DIAGNOZA I TERAPIA DYSARTRII :
Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego może prowadzić do różnych zaburzeń rozwoju motorycznego. Istnieją trzy stopnie upośledzenia ruchowego:
a) lekki- dziecko chodzi, mówi i jedynie jego ruchy są niezgrabne
b) umiarkowany-dziecko chodzi niepewnie, ma trudności w kontrolowaniu ruchów rąk, a jego mowa jest niewyraźna ( zniekształcona pod względem artykulacyjnym)
c) ciężki- dziecko nie kontroluje ruchów kończyn górnych i dolnych , wyraźnie zaburzona jest praca mięsni artykulacyjnych .
Stopień zaburzeń czynności ruchowych warunkuje występowanie i głębokość zaburzeń mowy. Przy zaburzeniach ruchowych lekkiego stopnia w zasadzie nie obserwuje się zaburzeń mowy.
W przypadku dzieci wykazujących zaburzenia tej sfery rozwoju ograniczony jest zasób doświadczeń spostrzeżeniowo-ruchowych . Z uwagi na jedność rozwoju psychicznego i motorycznego, zaburzenia motoryki prowadzą u nich do opóźnienia rozwoju umysłowego i tym samym do opóźnienia rozwoju mowy.
DIAGNOZA DYSARTRII:
Dziecko z zaburzeniami dysartrycznymi trafia do logopedy z rozpoznaną chorobą ((mózgowe porażenie dziecięce czy inne zespoły porażenne), które towarzysza zaburzenią mowy. Diagnoza logopedyczna sprowadza się do :
- określenia rodzaju i stopnia dysartrii
-ustalenia stopnia zaburzeń funkcjonowania aparatu oddechowego, fonacyjnego, i artykulacyjnego
- dokonania oceny poziomu sprawności artykulacyjnej ( tzn. szczegółowego opisania trudności artykulacyjnych)
Schemat postępowania badawczego w przypadku dysartrii:
I. Określenie problemu
1. Badania specjalistyczne
2. Badania wstępne:
-wywiad
-obserwacja
-orientacyjne badanie mowy
II. Sformułowanie hipotez
3. Badania uzupełniające
4. Badania podstawowe:
- badanie rozumienia
-badanie mówienia
- badanie czytania i pisania
III. Weryfikacja hipotez
I ETAP- Określenie problemu
Celem tego etapu jest stwierdzenie na czym polega problem pacjenta, czy rzeczywiście zgłaszane trudności mają charakter zaburzeń dyzartrycznych.
1. Badania specjalistyczne:
Badania logopedyczne rozpoczyna się od wnikliwej analizy dokumentów dziecka, na podstawie których ustala się:
- rozpoznanie, przebieg choroby i aktualny stan zdrowia dziecka
-przyczyny zaburzeń mowy
- przebieg i efekty dotychczasowego postępowania leczniczo-rehabilitacyjnego
- przebieg i poziom ogólnego rozwoju dziecka ( w tym sprawności motorycznej i rozwoju umysłowego)
-ewentualne występowanie problemów ( trudności) dodatkowych, takich jak np.: zaburzenia słuchu, wzroku itp.
2. Badania wstępne
Wywiad przeprowadza się z matką lub innym opiekunem dziecka w celu uzupełnienia informacji uzyskanych z dokumentacji medycznej i psychologicznej. Ze względu na to , że u dzieci z dysartrią zaburzona jest większość funkcji fizjologicznych leżących u podstaw mowy, logopeda pyta opiekuna dziecka :
-o umiejętność ssania, żucia, gryzienia, picia, połykania itp.
- o to, czy dziecko ma skłonność do dławienia się i odruchu wymiotnego
-o sytuację rodzinną i stosunek najbliższego otoczenia do dziecka i jego problemów
W toku obserwacji dziecka ( np.: w trakcie zabawy) logopeda powinien zwrócić uwagę:
- czy występują zaburzenia sprawności ruchowej (tzn. czy dziecko samodzielnie chodzi, na ile sprawne ma ręce, czy potrafi zamknąć usta, czy ma ślinotok)
- czy występują zaburzenia koordynacji ruchowej
-jaki jest typ zaburzeń napięcia mięśniowego ( czy napięcie jest wzmożone, czy obniżone)-na występowanie ruchów mimowolnych całego ciała i w obrębie narządów artykulacyjnych, skurczów mięśni twarzy, grymasów i maskowatości twarzy itp.
- na sposób oddychania dziecka ( czy jest prawidłowo, czy nie)
- jeżeli dziecko nie mówi- na sposób fonacji (czyli jakość emisji głosu- czy głos jest chrapliwy, niski, zdławiony, monotonny, czy ma zabarwienie nosowe)
Jeżeli dziecko mówi przeprowadza się orientacyjne badanie mowy
II etap- Formułowanie hipotezy
3. Do badań uzupełniających zalicza się :
a) Badanie funkcji oddechowej trakcie spoczynku i mówienia
b) Badanie emisji głosu
c) Badanie prozodii mowy
d) Badanie stanu i sprawności aparatu artykulacyjnego
e) Badanie praksji oralnej
f) Badanie funkcji słuchowych
4.Badanie podstawowe
Ta część badania ma na celu nazwanie problemu, czyli konkretne rozpoznanie rodzaju i stopnia zaburzeń dyzartrycznych.
Do najbardziej istotnych objawów zaburzeń dyzartrycznych należą zaburzenia artykulacji, dlatego też badanie nadawania należy przeprowadzić dokładnie:
a) badanie aspektu fonetycznego
b) badanie mowy w aspekcie leksykalnym i gramatycznym
III etap- Weryfikacja hipotez
Na tym etapie ustala się program terapii logopedycznej i rozpoczyna terapię, po czym bacznie obserwuje się osiągnięcia dziecka, będące potwierdzeniem postawionej diagnozy.
TERAPIA ZABURZEŃ DYSARTRYCZNYCH
Istotą terapii logopedycznej nie jest nauczenie pacjenta bezbłędnej wymowy, lecz doprowadzenie do sytuacji, by jego wypowiedzi były zrozumiałe dla otoczenia, a więc by spełniały funkcję komunikacyjną i tym samym umożliwiały mu porozumiewanie się z otoczeniem. Zaburzenie to dodatkowo ogranicza możliwości rozwojowe dziecka. Terapia powinna przebiegać w dwóch kierunkach:
- stymulowanie rozwoju mowy i ogólnego rozwoju umysłowego
- ze względu na zaburzenia ruchowe-usprawniania podstawowych funkcji aparatu mowy (oddechu, fonacji i artykulacji oraz ich koordynacji).
Terapia powinna obejmować: intensywną rehabilitację ruchową, usprawnianie społeczno- emocjonalne, rozwijanie procesów poznawczych i kształtowanie mowy w połączeniu z rozwijaniem różnych form komunikacji pozawerbalnej.
Proces terapii zaburzeń dysartrycznych przebiega w dwóch etapach, które maja na celu:
1. Ogólne usprawnienie czynności fizjologicznych leżących u podstaw mowy
2. Usprawnianie funkcji związanych z mową
-Etap pierwszy rozpoczyna się tuż po urodzeniu dziecka. Stymulacja tych funkcji przygotowuje do opanowania czynności mowy i ułatwia późniejsze usuwanie zaburzeń artykulacyjnych .
Etap drugi- praca logopedy z dzieckiem – obejmuje konkretne ćwiczenia logopedyczne, ukierunkowane na usprawnianie funkcji niezbędnych do ukształtowania prawidłowej mowy.
Etap usprawniania czynności fizjologicznych związanych z mową obejmują następujące fazy:
a) Matki niemowląt dyzartrycznych powinny w rytm zabiegów pielęgnacyjnych włączyć ćwiczenia mające na celu naukę prostych czynności fizjologicznych związanych z przyjmowaniem pokarmów: ssania, picia, połykania itp.
b) U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym występuje nadwrażliwość okolic jamy ustnej i jej śluzówek, terapię rozpoczyna się od zmniejszenia wrażliwości tych stref . W tym celu stopniowo przyzwyczaja się dziecko do bodźców dotykowych.
c) Nauka ssania
d) Nauka pobierania przez dziecko pokarmu z łyżki
e) W przypadku dzieci mających problem z żuciem, gryzieniem i picem kolejnym krokiem jest rozpoczęcie nauki tych czynności
f) Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne rozpoczyna się od masażu języka, warg itp. w celu przygotowania tych narządów do właściwych ćwiczeń motoryki mowy.
Etap usprawniania funkcji mowy
Obejmuje trzy rodzaje ćwiczeń logopedycznych
- oddechowych
-fonacyjnych
-artykulacyjnych
Celem ćwiczeń oddechowych w przypadku dysartrii jest:
- wypracowanie prawidłowego toru oddechowego
-pogłębianie oddechu
-wydłużenie fazy wydechowej
-uświadomienie siły strumienia wydychanego powietrza
-wzmacnianie i wykorzystanie siły mięśni oddechowych
-nauczenie dziecka wstrzymania powietrza
- nauczenie go wydychania powietrza na żądanie
-wyregulowanie rytmu wydechowego
Ćwiczenia oddechowe:
· Gaszenie zapalonej świecy
· Chuchanie na zmarznięte ręce
· Kontrolowane dmuchanie na piłeczkę, kulki ze styropianu, na waciki itp.
· Nadmuchiwanie baloników
· Ciche mruczenie
· Przedłużone wymawianie sylab cha…, cho…, che…,chu..,
Celem ćwiczeń fonacyjnych jest zwiększenie bądź zmniejszenie napięcia mięśni krtani i gardła oraz doprowadzenie do :
- wykształcenia umiejętności regulowania natężenia głosu
- osiągania odpowiedniej wysokości głosu w trakcie mówienia
- wypracowania miękkiego nastawienia głosu
Ćwiczenia fonacyjne:
· Przedłużone wymawianie samogłosek (a…,o..,e..,i,..u,..y..)
· Spółgłosek półotwartych nosowych (m…, n…)
· Kilkakrotne powtarzanie tej samej samogłoski (a-a-a-a)
· Wielokrotne wymawianie samogłoski płynnie i rytmicznie, powoli i szybko , wydłużanie lub skracanie przerw miedzy wymówieniami, ciche i głośne wymawianie głosek
( a…a-a…a-a-a)
· łączenie wymowy samogłosek z głoskami nosowymi zwartymi (m,n)
· w nagłosie lub wygłosie ( ma-mo-me-mu albo am-em-om-um)
· zabawa tzw. paplanie )pa-pa-pa)
Celem ćwiczeń artykulacyjnych jest modyfikacja zaburzonej artykulacji. Zaburzenia artykulacji są główną przyczyną braku zrozumiałości mowy pacjentów z dysartrią i dlatego terapia logopedyczna ma doprowadzić do takiej wymowy, która pozwoli choremu na samodzielne porozumiewanie się.
Ćwiczenia artykulacyjne
1. ćwiczenia języka:- wysuwanie i chowanie języka (zabawa w „zmęczonego psa”),- unoszenie języka w kierunku nosa,- wypychanie językiem policzków (np. zabawa w „ukryty cukierek”),-spłaszczanie i zwężanie języka,2. ćwiczenia usprawniające wargi:- zakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,- cmokanie (np. zabawa w „przesyłanie całusów”),- parskanie wargami (np. zabawa w „młodego źrebaka”),- nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami (np. zabawa w „baloniki”),3. ćwiczenia żuchwy:- zamykanie i otwieranie zębów przy rozchylonych wargach (np.: zabawa w „otwieranie i zamykanie domku w którym mieszka język”),- wysuwanie żuchwy i jej cofanie. 4. ćwiczenia podniebienia miękkiego:- ziewanie lub chrapanie- wymawianie sylab: ak, ok, ek, uk ,ka, ko, ke, aka, oko, uku itp.,
Diagnoza osób dorosłych z dysartrią:
Proces diagnostyczno-terapeutyczny jest jednolity wówczas, gdy diagnoza jest zgłębiona w terapii i stale jej towarzyszy.
Podstawowe pytania diagnostyczne dotyczące dysartrii:
-Czy obserwowane zaburzenie jest na pewno dysartrią, a nie dyslalią, afazją motoryczną czy jąkaniem?
- Z jakim rodzajem dysartrii mamy do czynienia?
- Jaki jest profil dysartrii
Jaki jest związek miedzy dysartrią a motoryką małą i dużą?
-Jaka jest sprawność językowa i komunikacyjna dysartryka?
- Co motywuje dysartryka do zgłoszenia się na logoterapię i do jej kontynuacji?
Diagnoza różnicowa :
Diagnoza róznicowa ma na celu odróżnienie dysartrii od dyslali, afazji, jąkania. Afazja motoryczna,dysartria i dyslalia należą do motorycznych zaburzeń mowy.
Różnice miedzy zaburzeniami mowy( tabelki):
Terapia zaburzeń dysartrycznych u dorosłych :
Terapię dorosłych dysartryków prowadzi się w zasadzie tak samo jak terapię dzieci. Nie obejmuje ona tylko ćwiczeń służących stymulowaniu rozwoju mowy ( tj. rozwijających słownictwo, kształtujących umiejętność budowania zadań zgodnie z regułami gramatycznymi ) Specyfika z dorosłymi polega na tym ,że należy uwzględnić status, wiek, wykształcenie i oczekiwania pacjenta oraz rodzaj jego zaburzeń . dlatego ustalenie rodzaju dysartrii ma istotne znaczenie dla ukierunkowania terapii .
Efektywność terapii zaburzeń dysartrycznych :
O efektywności terapii dysartrii decyduje wiele czynników. Do najważniejszych z nich –wg A. Lewandowskiego i Z. Tarkowskiego (1989,141) – należą:
- rodzaj i stopień ciężkości dysartrii
-rozległość zaburzeń jej towarzyszących
-motywacja pacjenta
- czas rozpoczęcia terapii
- współpraca z opiekunami pacjenta
- dyscyplina i inwencja logopedy
asiod84