu). Roczna liczba dni
pogodnych waha się przeciętnie od 44 do 42.
Nasłonecznienie jest duże i intensywne, szczególnie na stokach o wystawie południowej.
Średnie roczne temperatury powietrza kształtują się od 6,3°C (420 m n.p.m.) do 4°C na
Wysokich Skałkach. Najcieplejszymi miesiącami są czerwiec i lipiec, najchłodniejszymi -
styczeń i luty.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin